18
Aliqarx, Qahirə, Mədrəs, Bakı, Tiflis, İsfahan və s.) bu məşhur
kitabın müxtəlif nüsxələri vardır.
19
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Məhəmməd Füzuli
adına Əlyazmalar İnstitutunda "Tarixe-aləmaraye-Abbasi"nin iki
cildini əhatə edən dörd əlyazma nüsxəsi mövcuddur.
20
İsgəndər bəy Münşinin kitabı yazıldığı vaxtdan başlayaraq
məşhurlaşmış və dəfələrlə nəşr olunmuşdur. Əsərin ayrı-ayrı
hissələri hələ XIX əsrdə rus şərqşünasları B.Dorn və V.
V.Velyaminov-Zernov tərəfindən tərcümə və dərc olunmuşdur.
21
Mənbə tam olaraq 1896-cı ildə İranda Mirzə Şərif adlı şəxs
tərəfindən üç cilddən ibarət litoqrafik şəkildə çap olunmuşdur.
22
1555-1556-cı illərdə əsər tədqiqatçı İrəc Əfşarın redaktəsi ilə iki
kitaba sığışdırılaraq üç cild halında çap olundu, az sonra isə həmin
nəşr daha iki dəfə /1971, 2003/ Tehranda işıq üzü görmüşdür.
23
1985-ci
ildə İranda Şahrudi "Tarixe-aləmaraye-Abbasi"nin
daşbasına mətnini bir kitab şəklində ofset üsulu ilə təkrar çap etdi,
1998-ci ildə isə Məhəmməd İsmayıl Rizvani də mənbənin litoqrafik
mətni əsas götürülməklə onu üç cilddən ibarət çap etdirdi.
24
"Fars
ədəbiyyatı" kitabında verilən məlumata görə "Tarixe-aləmaraye-
Abbasi" əsəri hələ 1718-1730-cu illərdə Osmanlı dövlətinin baş
vəziri Damad İbrahim paşanın əmrinə görə müdərris Məhəmməd
Nəbih Əfəndi tərəfindən osmanlı dilinə tərcümə olunmuşdur.
25
O.Əfəndiyev və N.Musalı həmin tərcümənin əlyazma nüsxəsinin
hazırda İstanbulun Topqapı sarayında hifz olunduğunu bildirirlər.
26
Lakin digər bir məlumata görə Türk Tarix Kurumu Kitabxanasında
(şifr № Ter./51) mənbənin türk dilinə başqa bir tərcümə variantı da
19
Ç.A.Stori. Göst. əsər, II hissə, səh. 875-881.
20
Tarix-i aləmaray-i Abbasi (O.Əfəndiyev və N.Musalı tərcüməsi), Ön söz, səh. 11-
12.
21
Ç.A.Stori. Göst. əsər, II hissə, s. 880. Tarixe-aləmaraye-Abbasi (O.Əfəndiyev və
N.Musalı tərcüməsi), Ön söz, səh. 14.
22
Tarix-i aləmaray-i Abbasi (O.Əfəndiyev və N.Musalı tərcüməsi) Ön söz, səh. 14.
23
Tarix-i aləmaray-i Abbasi (İrəc Əfşar nəşri), I cild, səh. 6; Tarixe -aləmaraye-
Abbasi (O.Əfəndiyev və N.Musalı tərcüməsi), Ön söz, s. 14.
24
Tarix-i aləmaray-i Abbasi (O.Əfəndiyev və N.Musalı tərcüməsi), Ön söz, səh. 14-
15.
25
Ç.A.Stori. Göst. əsər, II hissə, səh. 881.
26
Tarix-i aləmaray-i Abbasi (O.Əfəndiyev və N.Musalı tərcüməsi), Ön söz, səh. 15.
19
mövcuddur ki, 1944-1945-ci illərdə Əli Gəncəli tərəfindən tərcümə
edilmişdir.
27
Mənbənin I cildindəki I Şah Təhmasib dövründə yaşayıb-
yaradan məşhur xəttatlara həsr olunmuş 7 səhifədən ibarət kiçik bir
hissə isə tədqiqatçı O.F.Akimuşkin tərəfindən rus dilinə çevrilmiş və
onun yazdığı məqaləyə daxil edilmişdir.
28
Mənbənin mətnindən
Türkmənistan
tarixinə
dair
iqtibaslar
1938-ci
ildə
A.A.Romaskeviçin redaktəsi altında rus dilinə tərcümə
olunmuşdur.
29
O.Ə.Əfəndiyev "Azərbaycan Səfəvilər dövləti XVI
əsrdə" adlı monoqrafiyasında İsgəndər bəy Münşinin I Şah
Təhmasib dövrünün sonundakı qızılbaş əmirlərinə həsr etdiyi cəmi
iki səhifəlik bir parçanın rus dilinə tərcüməsini vermişdir.
30
"Tarixe-
aləmaraye-Abbasi" əsəri 1978-ci ildə R.M.Seyvəri tərəfindən ingilis
dilinə tərcümə olunaraq çap edilmişdir.
31
İsgəndər bəy Münşinin kitabının bəzi hissələri 2004-2006-
cı illərdə Şahin Fazil tərəfindən tərcümə olunaraq AMEA Nizami
Gəncəvi adına Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin nəşr etdiyi "Şərq"
adlı tərcümə toplusunun 1, 2 və 3-cü saylarında 92 səhifədə çap
olunmuşdur.
32
Biz illər boyu yüzlərlə mənbəni dönə-dönə tədqiq etdiyimiz
üçün orta əsr tarixçilərinin yaradıcılıq qabiliyyətləri ilə yanaşı,
onların şəxsiyyətləri ilə də tanış olmaq imkanı əldə etmişik.
Əsərlərində istifadə etdikləri məxəzləri göstərməyən və onları
səhifə-səhifə köçürərək öz kitablarına daxil edən (kompilyasiya!)
tarixçilərlə yanaşı, nə yaxşı ki, Həsən bəy Rumlu və İsgəndər bəy
27
İ.Münşi. Tarih-i Alam-Aray-i Abbasi, Çeviren Ali Genceli (Yayınlanmamış), TTK
Kütübhanesi, Ter. /51.
28
ÇA.Stori. Göst. əsər, II hissə, səh. 881; Краткие сообшения Института Народов
Азии, т. 39, Mocквa, 1963, c. 20-32; Tarixe-aləmaraye-Abbasi (O.Əfəndiyev və
N.Musalı tərcüməsi), Ön söz, səh. 16.
29
Ç.A.Stori. Göst. əsər, II hissə, s. 880-881; Tarixe-aləmaraye-Abbasi (O.Əfəndiyev
və N.Musalı tərcüməsi) Ön söz, s. 15.
30
O.Əfəndiyev. Göst. əsər, s. 216-218.
31
İskandar Beq Monshi of Shah Abbas the Qreat (translated by R.M/ Savory), 2 vols,
Boulder, Colorado: Westviyev Press, 1978. Tarixe-aləmaraye-Abbasi /O.Əfəndiyev
və N.Musalı tərcüməsi), Ön söz, s. 16.
32
"Şərq", AMEA Nizami Gəncəvi adına Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin Tərcümə
Toplusu, № 1, Bakı, 2004, s. 26-56. Yenə həmin toplu, № 2, s.26-64; Yenə həmin
toplu, № 3, Bakı, 2006, s. 299-324.
Qeyd: Bizim bu tərcüməmizdən O.Əfəndiyevin və N.Musalının məlumatları olduğu
halda, onlar bu tərcümə işi haqqında susmuşlar - Ş.F.