Azərbaycan demokratik respublikasi
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
9
istiqlal dadızdırdıq‖.
Azərbaycanın istiqlaliyyəti Avropa ölkələri tərəfindən tanındı. Avropa dövlətləri və xalqları Azərbaycan adlı bir ölkənin mövcud olduğunu bildi, bu zəngin ölkənin azadlığa təşnə olan əhalisinin azad xalqlar sırasında yer tutmağa layiq olduğunu təsdiq etdi. Qonşu ölkələrlə (Ermənistan və Rusiya istisna olmaqla) mehriban münasibətlər yarandı. Dövlət orqanlarının ana dilinə keçməsi ilə yanaşı, ictimai həyatın milliləşdirilməsinə başlandı. Milli kadr çatışmazlığı problemini həll etmək üçqün məktəblər və kurslar açıldı. Azərbaycan Ordusu və Hərbi Donanmasının yaradılması ən vacib işlərdən oldu.
Azərbaycan torpaqlarının ərazi bütövlüyünü qoruyub saxlamaq sahəsində Azərbaycan höküməti əzmlə mübarizə aparırdı. Azərbaycan Demokratik Respublikasının ərazisi 97,3 min kv. km. idi. Bundan başqa 15,6 min kv. km- lik Azərbaycan torpaqları (Borçalı, Qarayazı, Sığnax, Şərur – Dərələyəz, Yeni Bəyazid və s.) Gürcüstan və Ermənistanla mübahisəli ərazi sayılırdı və milli hökümət bu ərazilərin ana vətənə qovuşması uğrunda mübarizəni davam etdirirdi. Ölkənin inzibati - ərazi quruluşu yeni şəraitə uyğun olaraq dəyişdirildi. Qarabağda erməni iğtişaşlarını yatırtmaq və Ermənistanın əlini bu torpaqlardan kəskəm üçün burada xüsusi valilik yaradıldı, yerli ermənilərə mədəni sahədə muxtariyyət verildi.
Ölkənin maliyyəsini qaydaya salmaq və dağıdılmış iqtisadiyyatını bərpa etmək sahəsində xeyli işlər görüldü. 1918 – ci ilin martında dağıdılmış neft sənayesi və Bakı – Batum neft kəməri bərpa edildi. Bakı – Culfa dəmiryolunun çəkilişi sürətləndirildi. Azərbaycan Dövlət Bankı yaradıldı, kənd təsərrüfatı üçün xırda kredit bankları açıldı, şəhərlərdə əmanət kassaları şəbəkəsi bərpa edildi.
Xalq maarifinin milliləşdirilməsi və inkişafı üçün nəşriyyat – tərcümə komissiyası yaradıldı. İbtidai və orta məktəblər üçün dərsliklər çap edildi, mövcud məktəblərin xeyli hissəsi milliləşdirildi, yeni məktəblər açıldı, müəllim hazırlığı üzrə ölkənin müxtəlif yerlərində 7 kişi və 1 qadın seminariyası təşkil edildi. Qori müəlimmlər seminariyasının Azərbaycan şöbəsi Qazaxa köçürüldü, Türkiyədən 50 müəllim dəvət edildi, buradan dövlət kitabxanaları üçün xeyli kitab alındı, Bakı Dövlət Universiteti təsis edildi, yüzə yaxın gənc Avropanın böyük təhsil ocaqlarına göndərildi, ibtidai təhsilin yayılması və savadsızlıqla mübarizə məqsədilə kəndlərdə müvəqqəti pedaqoji kurslar yaradıldı və s. və i. a.
