4
qalması, həyat səviyyəsinin göstəriciləri, onun daim yaxĢılaĢdırılması tədbirləri ilə
əlaqədar araĢdırmalar yer alır.
Birinci fəslin ikinci mövzusu isə ĠnkiĢaf etmiĢ, ĠnkiĢaf etməkdə olan, inkiĢafdan
geri də qalmıĢ ölkələrin inkiĢafa dair təcrübələrinə əsaslanır. ĠnkiĢaf etmiĢ ölkələrin
xüsusiyyətləri, ortaq xüsusiyyətləri, inkiĢaf dinamikası, təcrübəsi qeyd olunub.
Bunları tədqiq edərkən məsələn , ĠEOÖ-lərin təcrübəsini təcrübəsini öyrənmək
üçün həmin ölkələrin ortaq xüsusiyyətlərinə nəzər salmaq lazımdır.
ĠnkiĢaf etməkdə olan ölkələrin ortaq xüsusiyyətələrini nəzərdən keçirək.
1. Kənd təsərrüfatında əl əməyindən istifadənin azaldılması və Ģəhərdə
sənayeləĢmə və bu səbəbdən iĢ imkanlarının kənddən Ģəhərə köçü artımı
2. Ölkə sənayeləĢməsi
3. Kənd əhalisi sayının azalması
4.ġəhər əhalisinin böyük bir qismi bir və ya daha çox Ģəhərdə üstünlük təĢkil
etməsi
5. Ölkə inkiĢafı ilə bağlı Ģəhərlərdə: xəstəxana, məktəb, səhiyyə, təhsil,
məskunlaĢma Ģərtlərində irəliləyiĢin olması
6. Ölkə nüfuzu təbii artım ilə bir müddət daha da artar. ġəhərlərə axın artdıqca
doğum səviyyəsi azalar, uĢaq ölümlərində azalma baĢ verər, yaĢam müddətində
artım nəzərə çarpar
7.ĠEOÖ –in əhali piramidası üçbucaq Ģəklindən daha çox zəng əyrisinə oxĢamağa
baĢlamıĢdır
8.ĠEOÖ –də doğum səviyyəsində azalma nəzərə çarpır. (Tunis 2000)
9.Ortalama həyat müddəti artmıĢ, ölkənin əhali piramidasi artıq 60 yaĢ sonrası
vacib bir nisbətdədir
10. Orta yaĢlı və yaĢlı əhali gənc əhaliyə nəzərən artamğa baĢlayar.(Brazilya2000)
11. Ölkə inkiĢaf etdikcə əhali iyerarxiyası da ĠEÖ də ki kimi Ģəkil alır.
Elmi işinin həcmi və strukturu dissertasiya giriĢ, 3 fəsil, cədvəl 32, 7
paraqrafdan ibarətdir.
5
.
FƏSİL1: ƏHALİNİN HƏYAT SƏVİYYƏSİ VƏ HƏYATIN KEYFİYYƏTİ,
ONLARIN ELMİ NƏZƏRİ VƏ KONSEPTUAL ƏSASLARI.
1.1 . Əhalinin həyat səviyyəsi , həyatın dəyəri və onun səviyyəsini xarakterizə
edən göstəricilər.
Əhalinin həyat səviyyəsi , həyat keyfiyyəti iqtisadi sistemin tipindən və təbiətindən
asılı olmayaraq bütün dövrlərdə cəmiyyətin sosial-siyasi stabilliyinin baĢlıca
qarantiyası hesab olunur. Həyat səviyyəsi, həyat keyfiyyəti sosial iqtisadi inkiĢafın
ən mühüm göstəricilərindən biri olub cəmiyyət üzvlərinin ən vacib
ehtiyyaclarının qarĢılanması göstəricisi kimi xarakterizə olunur. Həyat keyfiyyəti,
həyat səviyyəsi istər bazar və qeyri-bazar təsərrüfatçılıq sistemində, istərsə də
keçid dövründə əhalinin yaĢayıĢ təminatı kimi xarakterizə olunur. Bununla da,
iqtisadiyyatda sosial kateqoriya kimi səciyyələndirilir.(Mənbə: 3. səhifə- 9)
Həyat səviyyəsi , həyat keyfiyyəti əhalinin maddi rifah halı, cəmiyyət üzvlərinin
sosial ehtiyyaclarının ödənilməsi hər zaman dövlətin və iqtisadiyyatın önündə
mürəkkəbliyi, kəskinliyi ilə dayanan problemlərdəndir. Sinifli cəmiyyətin
yaranması, əmlak, torpaq və əmək ehtiyyatları üzərində xüsusi mülkiyyətin
yaranması əhalinin həyat keyfiyyətinin normalaĢdırılması ilə bağlı ardıcıl
aksiyaların baĢlanması ilə sonlandı. Əhalinin tədricən sivilizasiyalaĢması
nəticəsində insanlar sosial haqqlarının reallaĢdırılması ilə bağlı tələblərini
gücləndirməyə baĢladılar.( Mənbə: 3.səh-9)
Problemə elmi tərəfdən baxsaq, belə qərara gələ bilərik ki, əhalinin həyat
səviyyəsi, həyat keyfiyyəti bir baĢa ölkənin iqtisadi inkiĢafına göstərən amillərin
dinamikası ilə Ģərtlənir. Elmi tərəfdən həyat keyfiyyəti iqtisadiyyatda sosial
kateqoriya kimi qəbul olunur. Məsələyə daha geniĢ aspektdən baxdıqda isə sosial
termini birbaĢa cəmiyyət üzvlərinin yaĢayıĢının səviyyəsi kimi xarakterizə olunur.
