Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası

 

47 

Nizamnamədə  təşkilatın  təşkilatı-hüquqi  forması,  adı, 

yerləşdiyi ünvan, nizamnamə kapitalının məbləği, nizamna-

mə  kapitalının  ödənişi  üzrə  öhdəliklərin  pozulmasına  görə 

iştirakçıların  məsuliyyəti,  idarəetmə  orqanlarının  struk-

turu, kompetensiyaları (səlahiyyətləri) və digər məlumatlar 

göstərilir. 

Bir  sıra  kommersiya  təşkilatlarından  qanunla  nizamn-

amədə mütləq müəyyən məlumatların yer tapması tələb olunur. 

Məsələn,  məhdud  məsuliyyətli  cəmiyyətlər  nizamnamədə  hər 

iştirakçının  payını,  əlavə  məsuliyyətli  cəmiyyətlər  isə 

iştirakçıların  əlavə  məsuliyyətinin  miqdarını,  onların 

əmanətlərinin dəyərindən neçə dəfə artıq olduğunu göstər-

məlidirlər. İstehsal kooperativlərinin nizamnaməsində üzv-

lərin  pay  üzvlük  haqlarının  məbləğini  müəyyən  edən 

şərtlər,  onların  ödəmə  qaydaları,  eləcə  də  üzvlərin  koope-

rativin pozulmasına görə məsuliyyətləri göstərilməlidir. 

Təsis  müqaviləsi  hüquqi  şəxsin  bütün  təsisçiləri 

tərəfindən imzalanır və bu sənəddə onlar hüquqi şəxs yaratmaq 

üçün  öhdəlik  götürür,  onun  hüquqi  bacarığının  həcmini, 

məqsədlərini,  fəaliyyətinin  istiqamətlərini,  öz  əmlaklarının, 

hüquqi şəxsin fəaliyyətində iştiraklarının şərtlərini göstərirlər. 

Təsis  müqaviləsi  mülki-hüquqi  sövdələşmənin  bir 

növüdür,  ona  görə  də  bu  sənəd  mülki  qanunvericiliyinin 

tələblərinə cavab verməlidir. Bu müqavilə yazılı şəkildə hüquqi 

cəhətdən  bacarıqlı,  fiziki  şəxslər  üçün  isə  sağlam  insanlar 

tərəfindən könüllü olaraq bağlanır. 

Təsis  sənədlərinin  tərtibatında  əsas  məqsəd  kommersiya 

təşkilatının  kontragentlərinə  onun  hüquqi  bacarığının  həcmi, 

fəaliyyətinin məqsədləri və qərar qəbuletmə qaydaları haqqında 

məlumat verməkdir. 

Məhz bun görə  müqavilədə  öz  əksini tapmış məlumatlar 

kommersiya sirri ola bilməzlər. 

Kommersiya  təşkilatının  əlamətlərindən  biri  də  onun 

adıdır.  Hüquqi  şəxs  özünə  məxsus  ada  malik  olmalı  və  bu 

---

 

48 

adda  onun  təşkilatı-hüquqi  forması,  bir  sıra  hallarda  isə 

fəaliyyətinin  xarakteri  göstərilməlidir.  Ad  hüquqi  şəxsin 

fərdləşdiril-məsinə  xidmət  edir.  Təbiidir  ki,  təsisçilər  ad 

seçərkən  bazarda  mövcud  olan  müəssisələr  haqqında 

məlumatlar  malik  olmurlar.  Eyni  adla  bir  neçə  təşkilatın 

yaranmasının  qarşısını  almaq  üçün  əvvəlcədən  adları 

təkrarlamaya yoxlamaq tələb olunur. 

Kommersiya  təşkilatı  özünə  istənilən  adı  seçə  bilər. 

Lakin 

istisnalar 

da 

mümkündür. 

Məsələn, 

Rusiya 

Federasiyasının  “Əmtəə  birjaları  və  birja  ticarəti  haqqında” 

qanununun  tələblərinə  cavab  verməyən  təşkilatlar  birja 

fəaliyyəti ilə bağlı ola bilməzlər. 

Şirkətin  öz  adına  hüququ  intellektual  əmlak  obyekti 

hesab  olunur,  qeydiyyatdan  keçirilir  və  sahibinin  mütləq 

hüququna  aid  edilir.  Şirkətin  qeydiyyatdan  keçmiş  adını 

qanunsuz  istifadə  edən  şəxs  buna  son  qoymalı  və  bundan  ad 

sahibinə dəyən zərəri ödəməlidir. 