Milli hakimiyyətin Vətən və millətə xidməti təbii idi. Bir əsrlik müstəmləkə zülmündən hələ özünə gəlməmiş millətin aparıcı qüvvələrinin təmsil olduğu Azərbaycan hökümətinin səhvləri də eyni dərəcədə təbii idi. Dövlətçilik işindən yadırğadılmış və ekstremal əraitdə müstəqil dövlət yaratmaq işini boynuna www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları
10
götürmüş milli qüvvələrin təcrübəsizliyi, hətta siyasi sadəlövlüyü sonrakı faciələr üçün əlverişli zəmin yaratdı. Milli dövləti daxilən möhkəmlətmək çağırışlarına (Fətəli xan Xoyski, Şəfi bəy Rüstəmbəyli və b.) baxmayaraq, gənc Azərbaycan demokratiyası demokratiya aludəçiliyi ilə destruktiv (pozucu) qüvvələrin əl – qol açmasına şərait yaratdı. Bu qüvvələrin tam olmayan siyahısına Ermənistan fitnəkarlığı və daxildəki erməni şeytanları, Türkiyə kommunistləri və hərbi əsirləri və əlbəttə ki, ―sapı özümüzdən olan baltalar‖ daxil idi. Məhz onların birgə işi nəticəsində 1920- ci il aprelin 1-də N. Yusifbəyli höküməti istefa verməyə məcbur oldu. Təxminən bir aylıq hökümət böhranı şəraitində XI ordunun yürüşü Azərbaycan Demokratik Respublikasının tarixə çevrilməsinə səbəb oldu.
Nəsib Nəsibzadə tarix elmləri namizədi
www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları
11
AZƏRBAYCAN PARLAMENTĠ ―Ədəbiyyat və incəsənət‖, 12 yanvar 1990. Fevral burjua- demokratik inqilabından sonra çağırılmış Qafqaz müsəlmanları qurultayının qərarına əsasən 1917 – ci ilin noyabrında Azərbaycan müəssisələr məclisinə seçkilər keçirilməli idi. Mürəkkəb siyasi vəziyyət bu qərarın həyata
keçirilməsinə mane oldu. Ümumrusiya müəssisələr məclisinin qovulmasından sonra Zaqafqaziyadan seçilmiş nümayəndələr Tiflisə toplanıb, Zaqafqaziya seymini yaratdılar. Ümumrusiya müəsissələr məclisinə ümumi, bərabər, qapalı seçkilər yolu ilə seçilmiş 14 müsəlman deputatı bir milyondan çox səs toplamışdı. Odur ki, seymin tərkibinin genişlənməsi (kooptasiyası) nəticəsində müsəlman deputatlarının sayı səsvermənin nəticəılərinə müvafiq olaraq 44-də çatdı. Onlar seymin müsəlman fraksiyasını təşkil edirdilər. Fraksiyanın sədri M. Ə. Rəsulzadə idi. Zaqafqaziya seymi və Zaqafqaziya Federativ Demokratik Respublikası da uzunömürlü olmadı, gürcü nümayəndələrinin 1918 –ci ilin mayın 26 – da seymdən çıxıb, Gürcüstanın müstəqilliyini elan etməsindən sonra müsəlman fraksiyası millətin gələcək taleyinin müəyyən olunmasını öz əlinə almaq məcburiyyətində qaldı. Müsəlman fraksiyası elə həmin gün özünü Azərbaycan Milli Şurası elan etdi.
1918 – ci ilin may ayının 28 – də İstiqlal bəyannaməsi ilə Azərbaycan Milli Şurası müstəqil Azərbaycan Demokratik Respublikasının yarandığına dünyaya bildirdi. İstiqlal bəyannaməsinin sonuncu maddəsinə əsasən müəssisələr məclisi çağırılana qədər bütün Azərbaycanın idarəsi başında Milli Şuranın durduğu, müvəqqəti hökümətin onun qarşısında məsuliyyət daşıdığı göstərilirdi.
Azərbaycan Milli Şurasının və Fətəli xan Xoyskinin başçılıq etdiyi müvəqqəti hökümətin Gəncəyə keçməsi ilə Azərbaycandakı siyasi qüvvələr arasında mübarizə qızışdı. Millətin fiziki varlığını qorumaq və milli hökümətin bütün Azərbaycan ərazisində hakimiyyətini bərqərar etmək üçün çağırılmış Türkiyə hərbi hissələrindən müxtəlif cərəyanlar öz xeyirlərinə istifadə etməyə çalışdılar. Türkiyə ilə birləşməyi tələb edən ilhaqçılar Azərbaycan Milli Şurasının müstəqil Azərbaycan şüarına qarşı çıxır, digər tərəfdən bir sıra mürtəce qüvvələr www.onlinekurs.az Pulsuz hazırlıq kursları – Dövlət qulluğuna hazırlıq, Ali məktəblərə hazırlıq, Magistraturaya hazırlıq, kompüter və xarici-dil kursları Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|