|
And olsun Allaha onu ilk gerçekleyen adamamedərik..." ifadəsiylə əlaqədar olaraq belə dediyi rəvayət edilər: "Yəni
|
səhifə | 6/11 | tarix | 14.06.2018 | ölçüsü | 1,62 Mb. | | #48974 |
| Bu səhifədəki naviqasiya:
- cənnətə aparan yoldur." [s. 33, h
- "Rəsulullah ın (s. a. a)
- Bismilləhir-rahmənir-rahim dediyi zaman, uca Allah, Qulum mənim
- Qul, Həmd, aləmlərin Rəbbi Allaha özgüdür. dediyi zaman, uca
- Rəhmand ır, R əhmdir. dediyi zaman, uca Allah, Qulum mənim
- hədiyyələrimi art ıracağam. dey ər.
- edəcəyəm, işlədiyi pislikləri siləcəyəm. deyər.
- düşən hər kəs, ona qibtə edəcək. deyər.
- u ğradığı zaman əlindən tutaca ğam. dey ər.
- ın ( ə.s), "S ıratı müstakim, Əm ərilimiminin Əlidir (ə.s)." dediyi
- axirətdə aya ğı sürüş ər və cəhənnəmə diyirlənər." [s. 32, h
- "Allah ilə hücceti aras ında bir hicab, hüccetini Allah
- do ğru yola hiday ət et/ət." ifadəsiylə əlaqədar olaraq belə rəvayət edər
- " İmam M əhəmməd Misdən (ə.s) Qurani Kərimdə
- Ayənin zahiri, vəhy edilən
- reallaşar..." [c. 1, s. 11, h
edərik..." ifadəsiylə əlaqədar olaraq belə dediyi rəvayət edilər: "Yəni
səndən, sənin xaricində bir şey istəmirik. Qarşılıq və əvəz gözləməsiylə sənə ibadət etmirik. Sənin mövqesinə bağlı məlumatdan
məhrum olan cahillər kimi qulluq təqdim etmirik."
Mən deyərəm ki: Bu rəvayət, yuxarıda "ibadətin, ibadət anında hazır
ol/tapılmağı və səmimiyyəti tələb etdiyini, bununsa qarşılıq gözləməsinə
tərs düşdüyünü" ifadə etdiyimiz şərhimizə istiqamətli bir
işarə ehtiva edir.
Tuhaf'ul-Ukul adlı əsərdə İmam Sadiğin (ə.s) belə dediyi izah edilər:
"İdrak ilə deyil, sifət ilə ibadət etdiyini irəli sürən adam, gaip
olan (hazır olmayan) bir şeyə yönəlmiş olar. Sifətə və mevsufa
birlikdə ibadət etdiyini irəli sürən adam tövhid inancına tərs düşmüş
olar. Çünki sifət mevsuftan ayrı bir şeydir. Mevsufu sifətə izafə etdiyini
irəli sürən adam, böyüyü kiçiltmiş olar. Allahı ONun şanına
yaraşar şəkildə təyin edə bilmədilər..." [s. 242, Nəcəf Nəşr/təzyiqi]
"Bizi doğru yola hidayət et/ət." ifadəsiylə əlaqədar olaraq əl-Meani
adlı əsərdə İmam Sadiğin (ə.s) belə dediyi rəvayət edilər: "Yəni,
bizi sənin sevginə çatdıracaq, sənin cənnətinə qovuşduracaq,
öz heva və həvəsimizə uyğun gəlib də pozulmamıza ya da öz fikirlərimizə
görə hərəkət edib də həlak olmamıza mane olacaq
yolda təmkinli olmağa çatdır." [s. 33, h: 4]
Yenə bu ayələ əlaqədar olaraq əl-Meani adlı əsərdə İmam Əlinin
(ə.s) belə dediyi rəvayət edilər: "Yəni, keçmiş günlərimizdə bizə
bəxş etdiyin asanlaşdırıcı dəstəyini davam etdir ki, ömürümüzün gələcəkdəki
qisimində də eyni şəkildə sənə itaət edək." [s. 33, h: 4]
Mən deyərəm ki: Bu iki rəvayət, hidayətə çatmış adamın hidayət istəməsi
ilə əlaqədar olaraq, əldə olan bir şeyin əldə edilməsini istəyə-
Fatihə Surəsi / 6-7 ............................................... 85
nin lazım gəldiyi şəklindəki şübhəyə verilə biləcək cavabın iki fərqli
istiqamətini ifadə edir. Birinci rəvayət, hidayətin dərəcələrinin fərqliliyinə;
ikincisi isə, bunların semantik birliyinə işarə edir.
