Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mehmet Ali KUMBUZOĞLU Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreteri ix
SUNUŞ Türkiye’nin mevcut sisteminin niteliği ve olası hükümet sistemi değişikliği çerçevesinde yaşanan kamuoyu tartışmalarına katkı sunmak amacıyla TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı tarafından 2014 ve 2015 yıllarında “Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri: Parlamenter Sistem”, “Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri: Yarı-Başkanlık Sistemi” ve “Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri: Başkanlık Sistemi” isimli üç kitap yayınlanmıştır. Yasama ve denetim faaliyetlerine ilişkin konu odaklı nesnel araştırmalar yapmak ve milletvekillerinin talep ettikleri konularda bilgi ihtiyacını karşılamakla görevli olan Araştırma Hizmetleri Başkanlığı tarafından hazırlanan bu eserlerde üç hükümet sisteminden toplam 14 ülke incelenmiştir. Söz konusu ülkelerin yasama, yürütme ve yargı erkleri arasında yetki paylaşımındaki çeşitlilik ve bu erkler arasındaki ilişkilerde görülen nitelik farklılığı, diğer faktörlerin de dikkate alınması suretiyle, ortaya konulmuştur. Çalışmalar; ülkeler hakkında genel bilgiler, siyasi tarih, siyasal sistem, anayasal organlar ve anayasal organlar arasındaki ilişkiler başlıkları çerçevesinde incelenmiştir. Günümüzde tekrar gündeme gelen hükümet sistemi tartışmaları, milletvekillerimizin güncel bilgi ihtiyaçlarının en iyi şekilde karşılanmasına hizmet etmek amacıyla, söz konusu kitapların güncellenerek tekrar basılması ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Bu nedenle TBMM İdari Teşkilatı olarak söz konusu eserleri yeniden yayınlamak suretiyle sayın milletvekillerimizin ve kamuoyunun hizmetine sunuyoruz. Başta TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı çalışanları olmak üzere bu eserlerin ortaya çıkmasında ve güncellenmesinde emeği geçen herkese teşekkür ediyor ve kitapların hayırlara vesile olmasını diliyorum. Mehmet Ali KUMBUZOĞLU Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreteri ix Sunuş YARI-BAŞKANLIK SİSTEMİ: TEORİ, PRATİK VE TARTIŞMALAR Kasım Erdem* 1. KAVRAMSAL ÇERÇEVE K avram, özellikle 1920’lerden itibaren bir liderlik tarzını (yetki alanı dışına çıkan güçlü bir başbakanı veya ABD başkanı kadar güçlü olmayan bir başkanı) tasvir etmek için kullanılmışsa da 1 , yarı- başkanlığın siyasi literatüre geçecek tanımı Maurice Duverger tarafından yapılmıştır. 1970’lerde Duverger, 1958 Fransa Anayasası’nda 1962 tarihinde yapılan değişiklikle öngörülen siyasi sistemi, hem başkanlık sistemine ve hem de parlamenter sisteme has özellikler taşıması nedeniyle “yarı-başkanlık” olarak sınıflandırmıştır. Duverger (1980), yarı-başkanlık sistemini şu şekilde tanımlamaktadır. 2 “Bir siyasi rejim, anayasasında üç unsuru içeriyorsa yarı-başkanlık olarak kabul edilir: (1) Başkan halk tarafından seçilmektedir. (2) Başkan oldukça önemli yetkilere sahiptir. (3) Yürütme ve idari yetkilere sahip başbakan ve bakanlar vardır ve parlamento karşı çıkmadığı sürece görevde kalırlar.” Duverger’e göre, devlet başkanının halk tarafından seçilmesi yarı- başkanlık için gerekli ancak yeterli bir ölçüt değildir. Dolayısıyla bir ülkenin yarı-başkanlık olarak tanımlanması için, başkanın görece güçlü bir figür olması, yani “oldukça önemli yetkilere” sahip olması gerekmektedir. Duverger’e göre, yaptığı tanıma uygun altı Batı Avrupa ülkesi bulunmaktadır. Bu ülkeler Avusturya, Finlandiya, Fransa, İrlanda, * Yasama Uzmanı, Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi Bölümü, e-posta: kasim.erdem@tbmm.gov.tr 1 Robert Elgie, Semi-Presidentialism, Sub-types and Democratic Performance (New York:Oxford Uni- versity Press, 2011), s.19-20. 2 Robert Elgie, “Varieties of Semi-Presidentialism and Their Impact on Nascent Democracies,” Ta- iwan Journal of Democracy, Cilt 3, Sayı 2 (2007), http://doras.dcu.ie/4515/2/053-072-Elgie.pdf, Erişim:05.02.2014, s.59. Teori, Pratik ve Tartışmalar TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 2 3 İzlanda ve Portekiz’dir. Duverger, 1990’larda bu listeye Polonya ve Romanya’yı da dâhil etmiştir. 3 Duverger’in tanımı, üçüncü demokrasi dalgasından etkilenen pek çok ülkenin yarı-başkanlığı benimsediği 1990’lara kadar geniş kabul görse de, terminoloji üzerindeki tartışmalar hep devam etmiştir. 1990’larda Duverger’in ortaya koyduğu klasik veya geleneksel tanım sorgulanmaya başlanmış ya Duverger’in tanımı yeniden formüle edilmiş ya da tamamen özgün tanımlar ortaya konmuştur. Patrick O’Neill (1993), yürütme gücünün hükümetin başı olarak başbakan ve devletin başı olarak başkan arasında paylaşıldığı ve fakat önemli yürütme yetkilerinin devlet başkanına ait olduğu sistemleri yarı- başkanlık olarak tanımlamıştır. Dolayısıyla yazara göre, halk tarafından seçilen ve zayıf devlet başkanlarına sahip Avusturya, İzlanda ve İrlanda yarı-başkanlık olarak adlandırılamazken dolaylı seçimlerle seçilen ve güçlü başkana sahip Arnavutluk ve (eski) Çekoslovakya yarı-başkanlık örneği olarak değerlendirilmelidir. Linz’e (1994) göre, yarı-başkanlık, “doğrudan veya dolaylı olarak halk tarafından seçilen bir başkan ve parlamentonun güvenine ihtiyaç duyan bir başbakana sahip” sistemlerdir. Ona göre, Finlandiya, Fransa ve Portekiz yarı-başkanlık sistemine sahip ülke örnekleridir. 4 Sartori (1997), Duverger’in tanımıyla uyumlu başka bir tanım geliştirerek yarı-başkanlık için beş kıstas önermiştir: • Başkan sabit bir süre için, doğrudan veya dolaylı, halk tarafından seçilir. • Başkan, yürütme yetkilerini başbakanla paylaşır (iki başlı otorite yapısı). • Başkan, parlamentodan bağımsızdır, fakat yalnız ve doğrudan yönetme/hükümet etme yetkisine sahip değildir. Dolayısıyla iradesi, hükümet kanalıyla hayata geçirilir. • Başbakan ve kabinesi, başkandan bağımsız ve fakat parlamentoya bağımlıdır. Hükümet, parlamentonun güven veya güvensizliğine tabidir. Her iki durumda da parlamento çoğunluğunun desteğine ihtiyaç duyar. 3 Robert Elgie, “The Politics of Semi-Presidentialism”, http://fdslive.oup.com/www.oup.com/acade- mic/pdf/13/9780198293866.pdf, Erişim:07.02.2014, s.3. 4 Elgie, “The Politics of Semi-Presidentialism”, s.4. Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|