Anar İsayev. Ramil Rəhimov. Ümumi tarix xronologiya
Yüklə 0,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1783-cü il
- 1791-ci il, dekabr
- 1792-1793-cü illər
- XVI əsrin əvvəlləri
- XVIII əsrin əvvəlləri
- 1723-cü il
- 1740-cı il
- XVIII əsrin ortaları
XVIII əsrin sonları
«Şərq məsələsi» Rusiya xarici siyasətinin ana xəttinə çevrildi. Müəllifi rus çari II Yekaterina (1762-1796) olan «Şərq məsələsi»nin əsasını Osmanlı dövlətini parçalamaq və onun ərazilərini bölüşdürmək planı təşkil edirdi. Bu məsələnin həyata keçirilməsində Rusiya başlıca rol oynayırdı. II Yekaterinanın bu planı sonralar digər böyük Avropa dövlətləri üçün maraqlı olmadığı üçün tədricən öz əhəmiyyətini itirdi.
Krım xanlığı Rusiyanın tərkibinə qatıldı. 1787-1791-ci illər Rusiya-Osmanlı müharibəsi. Müharibənin səbəbi Krımın Rusiya tərəfindən işğal olunması idi. Balkan yarımadasında yeni ərazilər ələ keçirməyə çalışan Avstriya Rusiyanın müttəfiqi kimi müharibəyə qoşulması ilə Osmanlı dövləti iki cəbhədə müharibə aparmalı oldu. Müharibənin gedişində Avstriya ordusu Belqradı, Rusiya isə Akkerman, Bender və Dunay çayının mənsəbində yerləşən İzmayıl qalalarını ələ keçirdi. Müharibədə ağır məğlubiyyətə uğrayan Osmanlı dövləti Yassı sülhünü imzalamağa məcbur oldu. 1791-ci il, dekabr Yassı sülhü. Sülhün şərtlərinə görə Osmanlı dövləti Krım xanlığının Rusiya tərəfindən işğalını təsdiq etdi, Dnestr çayı iki dövlət arasında sərhəd oldu. Yassı sülhünün nəticəsi olaraq Rusiya Qara dənizdə qəti olaraq möhkəmləndi, Osmanlı dövlətinin qüdrətini daha da sarsıldı və Rusiyanın yeni işğalları üçün şərait yarandı. 1792-1793-cü illər
Sultan III Səlimin islahatları. Sultan III Səlim «Nizami-cədid» (yeni qayda) adlanan islahatları həyata keçirməyə başladı. Sultan III Səlimin İsveç və Fransa hərbçilərinin iştirakı ilə həyata keçirdiyi islahatlarına əsasən ordunun xərclərini ödəmək üçün xüsusi xəzinə yaradıldı, donanmanın yenidən təşkili üçün yeni tipli gəmilər hazırlandı, hərbi mühəndislik məktəbi genişləndirildi, imperiyan 28 əyalətə bölündü, qanunlara əməl etməyən şəxslər vəzifədən uzaqlaşdırıldı, Avropa ölkələrindəki yenilikləri vaxtında öyrənmək üçün London, Paris, Vyana və Berlin şəhərlərində daimi səfirliklər açıldı, yerli məhsullardan istifadə təbliğ olunmağa başlanıldı, israfçılığın qarşısını almaq üçün addımlar atıldı. Lakin əvvəlki islahatlar kimi, III Səlimin islahatları da mühafizəkar qüvvələrin müqaviməti nəticəsində uğursuzluqla nəticələndi və yarımçıq qaldı. Bunun başlıca səbəbi islahatı həyata keçirən kadrların olmaması və III Səlimin qətiyyətsizliyi idi.
XV əsr
Qazax xanlığı meydana gəldi. XVI əsr
Qazax xanlığı iki orduya, daha sonra üç müstəqil orduya (juza) bölündü: Ulu (böyük) Ordu - indiki Qazaxıstanın cənub-şərqini əhatə edirdi. Orta Ordu – Qazaxıstanın mərkəz və şimal hissəsini əhatə edirdi. Kiçik Ordu - Qazaxıstanın qərb hissəsini əhatə edirdi. XVII əsrin sonu -XVIII əsrin əvvəllərində Tauke xanın dövründə üç ordu birləşərək vahid Qazax dövlətini qurdular. Odur ki, Tauke xanın hakimiyyət dövrü Qazax xanlığının «qızıl əsri» hesab edilir.