əl-Meani adlı əsərdə İmam Əlinin (ə.s) belə dediyi rəvayət edilər:
"sıratı müstakim dünyada həddindən artıqlığa qaçmayan, qüsur və səhlənkarlıqdan uzaq olub dümdüz davam edən, axirətdə isə möminləri
cənnətə aparan yoldur." [s. 33, h: 4]
Yenə eyni əsərdə İmam Əlinin (ə.s), "Özlərinə nemət
verdiklərinin yoluna" ifadəsiylə əlaqədar olaraq belə buyurduğu
rəvayət edilər: "Yəni, bizi dininə və itaətinə müvəffəq olma neməti
verdiyin kəslərin yoluna çatdır, mal və sağlamlıq neməti verdiyin
kəslərin yoluna deyil. Çünki mal və sağlamlıq neməti verdiklərin
kafir və fasiq də ola bilərlər. Uca Allah nemət verdiyi kəslər
haqqında belə buyurur: Kim Allaha və Rəsula itaət etsə,
işdə onlar Allahın özlərinə nemət verdiyi peyğəmbərlər,
sıddikler, şəhidlər və salehlərlə birlikdə olar və onlar nə gözəl
yoldaşdır!" [Nisa, 69] [s. 36, h: 9]
əlinində İmam Razılığın (ə.s), ataları kanalıyla Hz. Əlinin
(ə.s) belə buyurduğunu köçürdüyü ifadə edilər: "Rəsulullahın (s. a. a)
belə dediyini eşitdim: Allah deyir ki: Fatihə surəsini özümlə qulum
arasında paylaşdırdım. Fatihənin yarısı mənim və yarısı da qulumundur. Qulumun istədiyi özünə veriləcək. Qul,
'Bismilləhir-rahmənir-rahim' dediyi zaman, uca Allah, 'Qulum mənim
adım/addımı xatırlayaraq başladı. Buna görə onun işlərini əskiksiz olaraq
nəticələndirməm, vəziyyətini bərəkətləndirməm lazımlı oldu.' deyər.
Qul, 'Həmd, aləmlərin Rəbbi Allaha özgüdür.' dediyi zaman, uca
Allah, 'Qulum məni təriflədi, əlindəki nemətlərin mənim qatımdan olduğunu və özünə yönələn bəlaların mənim lütfümlə sovulduğunu
bildi. Siz şahid olun ki, mən dünya nemətlərinə əlavə olaraq, ona axirət
nemətlərini də verəcəyə(i)m və dünya müsibətlərini başından sovduğum
kimi, axirət müsibətlərini də başından sovacağam.' deyər. Qul,
'Rəhmandır, Rəhmdir.' dediyi zaman, uca Allah, 'Qulum mənim
Rəhman və Rəhm olduğuma şahidlik etdi. Siz şahid olun ki, mən
rəhmətimdən onun payına düşən qisimi genişlədəcəyəm, ona istiqamətli
hədiyyələrimi artıracağam.' deyər. Qul, 'Din (qarşılıq) gününün sahibidir.'
