Azərbaycan m IL ij elmlər akademiyasi a. A. Ba k IX an o V adına tariX İnstitutu azərbaycanin qəDİm tartXİNƏ dair yazili
Yüklə 7,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- M üntəxəbat Azərbaycam n qədim tarixinə d a ir yazılı тэпЬэЬг Şərhlər
- 5. Ur-Nammunun* “Qələbə kitabasindəıı” parça
- Müntəxəbat A zərbaycam n qədim tarixinə d a iry a zıh mənbələr II BOLM Ə A kkad m ənbələri
- 6. Lullubi hökmdaın Anubanininin kitabəsi
- N in УЗ , E n , hakimim böyük ilahə уэ ağır bnət i b qoy 1эпэиэ81п1эг, qoy onun nэslini k3ssinbr.
M üntəxəbat Azərbaycam n qədim tarixinə d a ir yazılı тэпЬэЬг Şərhlər 1. Nammahni (və ya Nammahani; şumercədən tərcü- mədə “Taleyi böyük olan”) öncə Um m a şəhərinin (müasir İraqda Coha) baş kahini, bacanağı Qudeamn vəfatından sonra, təxminən е.э. 2107-2104-cü ilb r- də Laqaş (m üasir İraqda Tello) şəhər-dövlətinin hökmdarı olmuşdur. III Ur sülaləsinin banisi Ur- Nammu tərəfm dən hakimiyyətdən devrilmişdir. Ku- tilərin hakim iyyətinə loyal m ünasibət bəslədiyindən sonralar onun ismi müəllifı olduğu bir çox mətndən silinmişdir. 2. Bu şəxs şum er hökm dar siyahılarm da Kutiumu 7 il idarə edən və sayca 19-cu hökm dar olan Yarlaqanda ilə eyniləşdirilir. 3. M ətndə Ё. İGI+LÜ ideoqramları i b ifadə olunan bu termin A .K lay tərəfındən səhvən “m əbəd” kimi tər- cümə olunub. Bu ideoqram lar hərfan “baxan adamm evi” anlamım verir. 5. Ur-Nammunun* “Qələbə kitabasindəıı” parça M ətnin tərcüməsi aşağıdakı nəşrə əsasən verilir; Frayne D. The Royal inscriptions o f M esopotamia, Ur III Period (2112-2004 BC), vol. 3/2, Toronto, 1997. Т эгсй тэ VƏ şərhlər Allahverdi Əlim irzəyevindir. <....> Elamın^ böyük darvazalarından Suz şəhərinin^ sərhəddinə qədər onlar hökmdar'' üçün iri ö kü zbri, iri qoçları qurban kəsdibr. Elamın bütün kahinbri “quşlann yumurtasını oğurladılar”^, onu öldürm ək üçün əlbir oldular. О zam an <....> it (?) kimi. Sonra o, kuti <əsilli> Kutarlanı'’ taptaladı Enlinin nişanəsi orada qalmayacaq. Hökmdar ayinə uyğun olaraq (?) yuyunub paklaşdı. Qoşun K utium və Simu q ərar tutdu. Tulium lim anından böyük bilm irdi <....>. maqur”* qayıqlan keçə Şərhlər 1. U r-N am m u - Şumerdə III U r sülabsinin banisi [е.э. 2 1 1 2 -2094]. 2. Elam - İranın cənubunda təxminən 2500 il mövcud olm uş federativ quruluşlu dövbt. 3. Suz - Elam m siyasi уэ dini mərkəzi. 4. Şum ercə - LUGAL “böyük adam”. Mətndə bu ter min Ur-Nam muy;i tətbiq olunub. 5. İfadənin mənası aydın deyil. 6. K utarla - Kut + deməkdir. Uruk şəhərinin hökm dan Utuheqal e.ə. 2109-cu ildə Kuti çan Tiriqana qarşı azadlıq mübari- zəsinə qalxanda Ur-Nammu bu döyüşbrdə iştirak et- mişdir. Şumerdə kutibrin agahğm a son qoyulsa da, Elam h ə b də ku tib rd ən asılı idi. Ola bilsin ki, K utar la bu zaman Elama nəzarət edirdi. 7. D. Freyn sonu pozulmuş bu yer admı Simu kimi Ь эф а edir. Zənnimcə mətnin bu yerində Kutiu- mun qonşuluğundakı Simurum (və ya Simurru) ölkəsi yazılm ışdır. Bu ölkonin adı müasir Luristanda- kı Seym ərrə (və ya Seynmərre) düzənliyinin adında qalıb. 8. Maqur - Şumer lerminidir; hərfon “iri qayıq” deməkdir. 18 Müntəxəbat A zərbaycam n qədim tarixinə d a iry a zıh mənbələr II BOLM Ə A kkad m ənbələri Akkad dili sami-hami dil ailəsinin şərq qolunu təşkil edərək aşşur və babil dialektbrinə bölünür. “A kkad” termini bu tayfala- n n е.