Xivə xanlığı yarandı. XVI-XVII əsrlər Sibir türkləri Rusiyanın müstəmləkə əsarətinə düşdülər. XVII əsrin II yarısı Xakaslarda feodal münasibətləri yarandı. XVIII əsrin əvvəlləri Kokand xanlığı yarandı. XVIII əsrin əvvəlləri Volqaboyu və Ural türklərinin azadlıq mübarizəsi yeni mərhələyə daxil oldu. Seyid Batırın baçşılığı ilə Rusiyanın müstəmləkə siyasətinə qarşı üsyan baş verdi.
1723-cü il Qazax orduları Qərbi Monqolustanda yaranan Cunqar xanlığının qarətçi hücumlarına məruz qaldı. Hücum nəticəsində qazaxlar məğlub oldular, Orta Ordunun mərkəzi Türküstan şəhəri ələ keçirilərək dağıdıldı, Böyük Ordu (juz) cunqarların hakimiyyəti altına keçdi, üç ordu arasında Tauke xanın vaxtında yaranan ittifaq dağıldı. Bu dağıntı və qarətlər qazax tarixinə «böyük fəlakət» kimi daxil oldu.
Sibirin yerli türk xalqları müstəmləkə zülmünə qarşı üsyan qaldırdılar. 1731-ci il Kiçik Ordunun başçısı Əbülxeyir xan Rusiyanın tərkibinə daxil olmaq haqqında akt imzaladı. Or çayının Ural çayına töküldüyü yerdə Orenburq şəhər-qalası salındı. 1740-cı il Orta Ordu, ondan sonra isə Böyük Ordunun şimal hissələri Rusiyaya qatıldı. Qazaxıstanın cənubu isə Kokand və Buxara xanlıqları arasında bölüşdürüldü.
Nadir şah Əfşar Xivə xanlığına hücum etdi. Xivə xanının Əfşarlar imperiyasının şimal vilayətlərinə basqını Nadir şahın Xivə xanlığına hücum etməsinə səbəb olmuşdu. Hücum nəticəsində Nadir şah Xivəni tutaraq xanlığı özünə tabe etdi. Buxara xanlığı isə müqavimət göstərmədən Nadirə tabe oldu. Lakin Nadir şahın ölümündən sonra Məhəmməd Əmin Xivə xanlığını yenidən bərpa etdi. XVIII əsrin ortaları Tatar və başqırdlar Abdulla Qaliyanın (Batirşahın) başçılığı ilə Rusiyaya qarşı üsyan qaldırdı. Lakin bu üsyan da Rusiy tərəfindən amansızlıqla yatırıldı.
Rusiyanın Avropa hissəsindən ruslar Sibirə köçürüldü. XVIII əsr Sibirdə ilk sənaye müəssisələri işə salındı. Sibir kəndləri təhkimli işçilərə çevrildi.
Kiçik Orduda Batır Srımın başçılığı ilə rus müstəmləkəçiliyinə və yerli hakimiyyətə qarşı üsyan başladı. Üsyanın birinci mərhələsində Srımın müstəmləkəçilər üzərində qələbələri xan hakimiyyətinin bərpa edilməsinə səbəb oldu. Lakin çar hökumətinin köməyi ilə sultanlar Srıma qarşı çıxdılar. 1797-ci ildə Batır Srım Xivəyə tərəf geriyə çəkilməyə məcbur oldu. Üsyandan nəticə çıxaran çarizm müstəmləkəçilik siyasətini bir qədər yumşaltmağa məcbur oldu.
Qafqaz xalqları
Şimali Qafqaz müstəqil və yarımmüstəqil siyasi qurumlara parçalandı. Bu dövrdə Dağıstan ərazisində Tarku şamxallığı, Qaytaq usmiliyi, Tabasaran maysumluğu, Avar və Qazıqumuq xanlıqları var idi. Dağıstan hakimlərindən fərqli olaraq, çeçen və inquşların vahid siyasi birliyi yox idi. Onlar tayfa prinsipi ilə yaşayır və ağsaqqallar şurası tərəfindən idarə edilirdilər. Yüklə 0,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|