Qeydiyyatdan  əvvəl  həll  olunması  vacib  olan  növbəti 

məsələ təşkilatın yerləşəcəyi məkanın müəyyən edilməsidir. 

Hüquqi  şəxsin  real  yerləşdiyi  yer  onun  hüquqi  ünvanı,  daha 

doğrusu  onun  idarəetmə  orqanlarının  yerləşdiyi  konkret 

ünvandır.  Praktikada  hüquqi  ünvan  dövlət  qeydiyyatından 

keçmə müddətinə alınmış əmtəə hesab olunur və təşkilatın real 

yeri ilə əlaqəli olmur. 

Təşkilatın 

yaradılmasına  qədər  onun  nizamnamə 

kapitalının heç olmasa yarısı formalaşmalıdır. Bir sıra hallarda, 

məsələn,  unitar  təşkilat  yaradılanda  nizamnamə  kapitalı 

qeydiyyata kimi tam ödənilməlidir. Nizamnamə kapitalını pulla 

yox,  əmlakla  da  ödəməyə  icazə  verilir.  Belə  əmlak  üzərində 

üçüncü  tərəfin  hüququ  olmamalı,  girovda

 

və  ya  həbs  altında 

olmamalıdır. 

Dövlət  qeydiyyatı  təsərrüfat  hüququnun  subyektinin 

yaradılmasının  son  mərhələsidir.  Hüquqi  şəxs  dövlət  qeydiy-

---

 

49 

yatından  keçəndən  sonra  yaradılmış  hesab  olunur.  Eyni  qayda 

fərdi sahibkara da şamil olunur. 

Dövlət  qeydiyyatı  bir  neçə  məqsəd  güdür.  Hər  şeydən 

əvvəl  qeydiyyatın  məqsədi  subyektin  bazarda  yerini  və  onun 

hüquqi  bacarığının həcmini  müəyyən  etməkdir.  Bundan başqa 

qeydiyyat vergi tutulmasını təmin etmək və müəyyən fəaliyyət 

növünün  həyata  keçirilməsinə  nəzarət  etmək  yolu  ilə 

vətəndaşların təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi güdür. 

Bir  sıra  fəaliyyət  növləri  üçün  dövlət  qeydiyyatından 

əlavə lisenziya alma proseduru həyata keçirilir. Bu qabaqca-

dan  dövlət  nəzarəti  formasıdır,  bu  zaman  sahibkarlıq  hü-

ququnun  subyektinin  müəyyən  fəaliyyətini  həyata  keçirmək 

üçün potensial imkanın olması yoxlanılır. 

Ən  populyar  təsərrüfat-hüquqi  forma  məhdud  mə-

suliyyətli  cəmiyyətdir,  belə  forma  sürətlə  inkişaf  edən  kiçik 

biznesi  təşkil  etmək  üçün  çox  yararlıdır  və  idarəetməyə 

çoxsaylı mütəxəssis cəlb olunmasını tələb etmir.  

Müəssisənin  qeydiyyatdan  keçirilməsi  həm  qanun-

vericilik  sahəsində  biliklərin,  həm  də  müəyyən  miqdarda  pul 

vəsaitlərinin olmasını tələb edir. 

Məhdud  məsuliyyətli  cəmiyyətin  (MMC)  misalında 

müəssisənin  yaran-ma  prosesinin  alqoritmin  addımlarla  və 

sxematik olaraq aşağıdakı kimi təsvir etmək olar. 

1.

 

Təsis sənədlərinin hazırlanması 

2.

 

Qeydiyyat haqqında şəhadətnamənin alınması 

3.

 

Möhürün sifarişi və hazırlanması 

4.

 

Sosial sığorta fonduna getmək 

5.

 

Toplama hesabının açılması 

6.

 

Statistika kodlarının alınması 

7.

 

Ünvan üçün sənədlərin tərtib edilməsi 

8.

 

Vergi uçotuna durulması 

9.

 

Sosial sığorta fondunda qeydiyyatdan keçirilməsi 

10.

 

Pensiya fondunda qeydiyyatdan keçirilməsi 

11.

 

Hesablaşma hesabının açılması 

---