Amaliy ish Pog‘onani portlatishda skvajina zaryadlarini hisoblash

1	2	3
4
Akvatol М-15	0,76	Grammonit 79/21	1,00
Grammonal А-45	0,79	Grammonit 50/50-V	1,01
Karbatol GL-10V	0,79	Dinaftalit	1,08
Grammonal А-8	0,80	Ifzanit T-80	1,08
Qoyali ammonit №1	0,80	Grammonal А-50	1,08
Qoyali ammonit №3	0,80	Akvatol 65/35	1,10
Detonit М	0,82	Ifzanit Т-60	1,10
1	2	3	4
Alyumotol	0,83	Granulit М	1,13
Granulit AS-8	0,89	Igdanit	1,13
Suvga ustuvor ammonal	0,90	Akvatol AV	1,20
Akvatol MG	0,93	Granulotol	1,20
Akvatol AVM	0,95	Ifzanit Т-20	1,20
Granulit AS-4	0,98	Grammonit 30/70-V	1,26
Ammonin №6 JV	1,00	Karbatol 15Т	1,42

Skvajina sig’imi bo’yicha portlovchi modda zaryadi massasi (kg)

;
Zaboyka uzunligi (m)
.
Skvajina diametri (m)
; ; ;
Portlovchi modda solishtirma sarfi q korxona ish tajribasidan yoki sobiq “Союзвзрывпром” tavsiya etgan quyidagi 18.2-jadvaldan qabul qilinadi.

15.2-jadval

Tog’ jinsi	СНиП bo’yicha tog’ jinsi guruhi	М.М. Protodyakonov bo’yicha mustahkamlik koeffisienti, f	Maydalashga portlatish uchun portlovchi modda solishtirma sarfi, kg/m^3
1	2	3	4
Qum-toshlar	VI-VII	3-6	0,4-0,5
Zich dolomit	VII	5-7	0,4-0,5
Ohaktosh:
zich	VII	5-7	0,45-0,55
mustahkam	VIII	8-10	0,5-0,6
kvartslangan	IX	12-14	0,6-0,7
Granit, granodiorit	VII-IX	11-14	0,5-0,7
Slanetslanmagan kvarsit	X	14-16	0,6-0,7
Porfirit	X-XI	16-20	0,7-0,75
Bazalt, diabaz, gabbro	IX-XI	16-18	0,6-0,75

Portlovchi modda solishtirma sarfi (kg/m³) quyidagio formula bo’yich aniqlanishi ham mumkin:

bunda: d_e – massivdagi tabiiy bo’laklar diametri, m;
f – М.М. Protodyakonov bo’yicha tog’ jinsi mustahkamlik koeffisienti;
_п – tog’ jinsi zichligi, t/m³;
d_н – negabarit bo’lagi ko’ndalang kesimi o’lchami, m.
Massivdagi tabiiy bo’laklar o’rtacha o’lchamlari darzdorlik toifasiga bog’liq holda 15.3-jadvalda keltirilgan.

15.3-jadval

Darzdorlik toifasi	Darzdorlik darajasi	tabiiy bo’laklar o’rtacha o’lchamlari, m
1	2	3
I	Favqulotda darzdor (mayda blokli)	0,1 gacha
II	Kuchli darzdor (o’rtacha blokli)	0,1-0,5
III	O’rtacha darzdor (yirik blokli)	0,5-1,0
IV	Kam darzdorli (juda yirik blokli)	1,0-1,5
V	Amalda yaxlit (monolit) (o’ta yirik blokli)	1,5

15.1-misol. Darzdorligi bo’yicha III toifaga kiruvchi zichligi 2,8 t/m³ va mustahkamligi f = 16 bo’lgan tog’ jinsi massivi iametric 214 mm bo’lgan skvajina zaryadlari yordamida portlatiladi. Ustup otkosi qiyaligi 75⁰ va balandligi 12 m ga teng. Agar granulit AS-4 portlovchi moddasi qo’llanilganda o’lchami 1000 mm dan katta bo’lgan negabaritlar chiqishi nolga teng bo’lsa skvajina zaryadi parametrlari hisoblansin.
Masala yechimi.1. Massivdagi tabiiy bo’laklar o’rtacha o’lchami d_c = 0,75 m.

2. 
   Nisbiy ish bajara olish qobiliyati koeffisienti granulit AS-4 uchun е = 0,98 ga teng.
   
3. 
   1 m skvajinaning portlovchi modda bo’yicha sig’imi р = 33 kg.
   
4. 
   Portlovchi moddaning hisoblangan solishtirma sarfi
   

.

2. 
   Ustup ost qismi qarshilik chizig’ining hisoblangan qiymati
   

.

2. 
   m = 1 bo’lganda skvajinalar orasidagi masofa
   

.

2. 
   Skvajinaga zaryadlanadigan portlovchi modda massasi
   

.

2. 
   Perebur chuqurligi
   

.

2. 
   Skvajina chuqurligi
   

.