э. XXIV əsrin sonlarında yaratdıqları Akkad (və ya Aqade) şəhər-dövlətinin admdan götürülüb. Şərqi sami tayfalan Me- sopotamiyanm şimal hissəsində е.э. III m inüliyin əvvəllərindən məskunlaşmağa başlamışlar. Е.э. III minilliyin ortalarında şumer- dilli mətnlərdə şərqi-sami mэnşэli şəxs adlarına və sosial-iqtisadi terminlərə təsadüf olunur. O nlar tədricən şum erlibrin mixiyazı sistemini raənimsəyərək öz dilbrində sənədlər tərtib etməyə baş- layırlar. Sözlü-hecalı işarələrin köhnə oxunuşlannı saxlamaqla ЬэгаЬэг, işarələrə yeni m ənalar da э1ауэ olunmuşdur. Sonuncu Şumer d övbti U r süquta uğradıqdan sonra (е.э. 2003) da dini т э - rasimlərin icrası şumercə apanldığından akkaddilli mirzələr ter- m inbrin тэп азш а dair xüsusi sözlüklər tərtib edirdilər. Bıı söz- lüklər şumer dilinin öyrənilməsinə müsbət təsir göstənnişdir. Е.э. II minilliyin эw эIlэrindən başlayaraq aşşur və babil dialektləri qədim, orta və yeni dövrbrə bölünür. Bu dildə yazılmış son тэ1п е.э. I э5гэ aid edilir. Bu uzun müddət эrzindэ dilin fono- logiyasmda, leksikologiyasmda və qrafikasmda xeyli dayişiklikbr baş verir. Babil qrafikasi qədim prototipə daha yaxindir, Leksiko- loji baximdan isэ aşşur dialekti konservativliyi ib seçilir. Akkad dilində isim b r kişi və qadın cin sbrin d ə işbnirdi və 1эк, cüt və с э т hallarm da ola bibrdi. Bu dildэ nəinki сэЬЬэ хэ- b ərb ri, iqtisadi hesabatlar, diplomatik yazışm alar, tikinti və qu- ruculuq işbrin ə dair тэ1итаИ аг, hətta dini, astroloji və bədii m əzm unlu ə sə rb r də tərtib olunmusdur. Qonşu xalqlar (clamlı- lar, h u rrib r) akkad mixi yazı sistemini m ənim səyərək öz d ilb ri- ПЭ tətbiq etm işbr. 6. Lullubi hökmdaın Anubanininin kitabəsi Lullubi ölkəsinin' hökm dan Anubanininin qədim akkad mixi yazısı i b tэrtib olunmu;j və 2 müstəqil m эtndэn ibarət kita- bəsi Sanpul qayası (m üasir İranm Zöhab şэhэrinin эrazisindэ) üzэrindэ 35 m hündürlükdэ Ьэкк olunub. Kitabə 1840-cı ildэ fransız səyyahı Paskal Kosto tэrэfшdэn k эşf olunub. Elmi icti- m aiyyətin bu kitabə i b tamşlığı 1893-cü ildə fransız abbatı V insent Şeylin adı i b bağhdır. Kitabə i b birgə təsvir olunmuş qabartma rəsmdə ilahə İştann^ qolları bağlı 9 əsiri Anubaniniyə təhvilveraıə səhnəsi əks olunub. Е.э. I minilIikdэ yaz:ılmış “Kuti эfsanэsi” eposunda bil- dirilir ki, 0 , N aram -Suenə [е.э. 2236-2200] qarşı yaradılmış hərbi koalisiyada iştirak etmişdir. Mətnin tərcümэsi aşağıdakı nэşrэ эзазэп verilir; Q aşqay S.M. Q эdim Azərbaycan tarixi m ixiyazüı m ənbəbrdə. Bakı, 2006. Тэгсйшэ Solmaz Q aşqaym, şıərhbr A llahverdi Ə^imirzэyevindir. a) və ilahə İştann təsvirini B atir dagında^ qoydurdu. Kim bu təsvir- b ri və yazmı т э Ь у etsə, qoy Anum"* уэ Antum,^ Enlil^ уэ Nin- l i l / Adad** уэ İştar, Suen^ уэ Şamaş"^ <.. .> N in < .. ,> УЗ < •. .>, E n < .. .>, hakimim < .. .> böyük ilahə уэ < ...> ağır bnət i b qoy 1эпэиэ81п1эг, qoy onun nэslini k3ssinbr. Yuxarı dəniz" уэ Aşağı dəniz 12 b) <.. .> böyük <•. .> o, həsr etdi <.. .> birlikd3 <.. .> f3th etdi onlan. O, Batir dağında heykəl qoydurdu. Kim bu yazmı т э Ь у etsə < ...> A n< ...> , 20 2 ] Yüklə 7,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|