dediyi zaman, uca Allah, 'Necə ki o, mənim 'din (qarşılıq)
gününün sahibi' olduğumu etiraf etdi, siz şahid olun ki, mən də hə-
86 ............................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 1
sap günü onun hesabını asanlaşdıracağam, onun yaxşılıqlarını qəbul
edəcəyəm, işlədiyi pislikləri siləcəyəm.' deyər. Qul, 'Tək sənə ibadət
edərik' dediyi zaman, uca Allah, 'Qulum doğru söylədi, yalnız
mənə ibadət edir, siz şahid olun ki, bu ibadətinə qarşılıq
ona elə bir savab verəcəyə(i)m ki, mənə istiqamətli ibadətində ona tərs
düşən hər kəs, ona qibtə edəcək.' deyər. Qul, 'Və tək səndən
kömək diləyərik.' dediyi zaman, uca Allah, 'Qulum məndən kömək
istədi və mənə sığındı. Siz şahid olun ki, işində ona kömək edəcəyəm,
dara düşdüyü zamanlarda imdadına çatacağam, fəlakətlərə
uğradığı zaman əlindən tutacağam.' deyər. Qul, 'Bizi doğru yola hidayət
et/ət.' deyə surənin sonuna qədər oxuduğu zaman, uca Allah, 'İşdə
bu, qulumun haqqıdır, onun istədiyi veriləcək. Qulumun duasını
qəbul etdim və onun arzulaydıqlarını verdim. Qorxduğu şeydən
güvənə qovuşdurdum.' deyər." [s. 234, bab: 28, h: 59]
Mən deyərəm ki: Buna yaxın bir şərhi, Saduk əl-İlel adlı əsərində
İmam Razılıqdan (ə.s) rəvayət edər. [c. 2, s. 315, h: 1] Görüldüyü
kimi bu rəvayət, namazda oxunan Fatihə surəsini, dəfələrlə vurğuladığımız
tərzdə açıqlamaqdadır. Belə ki: Uca Allah bu surəni qulları
adına dilə gətirir. Bu surə qulluq mövqesinin və Allaha istiqamətli
tərif və ibadətin ifadəsidir. Bu halda, bu surə ibadət üçün endirilmiş
bir surədir və bu barədə Qurani Kərimdə ona bənzər bir
başqa surə yoxdur. Bunu deyərkən vurğulamaq istədiyim nöqtələr
bunlardır:
1- Bu surə başdan sona qədər, uca Allah tərəfindən dilə gətirilən
qulların sözlərindən ibarətdir. Qullar, özlərini qulluq mövqesinə
qoyub ONun Rəblik mövqesinə yönəldikləri zaman bu sözləri
ifadə etsinlər deyə.
2- Bu surə iki qisimdir; bir qisimi Allaha, bir qisimi də qula aiddir.
3- Bu surə Quranın ehtiva etdiyi məlumatları qısaca və xülasə olaraq əhatə etməkdədir.
Çünki Qurani Kərimin təməl məlumatlar və bunlara bina
edilən əxlaq, hüquq, ibadət, insanlar arası əlaqələr, siyasət, ictimai
əlaqələr, vəd və təhdidlər, hekayə və ibrət tablo/cədvəlləri ilə əlaqədar
ağıllara durğunluq verən əhatəliliyi, tamamilə tövhidə, peyğəmbərliyə,
axirətə və bunların detallı şərhinə, qulların
dünya və axirətləri üçün əlverişli olan yola çatdırılmasına dönükdür.
Fatihə Surəsi / 6-7 ............................................... 87
Görüldüyü kimi bu surə, söz mövzusu gerçəkləri öz, amma dərin mənalı
ifadələrlə ehtiva etməkdədir.
Diləsən uca Allahın Müsəlmanların namazlarında oxumalarını
əmr etdiyi bu surənin gözəlliyini, Xristianların namazlarında
oxuduqları və Matda İncilində iştirak edən bu sözlərlə müqayisə edə bilərsən:
"Ey göydəki atamız, adın müqəddəs hesab edilsin, suverenliyin reallaşsın,
göylərdə olduğu kimi yerdə də sənin iradən qüvvədə olsun.
