Amea nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 50 fəkkür elementi”, “diferensial element” və “kinakem” ter- minləri təxminən “dərketmə vahidi” termini kimi həm dərk olunan minimal vahid, həm də dərketmə və təfəkkür prosesinin reallaşmasına şərait yaradan minimal apellyativ vahid mənasında işlədilir 1 . Buna görə də “dərketmə vahidi” terminini bunlardan hər hansı biri ilə əvəz etmək, mahiyyətcə heç nəyi dəyişmir və eyni dolaşıqlığın olduğu kimi qalmasına şərait yaradır. “İşə çevrilmiş söz” anlayışını və ya terminini isə, “dərketmə və təfəkkür prosesinin reallaşmasına şərait yaradan minimal apellyativ vahid” mənasında qəbul etmə- yimiz, ümumiyyətlə, mümkün deyil. Çünki həmin termin və ya anlayışı qeyd olunan rakursda təqdim edən L.S.Vı- qotskinin bu nəzəri mövqeyi ilə bizim nəzəri mövqeyimiz arasında prinsipial ziddiyyətlər mövcuddur və irəlidə dərketmənin fazalarından danışarkən, L.S.Vıqotskinin mövqeyinin yanlışlığı bütün çılpaqlığı ilə üzə çıxacaqdır. Həmin terminlərdən istifadə etmək istəməməyimizin səbəblərdən biri də odur ki, çox vaxt başqa bir tədqiqatçı tərəfindən yaradılmış hər hansı bir terminin qəbul edil- məsi, ən yaxşı halda, həmin tədqiqatçının bu terminlə bağlı bütün fikir və mülahizələrinin qəbul edilməsi kimi başa düşülür. Bəzi hallarda isə həmin tədqiqatçının yol verdiyi bütün xətalar avtomatik olaraq bu termindən istifa- də etməklə yazılmış tədqiqat əsərinə də şamil edilir. Dərketmə və təfəkkür prosesinin reallaşmasına şərait yaradan minimal apellyativ vahid anlayışını ifadə etmək üçün biz “intellekt obrazı” terminindən istifadə edirik. 1 Спивак Д.Л. Лингвистика измененных состояний сознания. Ленинград, «Наука» Ленинградское Отделение, 1986, 92 с.; Стеблин-Каменский М.И. Спорное в языкознании. Ленинград, «ЛГУ», 1974, 141 с. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 51 Ümumi şəkildə qeyd etməyi lazım bilirik ki, “intellekt obrazı” gerçəklik vahidinin və ya onun hissələrinin real obrazına ekvivalent olan və bu obrazların yadda qalmasını təmin edən təfəkkür vahididir. İstər psixologiya, istərsə də dilçilik elminə indi daxil olan intellekt obrazı anlayışının şərhində analogiya prinsi- pindən başqa bir yol görmürük. Ona görə də dərketmə prosesinin şərhində N.Xomski kimi məlumatın kompü- terin yaddaşına daxil edilməsi analogiyasından istifadə edirik. Ümid edirik ki, bizim opponentlərimiz A.A.Leont- yevdən daha insaflı, obyektiv olacaq və bizi də kompü- terlə insan beynini eyniləşdirməkdə suçlanan N.Xomski- nin aqibəti gözləməyəcəkdir. Müasir kompüterlər insan beyninin texniki modelinə bənzəyir. Hər hansı məlumatın insan beyninə daxil olması, mahiyyət etibarı ilə olmasa da, proses ardıcıllığı və ya iş prinsipi baxımından məlumatın kompüterin yad- daşına daxil edilməsi prosesinə bənzəyir. Belə ki, həm kompüterin, həm də insanın yaddaşında məlumat transfor- masiya olunmuş və ya çevrilmiş şəkildə qeyd edilir. Bu mövqeyi “Nitq fəaliyyəti nəzəriyyəsi” tərəfdarları da qəbul edirlər. A.A.Leontyev hər cür dərketmə və təfək- kür proseslərini fəaliyyət adlandırararaq yazır: “Fəaliyyət insan beynində dünyanın psixi obrazını yaradan prosesdir, yəni əks olunanlar psixi obrazlara çevrilir, digər tərəfdən isə bu proses psixi obrazlar vasitəsi ilə idarə olunur” 1 . İnsanın fiziki şəkildə və ya əqli formada təmasda ol- duğu gerçəklik elementləri ilə bağlı məlumatların onun 1 Леонтьев А.А. Психология общения. Тарту, «Университет Тарту», 1974, с. 48. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 52 yaddaşına daxil olmasını təmin edən minimal vahidlərin real təbiəti hələ ki, müəyyən oluna bilməmişdir. Yəni bu vahidlərin maqnit dalğasımı, işıq şüasımı, istilik ener- jisimi, başqa bir formada olan maddi varlıqmı, yoxsa “ilahi ruh”mu olduğunu müəyyənləşdirmək istiqamətində çox axtarışlar aparılmışdır. Amma bu günə qədər hər kəs tərəfindən qəbul edilən konkret nəticə əldə olunmamışdır. Təbiəti, mövcudluq forması bilinməyən və bu tədqiqat çərçivəsində intellekt obrazı adlandırılan həmin vahidlərə kənardan müdaxilə və onlarla manipulyasiya etmək, in- sandan xəbərsiz onun yaddaşında olan məlumatlardan istifadə etmək, onları dəyişdirmək, silmək və ya yenilə- mək hələ ki, mümkün deyil 1 . Linqvo-psixoloji vəhdət nəzəriyyəsinin minimal vahid- ləri elan etdiyimiz gerçəklik elementi və intellekt obrazı- nın birləşməsi nəticəsində intellekt kodları yaranır. Beyni- mizdə baş verən istənilən dərketmə, qavrama, mənimsə- mə, düşünmə və təfəkkür prosesləri məhz bu intellekt kodları vasitəsilə həyata keçir. İntellekt kodlarının iki elementli və dörd elementli olmaqla 2 əsas növü vardır. İki elementli intellekt kodu adı bilinməyən və ya olmayan gerçəklik vahidlərinin dərk edilməsi nəticəsində yaranır. Dörd elementli intellekt kodu isə həm özü, həm də adı məlum olan gerçəklik vahidlərinin dərk edilməsi nəticəsində yaranır. Hələlik biz yalnız iki elementli intellekt kodunun yaranma mexanizmindən bəhs edəcəyik. Dörd elementli intellekt koduna isə sadəcə nümunə verməklə kifayətlənə- 1 Bu haqda daha ətraflı bax: Əsgərov M.B. Linqvopsixologiya və ya..., 2011, s. 91- 93. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|