4.2.
Agrosanoat majmuasining qishloq xo’jaligi mahsulotlarini tayyorlovchi, saqlovchi,
qayta ishlovchi va tayyor mahsulotlarni iste’molchilarga yetkazib beruvchi sohasining
hozirgi holati va rivojlantirish yo’nalishlari
O’zbekiston Respublikasida agrosanoat majmuasining 3-sohasi nisbatan yaxshi
rivojlangan. Jumladan, agrosanoat majmuasining 3-sohasiga kiruvchi meva va savzavotlarni
qayta ishlash sanoati jadal va barqaror rivojlanmoqda. O’zbekiston
Respublikasida oziq-
ovqat sanoati ham yaxshi rivojlangan tarmoqlar qatoriga kiradi. Respublika oziq-ovqat
sanoati quyidagi tarmoqlarni o’z ichiga oladi:
bevosita qishloq xo’jaligi mahsulotlarani qayta ishlash tarmoqlari. Bularga: un-krupa,
yog’-moy, kraxmal, sut, go’sht, choy, shakar, vinochilik uchun xomashyo mahsulotlarni
tayyorlash sanoati kabi tarmoqlar kiradi;
oziq-ovqat sanoati korxonalarining mahsulotlaridan keng foydalangan holda qishloq
xo’jaligi mahsulotlarani ishlab chiqaruvchi tarmoqlar. Bularga:
mevasabzavot sanoati
korxonalari, sut va go’sht mahsulotlaridan konservalar ishlab chiqaruvchilar, pivo va vino
ishlab chiqarish sanoati korxonalari kiradi;
non
va non mahsulotlari, makaron, salqin ichimliklar, qandolatchilik, kolbasa,
rafinadlangan qand, oziq-ovqat kontsentratlari ishlab chiqaruvchi tarmoqlar;
baliq va boshqa suv hayvonlari mahsulotlarini qayta ishlovchi
statsionar korxonalar;
Tuz ishlab chiqarish korxonalari.
O’zbekiston keyingi yillarda vaqtinchalik baliq va boshqa suv hayvonlari
mahsulotlarini qayta ishlovchi statsionar korxonalar tugatilgan. Albatta keyinchalik bozor
talabi va mavjud iqtisodiy sharoit ushbu korxonalarning istiqbolini belgilaydi.
1991 yilda mamlakat yalpi ichki mahsulotida sanoatning ulushi 9 foizni tashkil etgan
bo’lsa 2014 yilda bu ko’rsatkich 24,1 foizni 2015 yil yakunlariga ko’ra 25,2 foizni tashkil
etdi. 2016 yilning birinchi yarim yilligida sanoatning ulushi 33,5 foizga yetdi.
2004 yilda mamlakatda ishlab chiqarilayotgan jami sanoat mahsulotlarining 13,2 foizi
oziq-ovqat sanoatida ishlab chiqarilgan bo’lsa 2014 yilda bu ko’rsatkich 15,1 foizni tashkil
etdi.
Mamlakatda juda katta yog’-moy ishlab chiqarish quvvatlari tashkil etilgan. Bu sohada
asosiy muammo yog’-moy ishlab chiqarish uchun homashyoning nisbatan yetishmasligidir.
Demak respublikada moy beradigan ekinlarni ko’paytirish maqsadga muvofiq.
Respublikada, ayniqsa, go’shtni, sutni qayta
ishlash sanoatining quvvati
juda katta. Lekin keyingi yillarda chorvachilikning to’liq xususiylashtirilishi
yirik chorva fermalarining tugatilishiga olib keldi. Natijada sutni va go’shtni
qayta ishlaydigan yirik zavodlar yil davomida deyarli bekor qola boshladi. Bu,
quyidagi salbiy oqibatlarni keltirib chiqarmoqda:
sohada ishlaydigan ishchi, xodimlarning asosiy qismi o’z ishlarini
o’zgartirishlariga majbur bo’lishmoqda yoki
ularning vaqtincha ishsiz
qolishlariga sabab bo’lmoqda;
davlat byudjetiga to’lanadigan soliq va boshqa to’lovlarning shu soha
bo’yicha kamayishga olib kelmoqda;
chova mollarini go’shtga so’yish natijasida olinadigan ayrim xomashyoning
(ikkinchi darajali mahsulotlar: qon, ichki bezlar, birinchi qorin bo’shlig’ida
bo’ladigan yem- xashak, suyak kabi mahsulotlar) nobud bo’lishiga
sabab
bo’lmoqda;
Hozirda mamlakat go’sht zavodlari quvvatidan foydalanish 4-18, sut
zavodlari quvvatlaridan foydalanish darajasi 25-62 (turli viloyatlar va
korxonalarda turlicha) foizdan oshmaydi. Demak, bu borada qilinishi lozim
bo’lgan ishlar ko’p. Respublikada mavjud qayta ishlash korxonalarining ishlab
chiqarish quvvatlaridan to’liq va samarali foydalanishning mo’’tadil
yechimlarini topish ustida ilmiy va amaliy ishlar olib borilishi zarur.
2014 yilda yengil sanoat respublika sanoatida 14,1 foizni tashkil etdi.
Hozirda asosiy e’tibor o’zimizda yetishtirilayotgan homashyoni 3-4 bosqichda
qayta ishlash vazifasi tkribdi. Bu paxta tolasi bo’yicha bir so’mlik homashyo
o’rniga 7 so’mlik tayyor mahsulot ishlab chiqarishni ta’minlaydi va
mamlakatdagi ko’plab iqtisodiy va ijtimoiy masalalarni
yaxshilash imkoni
beradi. Bu O’zbekiston Respublikasi uchun iqtisodiyotni rivojlantirishning
asosiy yo’nalishlardan bo’lib, hozirda ushbu masalaga ustivorlik statusi
berilgan.
Yuqoridagi amalga oshirilgan chora-tadbirlar natijasida respublika agrasanoat majmuasida yetishtirilgan
paxta tolasi dunyo talablariga to’liq javob beradigan sifat ko’rsatkichlariga ega bo’lmoqda.