Bizim azuqəmiz çörəyimizdir, bu gün bizə ver. Necə ki biz, bizə
qarşı cinayət törədənləri bağışlayırıq, sən də bizim günahımızı bağışla,
bizi sınağa təbii/tabe tutma, bizi pisliklərdən qoru. Amin!" [Matda
İncili: Bap: 6 : 9-13]
Səmavi olduğu və qulluq rəftarını ehtiva etdiyi iddia edilən bu sözlər
üzərində bir az dayandığımızda qarşımıza bu nəticələndirər çıxır. Birincisi:
Ataları (haşa, bununla uca Allahı nəzərdə tuturlar) göylərdədir!
Sonra, atanın haqqında adının müqəddəs hesab edilməsi, suverenliyinin
reallaşması və göylərdə olduğu kimi iradəsinin yerdə də qüvvəyə
girməsi üçün dua edilir. Lakin daha çox siyasi partiyaların
şüarlarına bənzəyən bu duanı kim qəbul edəcək?! Ardından
uca Allahdan bu günün çörəyi və bağışlamanın qarşılığı bağışlama
istənir, bir haqqı görməzlikdən gəlmə, bir başqa haqqı
görməzlikdən gəlmənin qarşılığı olaraq nəzərdə tutulur. Əgər Allah onlara
belə bir haqq verməzsə, onların nə kimi bir haqqları ola bilər ki?!
Ayrıca burada, özlərini sınamaması və pisliklərdən qurtarması
istənir. Bu isə, reallaşması mümkün olmayan bir istəkdir.
Çünki dünya imtahan yurdudur, əskikliklərin aradan qaldırılacağı
yerdir. Bu müqayisə etməyi etdikdən sonra Qərbli alimlərdən bəzi
oryantalistlerin1 və onlara uyğun gələn bəzi sözdə Müsəlman alimlərin
bu sözlərinə çaşmadan edə bilməyəcəksən: "Təməl məlumatlar mövzusunda
İslamın digər dinlərə hər hansı bir üstünlüyü yoxdur. Çünki Allahdan
gələn bütün şəriətlər tövhidə və nəfsi gözəl əxlaq və saleh
əməl ilə təmizləməyə çağırırlar. Dinlər arasındakı tək üstünlük
ictimai meyvələrinin kökləşməsindən irəli gələr." (!!)
-------
1- Yepiskop Gustaw Lebon, "İslam Mədəniyyət Tarixi"
88 ............................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 1
HƏDİSLƏR İŞIĞINDA "SIRATİ MÜSTAKİM"İN ŞƏRHİ
Məhrum La Yahzuruh'ul-Fakih'te və Tefsir-ul-Ayyaşidə İmam Sadiq-
ın (ə.s), "Sıratı müstakim, Əmərilimiminin Əlidir (ə.s)." dediyi
rəvayət edilər. [Tefsir'ul-Ayyaşi, c. 1, s. 24, h: 25]
el-Meanidə İmam Sadiğin (ə.s) belə dediyi rəvayət edilər: "Bu
(sıratı müstakim), Allahı bilməyə gedən yoldur. Bu yolun iki istiqaməti
vardır; biri dünyada, biri də axirətdə. Dünyadakı yol, itaət edilməsi
zəruri olan imamdır. İmamı tanıyan və onun rəhbərliyində yol
alan/sahə bir kimsə axirətdəki yoldan, yəni cəhənnəm üzərində qurulan
körpüdən keçər. Onu dünya həyatında tanımayan kimsənin də,
axirətdə ayağı sürüşər və cəhənnəmə diyirlənər." [s. 32, h: 1]
Yenə əl-Meani adlı əsərdə İmam Seccadın (ə.s) belə dediyi rəvayət
edilər: "Allah ilə hücceti arasında bir hicab, hüccetini Allah'-
dan alı qoyacaq bir pərdə yoxdur. Biz Allahın qapılarıyıq. Biz doğru
yoluq. Biz Allahın məlumatının yerləriyik, ONun vəhyinin tərcüməçiləriyik, birliyinin təməl rüknləriyik və sirlərinin gizli ol/tapıldığı heybeleriz." [s. 35, h: 5]
İbni Şehraşub Veki b. Cərrahdan, o da Sevridən, o da
Süddidən, o da Esbat və Mücahiddən, o da İbni Abbasdan, "Bizi
doğru yola hidayət et/ət." ifadəsiylə əlaqədar olaraq belə rəvayət edər:
"Ey qullar birliyi, belə dəyin: Bizi Məhəmməd (s. a. a) və Ehlibeytinin (ə.s) sevgisinə çatdır." [əl-Menakıb, c. 3, s. 73]
Mən deyərəm ki: Bu mənas(n)ı gücləndirən bir çox rəvayət vardır. Bu cür
rəvayətlər, ayənin mənasını deyil, mısdakını, konkret nümunəsini təyin etməklə
əlaqədardır. Bu Ehlibeyt İmamlarının dilində "cery" (ümumi bir
məfhumu, konkret mısdaklarına, nümunələrinə tətbiq etmək) anlayışı
ilə ifadə edilmişdir.
