Azərbaycan m IL ij elmlər akademiyasi a. A. Ba k IX an o V adına tariX İnstitutu azərbaycanin qəDİm tartXİNƏ dair yazili

Müntəxəbat
АгэгЫтусатп qədim  tarixinə d a iry a zılı  m ən b əh r
əlavə  etsək, bu rəqəm  6309 təşkil edər.  Lakin poem a- 
nın  67-ci  sətrində  “25200”  rəqəmi  yazılıb.  Bu  anla- 
şılmazlıq  izah olunmur.
13. 
Şərti  olaraq  “alm a”  kimi  izah  olunan  bu  termin  kuti 
mənşəli  hesab  olunur.  [Bax:  Д ьяконов  И.М.  Аларо- 
дии  /  А лародии,  М ахачкала,  1995,  с .1 1].  “H aşhur” 
termini  fonetik  baxım dan  dilimizdəki  “əncir”  sözünə 
oxşayır.
2.  “Akkad şəhərinin  lənətlənm əsi” əsərindən  parça
Bu  bədii  kom pozisiya  şumerlilərin  dini  mərkəzi  N ippurda' 
tanrı  Enlilin^  Ekur^  m əbədinin  Akkad"*  hökm dan  Naram-Suen^ 
tərəfindən  dağıdılm asına  həsr  olunub,  280  sətirlik  bu  əsər  I  Sar- 
qonun®  dönəm ində  [е.э.  2316-2261]  A kkad  şəhər-dövlətinin  çi- 
çəklənm əsi,  ticarətin  inkişafı  və  tanrıların  şərəfınə  m əbədbrin 
ucaldılm asm ın  vəsfı  ilə  başlanır.  Kom pozisiyanın  ana  xəttini 
N aram -Suenin  Ekur  m əbədini  dağıtması  və  sərvətlərini  yağma- 
laması  təşkil  edir.  N aram -Suenin  bu  hərəkəti  tannların  qəzəbinə 
səbəb  olur  və  Enlilin  çağınşı  i b   kuti  ordularmın^  Şumcrə  axmı 
başlayır.  Ə sər  N aram -Suenin  siyasətindən  narazı  olan  N ippur 
k ahinb rin in   təbliğatı  kimi  qiym ətbndirilir.  О  dövrün  sənədbrin- 
dən  bəlli  olur ki,  Naram-Suen sağlığında özünü  ilahiləşdirmişdir. 
Tarixi  sə n ə d b r  Naram -Suenin  Nippurda  dağıntılar  törətdiyini 
yox,  əksinə  quruculuq  işb ri  i b   məşğul  olduğunu  göstərir.  Kuti 
ordulannm   guya  N ippuru  dağıntılardan  qurtarmaq  üçün  şumer- 
1эгэ  köm əyə  gəldikb rinə  dair  fıkirlər  də  təsdiqini  tapmır.  B e b  
ki,  şumerli  mirzənin  k u tib rə  mənfı  münasibəti  kompozisiyamn 
ruhundan aydın sezilir.
Əsərin  yalnız tarixim izb  bağlı  olan  hissəsi tərcümə olunub.
M ətnin b rcü m əsi  aşağıdakı  nəşrə  əsasən  verilir:
C ooper J.S.  The  Curse  o f Agade,  London,  1983 
Т эгсй т э və  şə rh b r Allahverdi  Əlim irzəyevindir.
<....>  Naram -Suen onları  yandırdı 
M əbədin  qızılını
q ablara  yığdı,  gümüşünü  dəri  xurcunlara  yığdı,  misi  taxü  topası 
k im i  sa h ib   səp əb d i  <....>  İri  qayıqlar  sahildəki  məbədə  yan 
aldılar,  iri  qayıqlar  tanrı  Enlilin  məbədi  qarşısında  lövbər  saldı- 
lar.  Məbədin  sərvəti  şəhərdən  çıxarıldı  <....>  Tanrı  Enlil  sevimli 
Ekurun  dağıdıldığını  gördtokdə  nəzərlərini  Qubin*  ölkəsinə 
yönəltdi.  O,  uzaq  dağlara  baxdı.  Saysız  qoşunu,  qanunlar  tam- 
m ayan,  insan  davranışlı,  köpək  düşüncəli,  meymun  görkəm li 
k u tib ri  Enlil  dağlardan  gətirdi.    çəyirtgə    kim i 
torpağa  yayüdılar  <....>  O nlann  əlindən  qurtuluş  yoxdur. 
Q asidlər  daha  yollarda  hərəkət  etm irbr,  çayı  heç  kim  keçm ir. 
E n lilin    keçib rin i  tövlələrdən  apardüar  <....>  inək- 
b r i   tövlələrdən  aparddar,  çobanlan  da oniarla birlikdə  apardılar. 
Q uld u rlar  yollan  kəsd ibr.  Ölkənin  şəhər  darvazalannı  söküb 
atd ılar <....> Geniş  tarlalar taxıl  bitirmədi,  dərin  çaylar balıq  ver- 
m əd i,  bağlarda bal   çaxır olmadı,  buludlardan  yağış  yağma- 
dı,  çöllərdə  otlar cücərmədi
Şərhlər
1. 
Nippur -   Şumer şəhəri  (müasir Niffar).
2. 
Enlil  -   Şumer  panteonunda  K u b k   tannsı,  Nippurun 
him ayədan.
3. 
Ekur ~ Tanrı  Enlilin  məbədi,  hərfən;  “Dağ evi”.
4. 
Akkad  -   İkiçayarasında  dəqiq  yeri  bəlli  olm ayan 
şəhər-dövbt.
5. 
N aram -Suen  -  Akkad  sülabsinin  hökm dan  [е.э. 
2236-2200].
6. 
I  Sarqon  ~  Akkad  sülabsinin  və  şəhərinin  banisi 
sayıhr.  Əfsanəyə  görə,  aşağı  sosial  təbəqəyə  mənsub 
olmuş,  cavanlığında  Kiş  şəhərinin  hökrndannın  sara- 
yında  saqi  kimi  çalışmışdır.
7. 
K u tib r  -   Kür-,‘\r a z   mədəniyyətinin  daşıyıcıları, 
köçəbə  m aldar  tayfalar.  Şərqi  Anadoludan  Urmiya- 
nın  cənubuna  qədər  uzanan  geniş  ərazib rə  səpəiən-
14
15

