9-Tema: Shıǵıs xalq medicinasındaǵı emlew sistemasında isletiletuǵın dárilik ósimlikler. Reja

Ximiyalıq quramı. Ónim quramında indol ónim bolǵan eki gruppaǵa kiretuǵin 80 ge shekem alkaloidlar bar: mononerlar (aymalin, serpentin, loxnerin hám basqalar) hám de dimerler (vinblastin, vinkristin hám basqalar ). Monomer alkaloidlari rauvolfıyani alkaloidlari sıyaqlı organizmge tásir kórsetedi. Dimer alkaloidlari bólek dıqqatqa ılayıq. Olardan 6 tawı jaman isklerdi- rak keselligin emlew tásirine iye bolıp, usılardan ekewi - vinblastin hám vinkristin medicinada qollanılmaqda.
Alkaloidlardan tısqarı, ónim quramında jáne oksikarbon kislotalar, flavonoidlar, glikóziidler hám basqa elementlar bar.
Isletiliwi. Katarantus dárilik preparatları ayrım rak keselliklerin (limfogranulernatózi, gematosarkoma, mielomadarózievin-vinblastin hám de neyroblastoma, leykózi, vilsonisiki, melanoma, kókrek sút bezi rakı hám basqa isiklerde, vinkristin) emlewde qollanıladı. Bul preparatlar sitotoksik (rak kletkaların óltiriwshi) tásirige iye.
Dárilik preparat. Rózievin sulfat (vinblastin sulfat) (ampulada hám shiyshe ıdısda qurıtılǵan halda shıǵarıladı), vinkristin sulfat (shiyshe ıdısda qurıtılǵan halda ampuladaǵı eritiwshi menen birgelikte shıǵarıladı).


Mavrak (Marmarak) — Salvia
Dárilik marmarak— Salvia officinalis L.; yasnotkalar— Lamiaceae (labgúller— Labiatae) tuqimlasina kiredi.
Kóp jilliq boyi 20-50 sm ge jetetuǵin yarim puta. Paqali kóp sanli, shaqalanǵan, japiraqli, tórt qirrali, tómengi bólimi biraz juwanlasqan. JapiraǵI ápiwayi, uzin baldaqli, paqaliniń eń joqaridaǵilari baldaqsiz bolip, paqalda qarama qarsi ornalasqan. Gúlleri qisqa baldaqli, mayda, paqal hám shaqalardiń joqarǵi bólimlerinde boshkatárizli sheńber formadaǵi jalǵan top gúl payda qiladi. Gúli qiysiq gúl keseshesi eki erinli, kók binapsha reńde, ataliǵI eki, analiq túyini tórt

bólekli, joqari jaylasqan. miywesi 4 ǵóziashadan turadi. Iyun Iyul aylarinda gúlleydi. Ózbekstan sharayatinda basqa túrleri tabiyiy halda ushireydi. Dárilik mavrak mádeniy halda Botanika baǵI sharaytinda ósiriledi.

Ósimliktin tarqalıwı. Orta jer teniz boyi mámleketlerinin tawli aymaqlarında tábiyiy halda ósedi. Ózbekstanda dárilik shalfey onsha úlken bolmagan maydanlarda shiyki-zattı alıw maqsetinde jetistiriledi.
Qadaǵalaw sorawları
1. Mavrak dáriliklik qásiyetleri nelerden ibarat?
2. Ortosifon (búyrek shay) dáriliklik qásiyetleri nelerden ibarat?
3. Yapon soforasi dáriliklik qásiyetleri nelerden ibarat?
4. Qızǵısh katarantus ósimligin dáriliklik qásiyetleri nelerden ibarat?