Məsələn, Tefsir-ul-Ayyaşidə Fuzayl b. Yesəyərin belə dediyi rəvayət
edilər: "İmam Məhəmməd Misdən (ə.s) 'Qurani Kərimdə
olan hər ayənin bir zahiri, bir də qərbi vardır. Qurandakı bütün
hərflərin bir sərhədi vardır, hər sərhədin də bir çıxış nöqtəsi vardır.' şəklindəki rəvayətdə iştirak edən 'zahir və qərbin' anlayışlarının nə anlama
gəldiyini soruşdum, mənə bu cavabı verdi: Ayənin zahiri, vəhy edilən
orijinal mətnidir; qərbi isə, bu mətnin şərhidir. Bu şərhlərin bir
qisimi keçmişdir, bir qisimi də hələ reallaşmamışdır. Ayələr
Fatihə Surəsi / 6-7 ............................................... 89
günəş və ay kimi axıb xərclər, şərhlərindən birinin zamanı gəlincə,
reallaşar..." [c. 1, s. 11, h: 5]
Bu mənas(n)ı dəstəklər mahiyyətdə bir çox rəvayət vardır. Bu, Ehlibeyt
İmamlarının izlədikləri bir üsuldur. Onlar, Qurani Kərimdə
iştirak edən bir ayəs(n)i, o barədə enməmiş olsa belə, tətbiq edilə biləcək
bir konkret nümunəyə tətbiq edərdilər. Bu üsulu, ağıl da dəstəkləməkdədir.
Çünki Quran aləmlərə yol göstərici olaraq enmişdir. İnsanlara
lazımlı olan inancı, zəruri olan əxlaqı və yerinə yetirilməsi
qaçınılmaz olan əməli öyrədər. Quranın ortaya qoyduğu nəzəri
məlumatlar, gerçəyi ifadə edərlər və yalnız bir zamana və bir vəziyyətə
xas qılınaraq qiymətləndirilə bilməzlər. Quranın dilə gətirdiyi
üstün xüsusiyyətlər və ya alçaq xasiyyətlər ya da praktik bir vəziyyətə bağlı
hökmlər, yalnız bir fərdlə və ya bir dövrlə sınırlandırılamazlar.
Çünki Quranın nəzərdə tutduğu qanuni sistem, bütün zamanları əhatə edici
universal xüsusiyyətdədir.
Ayələrin enişiylə əlaqəli faktlara (bir adam və ya bir hadisələ əlaqədar
olaraq bir və ya bir neçə ayənin enişini ardından gətirən vəziyyət və ya
hadisə) gəlincə; bir hökmü müəyyən bir hadisələ məhdudlaşdırmaq, hadisənin ortadan
qalx-masıyla hökmün qüvvədən qalxdığına ya da şəxsin
ölümüylə birlikdə ona bağlı hökmün də etibarsız olduğuna inanmaq
doğru bir tutum deyil. Çünki şərh ümumidir və ardındakı
səbəb də mütləqdir.