Aparılan tədqiqatlar aydın Ģəkildə izah edir ki, iqtisadiyyatın həm də birbaĢa sosial
hadisələrlə bağlı məhdud bir sahəsi də mövcuddur ki bu da insanların həyat
6
səviyyəsini, onun keyfiyyətini tədqiq edən sosial sfera hesab olunur. Ġqtisadiyyatın
sosial sferasına bir baĢa insanların həyat səviyyəsi , onun keyfiyyəti ilə bağlı
məsələlər, cəmiyyət tərəfindən maddi-mənəvi nemətlərin və xidmətlərin istehlakı ,
əhalinin vacib təlabatlarının qarĢılanmasını əks etdirən fəaliyyət növləri əks
etdirilir. Bütün zamanlarda, iqtisadi yanaĢmalarda sosial sferanın vəziyyəti və
əhalinin həyat keyfiyyəti iqtisadiyyatın ümumi inkiĢaf parametrlərindən asılıdır.
Həyat keyfiyyəti ölkə iqtisadiyyatının dinamikası və onun keyfiyyətinin göstəricisi
kimi baĢa düĢülür. Həyat keyfiyyəti artımı, yəni Ümumi daxili məhsulun bölgüsü,
istehsalın yenidən bölgüsü ilə həmçinin iqtisadi artımın özünə təsir edən
makroiqtisadi göstəricidir. Əgər səmərəli iqtisadiyyatdan söhbət gedirsə, onda
iqtisadi artımla yanaĢı, həyat keyfiyyətinin artımı arasında nisbətlər baĢa düĢülür.
Bu nisbət iqtisadi artımın sosial nəticəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Həyat
keyfiyyətini artırmaq , yoxsulluğu ləğv etmək, qarĢılıqlı əlaqədə olan proseslərdir
və ölkədə iqtisadiyyatın qlobal makroiqtisadi tənzimlənməsi üçün əsas konseptual
inkiĢaf göstəricisidir. Həyat keyfiyyəti , maddi rifah , yoxsulluq, göstəriciləri
-
ÜDM –un həcmi, artımı, onun hər nəfərə düĢən miqdarı;
-
ÜDM-un tərkibində, istehlak fondunun ümumi həcmi və onun adam baĢına
düĢən səviyyəsi;
-
əhalinin gəlirləri, xərcləri, minimum əmək haqqı, orta əmək haqqı, bəzi
məhsulların istehlakının natural və dəyər göstəriciləri
-
səhiyyə, təhsil sahəsində istehlak hər nəfərə düĢən iqtisadi-sosial
göstəricilər. Ekoloji mühit, təbii artım, orta ömür müddəti, təhsil və s.
-
təhlükəsizlik göstəriciləri
Bu göstəricilər məqsəd və nisbi mənada tədqiqatın xarakterindən asılı olaraq
formalaĢır, tətbiq olunur və proqnozlaĢdırılır. ( Ġstinad yaz Əlirza müəllimdən)
Makro aspektdən baxıldıqda iqtisadiyyat sosial əlaqələrin meydana gəlməsi
qaynağı kimi göstərilir. Ġqtisadi inkiĢaf sezildikcə əhalinin maddi və mənəvi həyat
keyfiyyəti artır. Sosial iqtisadiyyatın mövcud halı əhalinin hansı Ģəraitdə yaĢaması,