2. 
   Zaboyka chuqurligi
   

.

2. 
   Skvajina sig’imi
   

Demak skvajina sig’imi bo’yicha portlovchi moddaning hisoblangan miqdorini skvajinaga zaryadlash mumkin.

2. 
   Burg’ilash sharoiti bo’yicha ustup ost qismining haqiqiy minimal qiymati quyidagiga teng bo’ladi:
   

.
Mustaqil yechish uchun masalalar
15.1-masala. Ohaktoshdan tuzilgan balandligi 10 m bo’lgan ustup diametri 100 mm bo’lgan skvajina zaryadlari yordamida portlatiladi. Agar, portlovchi modda solishtirma sarfi 0,5 kg/m³, zaryad zichligi 0,9 t/m³ bo’lsa skvajina zaryadi massasini aniqlang. Skvajina zaryadlari orasidagi nisbiy m = 1.
15.2-masala. Agar ustup balandligi Н = 15 m, skvajinalar orasidagi masofa а = 7 m, nisbiy masofa m = 1 bo’lsa bitta skvajina zaryadi portlaganda chiqadigan tog’ jinsi hajmini aniqlang.
15.3-masala. Granitdan tuzilgan balandligi 12 m bo’lgan ustup diametri 200 mmli zaryadlar bilan portlatilsa va bunda zaryad zichligi 0,95 t/m³, portlovchi modda solishtirma sarfi 0,7 kg/m³ hamda skvajina zaryadlari orasidagi nisbiy masofa m = 1,1 bo’lsa skvajina zaryadi massasi aniqlansin.
15.4-masala. Qumtosh massivi diametri 214 mm bo’lgan skvajinalar yordamida portlatilmoqda. Portlovchi modda sifatida akvatol MG qo’llaniladi va ammonit 6JV portlovchi moddasining solishtirma sarfi 0,6 kg/m³ bo’lganda m = 1,12 ga teng. Agar ustup balandligi 15 m, zaryad zichligi 0,95 t/m³ bo’lsa skvajina zaryadi massasi aniqlansin.
15.5-masala. Mayda donali kvarsitlarni portlatishda alyumotol diametri 250 mm bo’lgan skvajinalarga joylashtirilganda W = 8 m ga teng. Zaryadlar orasidagi nisbiy masofa m=1, ammonit 6JV portlovchi moddasi solishtirma sarfi 0,9 kg/m³ ni tashkil qiladi. Zaryad zichligi 1 t/m³ bo’lganda skvajinadagi alyumotol zaryadi uzunligini aniqlang.
15.6-masala. Granodioritlardan tuzilgan balandligi 15 m bo’lgan ustupni portlatish uchun diametri 250 mm bo’lgan skvajinalar ikki qator qilib joylashtirilgan. Skvajina qatorlari orasidagi masofa 8m. Ammonit 6JV portlovchi moddasi solishtirma sarfi 0,5 kg/m³, zaryad zichligi 0,9 t/m³. Uzunligi 90m ga teng bo’lgan blokni portlatish uchun portlovchi modda umumiy sarfi va 1m skvajina portlaganda chiqadigan kon massasi hajmini aniqlang.
15.7-masala. Dolomitdan tuzilgan balandligi 12 m bo’lgan ustupni portlatish uchun diametri 200 mm bo’lgan skvajina zaryadlari qo’llaniladi, akvatol MG portlovchi moddasi zaryadining zichligi 1,3 t/m³ bo’lganda skvajinadagi zaryad uzunligi 10m ga teng. Bitta zaryad yordamida portlatiladigan yuza 70 m² ga teng. Ammonit 6JV portlovchi moddasining solishtirma sarfini aniqlang.
15.8-masala. Qoyali tog’ jinslarini skvajina zaryadlari yordamida portlatishda ammonit 6JV portlovchi moddasi solishtirma sarfi 0,75 kg/m³ va skvajina chuqurligi 12 m ga teng. Agar zaryad zichligi 1,1 t/m³ bo’ganda р = 28 kg/m ga teng bo’lsa skvajina zaryadi massasini aniqlang.
15.9-masala. Mustahkam diabazlarni portlatishda skvajina zaryadlari orasidagi masofa 6,5m va m=1. Zaryadlash zichligi 0,9 t/m³ va igdanit portlovchi moddasi solishtirma sarfi 0,78 kg/m³ bo’lsa skvajina zaryadi diametrini aniqlang.
15.10-masala. Darzdorligi bo’yicha II toifaga kiruvchi mustahkamligi f = 8 bo’lgan tog’ jinsi massivida diametri 100 mm bo’lgan skvajinalar 2,8 kg/m³ zichlikda zaryadlangan. Negabarit bo’laklari o’lchami 0,5m va undan katta. Agar m = 1, pog’ona balandligi 10 m va otkosining qiyaligi 82^о bo’lsa burg’ilash portlatish ishlari parametrlarini hisoblang.