Bu səbəbdən mömin fərdlərdən bəziləri haqqında enən təriflərin
və başqaları haqqında enən tənqidlərin səbəbi, onların sahib ol/tapıldıqları
xüsusiyyətlərdir. Belə xüsusiyyətlər daha sonra başqa insanlar
üçün də söz mövzusu ola biləcəyi halda, bu tənqid və tərifləri endikləri
dövrlərdəki kəslərə xas etmək tutarlı bir davranış deyil.
Qurani Kərim bu nöqtəyə də diqqət çəkməkdədir: "Allah onunla,
razılığına uyanları sağlamlıq yollarına çatdırar." (Maidə, 16) "O, elə bir kitabdır
ki, nə qarşısından, nə də ardından ona batil gəlməz." (Fussilət,
41-42) "O zikri biz endirdik və onun qoruyucusu da əlbəttə bizik."
(Hicr, 9)
Quran ayələrinin Ehlibeyt İmamlarına (ə.s) ya da düşmənlərinə
tətbiqi ilə əlaqədar "cery" rəvayətlərinin sayı üzləri tapmaqdadır.
Bu qısa değiniden sonra hədislər işığındakı araşdırmalarımızda, bu
növ rəvayətlərə yer verməyəcəyik. Çünki bu cür rəvayətlər məqsədimi-
90 ............................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 1
zın xaricində qalar. Lakin məsələni doğrudan maraqlandıran bir xüsus
varsa ona da toxunacağıq.
Mizan Təfsiri, Dəri: 1
Bəqərə Surəsi / 1-5 ......................................................... 93 Rəhman və Rəhm olan Allahın adıyla 1- Əlif, Lam, Mim. 2- Bu, o kitabdır ki özündə heç şübhə yoxdur; muttakiler (pisliklərdən qorunanlar) üçün yol göstəricidir. 3- Onlar, qeybə iman edərlər, namaz qılarlar və özlərinə verdiyiniz ruzidən infak edərlər. 4- Sənə endirilənə və səndən əvvəl endirilənlərə iman edərlər; axirətə də qəti inanarlar. 5- Onlar, Rəblərindən bir hidayət üzrədirlər və qurtuluşa çatanlar, işdə onlardır. AYƏLƏRİN ŞƏRHİ Bu surə müəyyən aralıq/dekabrlarla və dövr dövr endiyi üçün bir hədəf üzərində sıxlaşmaz. Ancaq surənin ümumisi baxımından diqqətə çarpan bir hədəfin olduğunu söyləyə bilərik. Bu hədəf istiqamətində Allaha istiqamətli qulluğun bir gərəyi olaraq qulun Allahın endirdiyi və peyğəmbərləri vasitəsilə eşitdirdiyi hər şeyə inanması, vəhylər və peyğəmbərlər arasında bir ayrım güdməməsi vurğulanmaqda, buna bağlı olaraq da kafirlər və münafiqlər danlanılmaqda, Allahın dinində ayrımçılıq icad etdikləri və peyğəmbərlər arasında ayrım güddükləri üçün Ehlikitaba mənsub birliklər qınanmaqdadır. Bu Bəqərə Surəsi / 1-5 ........................................... 95 xüsus yaxşıca vurğulandıqdan sonra da bəzi praktikaya dönük hökmlərin açıqlanmasına keçilir. Qiblə dəyişikliyi, həcc, miras və oruc hökmləri kimi. "Əlif, Lam, Mim." Bəzi surələrin girişində iştirak edən bu cür bir-birindən qopuq hərflərlə əlaqədar şərhləri inşaallah Şura surəsinin giriş qisimində edəcəyik. Ayrıca Quranın yol göstəriciliyinə və kitab olaraq nitelendirilişine də ətraflıca toxunacağıq.
Dostları ilə paylaş: |
|
|