---

Müntəxəbat
Azərb,aycanın qədim  larixinə da irya zıh  mənbələr
mişlər.  N aram -Suenin  hakim iyəti  dönəm ində  kuti 
hərbi  dəstələrinin  Şum er şəhərlərinə dağıdıcı yürüşlə- 
ri  başlayır.  H ökm dar  siyahılarm dan  bəlli  olur  ki, 
k u tib r A kkad sülaləsini  devirm iş  və  Şum er şəhərbri- 
ni  65  il  nəzarətdə  saxlam ışlar.  K utilərin  etnik  mənsu- 
biyyəti  təyin olunmayıb.
8. 
Qubin -  Е.Э.  X X III  əsrdə  K uti  tayfa  ittifaqmın  dəqiq 
yeri  bəlli  olm ayan  siyasi  m ərkəzi.  I  Sarqonun  oğlu 
Rimuş  [е.э.  2261-2252]  buraya  hərbi  yürüş  təşkil  et- 
mişdir  [Bax:  Potts  D.  The  A rchaeology  o f  Elam. 
Formation  and  Transfotm ation  o f  an  ancient  iranien 
state.  Cam bridge,  1999,  p.  105,  128].  Laqaş  hökmda- 
n   Qudea  isə  saray  tikintisi  üçün  buradan  “huluppu” 
ağaclan  gətizdirm işdir  [Bax:  Tosun  М .,  Yalvaç  К. 
Sumer  dili  ve  qrameri.  I  cild.  Sum erccden  ömekler. 
Ankara,  1981,  s.  32].
3.  Şarkalişarrinin  il  a d i’
M ətn  təsvir  etdiyi  h adisəbrd ən   təxm inən  3  əsr  sonra, 
Qədim Babil dövründə  yazüıb;  tapılm ayan  daha qədim  orijinahn 
surətidir.
M ətnin tərcüməsi  aşağıdakı  nəşrə  əsasən  verilir;  Thureau- 
D angin F.  Sumerischen  und  akkadischen  Königsinschriften.
V orderasiatische Bibliothek  I,  Leipzig,  1907.
Tərcümə  və  ş ə rh b r Allahverdi  Əlimirzəyevindir.
Müqəddəs^ Şarkalişarrinin  B abilistanda  ilahə  Anunitum  və 
tann  A banm   <şərəfm ə>  m əbəd  inşa  etdiyi  və  Kutiumun 
hökm dan  Şarlaqi^  əsir aldığı  il.
Şərhlər
1. 
“İ1  a d la n ”  (və  y a  “Tarixi  formullar”)  adı  ib   tamnan 
m ə tn b r  A kkad  sülabsinin  banisi  I  Sarqonun  [е.э. 
2316-2261]  ism i  ib   bağlıdır.  Akkad,  III  U r  və  I 
Babil  s ü la b b rin in   hakimiyyəti  dövründə  baş  verən 
önəmli  h a d isə b rin   (m üharibəbr,  m əbəd tikintisi,  sü- 
la b ra rası n ikahlan  və  s.) şərəfinə adlamrdı.
2. 
İlk  dəfə  N aram -Suen  [е.э.  2236-2200]  N ippur 
(şum erlilərin  dini  mərkəzi)  kahinlərinin  nifrətinə 
səbəb olacaq  addım  atmış, özünün  ilahiləşdirilməsini 
rəsm ibşdirm işdir.  Sonraiar  digər  hökmdarlar  da 
(Şarkalişarri,  Şulgi,  İbbi-Suen  və  s.)  m ətnbrində  öz 
adlan  qarşısm da “T ann” sözünü yazırdılar.
3. 
Ş um erlibrin hökm dar siyahılarına əsasən Kutium  öl- 
kəsində  6  il  hökm ranhq  etmiş  Sarlaqab  ib   eyniləş- 
dirilir.
4. Nammahtıinin*  tikinti mətni
Gil  Ш
у
Ь
э
  üzərində  11  sətirlik  mətn  ötən əsrin  əvvəlbrində 
ABŞ  arxeoloqlan  tэrэfindэn  İraqm  Coha  şəhərində  qazmtılar 
zamanı  aşkarlamb  уэ  hazırda  Yel  Universitednin  Şэrqşünashq 
İnstitutunda saxlamr.
M ətnin tərcüm əsi  aşağıdakı nэşrэ əsasən  verilir;
Clay A.T.  M iscellaneous  inscriptions  in the Y ale Babylonian 
Collection.  Yale O riental  Series.  Babylonian texts.  Vol.  I, New
H aven,  1913.
Т эгсй тэ VƏ  şэrЫ ər Allahverdi Əlimirzəyevindir.
Arlaqan^  Kutium un  hökm dan  olan zaman  ilahə  Ninquraya
-   Um m a  şэhэrinin  anasm a  Ummanin  baş  kahini  Nammahni  bu 
yerdə gözətçi  məntəqəsi  (?)^  inşa etdirdi.
17

---