9-Tema: Shıǵıs xalq medicinasındaǵı emlew sistemasında isletiletuǵın dárilik ósimlikler. Reja

Ximiyalıq quramı. Yapon soforasi ǵunshası hám miywesi quramında flavonoidlar, vitamin S, boyaw, ashlawshi hám basqa elementlar boladı. Tiykarǵı flavonoidi rutin esaplanadı. Rutin muǵdarı terektiń turli bólimlerinde túrlishe, ol ósimliktiń ósiw dáwirine qaray ózgerip baradı. Ǵunshası (gúli) quramında 0, 3—44% ge shekem, japraǵıda 1, 13—3, 5% (yaki 17%) ge shekem rutin bolıwı múmkin. Ónim quramında rutindan tısqarı, kvertsetin, kempferol, genistein, kempferol-3-soforóziid hám basqa flavonoidlar boladı.
İsletiliwi. Yapon soforasi rutin alınatuǵın (Tashkent ximiya-farmacevtika zavodında alınadı ) tiykarǵı ónim esaplanadı. miywesinen tayarlanǵan nastoyka irińli hám tropik jaralar hámda kúygen jerdı emlew ushın isletiledi. Nastoyka bakteritsid hám jaralardı pıtıwın tezlestiriw tásirige iye.
Rutin (hámda qosımsha alınatuǵın kvertsetin) vitamin R jetispewshilignen kelip shıǵıs kesellikler (gipo- hám avıtamınózi ), qan tamırlar deliki ótkezgishliginiń buzlıwınan kelip shıqqan kesellikler, gemorragik diatez, kóz perdesine qan quyiliwi, kapillyar toksikózii, nur keselligi, ginertoniya, revmatizm, qızılsha, buwın, tif hám basqa keselliklerdi emlew hámde aldın alıw ushın qollanıladı.
Dárilik preparatlari. Rutin (untaq (poroshok hám tabletka jaǵdayında shiǵarıladı ), kvertsetin (tabletka jaǵdayında shiǵarıladı ) hám miyweden tayarlanǵan nastoyka.
Yapon soforasınıń gúli sırt elden keltiriledi. Sol sebepli Burınǵı Awqamda ósetuǵın ósimlikler arasında rutinge bay ónim ızlep tabıw úlken áhamiyetke iye. Rutin alıw ushın ónim retinde sheshevica (Fagopyrum sagittatum Gilibe) ósimliginıń jer ústki bólegi usınıs etilgen. Chechevica Rossiya, Ukraina hám Belorus respublikalarında ósiriledi. Onıń jer ústki bólegi quramında 2—6% rutin hám basqa birikpeler bar
Ortosifon — Orthosiphon
Ortosifon (búyrek shay) — Orthosiphon stamineus Benth.; yasnotkaliler —Lamiaceae (eringúlliler — Labianae) tuqımlasına kiredi.
Kóp jıllıq, boyı 1—1, 5 m ga jetetuǵın mudam jasıl yarım puta yamasa puta. Paqal bir neshe, tórt qırlı, tiykar bólegi aǵashlanǵan bolıp, tómengi bólegi toq aqshıl qızıl gúli, joqarı bólegi jasıl gúli yamasa jasıl, buwını bolsa aqshıl qızıl gúli renge boyalǵan. Japraǵı ápiwayı, baldaǵı menen paqalda but tárizli formada keri jaylasqan. Gúlleri saqıynaǵa uqsas toplanıp, shinǵil tárizli top gúldi quraydı. Gúli qıysıq, ashıq qızıl gúli reńli. Gúlkesashası qonıraq tárizli, eki erinli, gúltajı hám eki erinli, atalıq 4, analıq túyini tórt bólekli, joqarıda jaylasqan. miywesi — 1—4 ǵóziadan ibarat. İyul-avgust aylarında gúlleydı.
Geografiyalıq tarqalıwı. watanı Qublası -Arqa Aziyanıń tropik rayonları. Ol jabayı jaǵdayda İndoneziyada (Yava, Sumatra hám Barneo atawlarında ), Birmada, Filippinde hám Arqa -Arqa Avstraliyada ósedi. Bir jıllıq ósimlik retinde Gruziyanıń subtropik rayonlarında ósiriledi. Ósimlik qisda oranjereyada saqlanadı. Erte báhárde odan 2 japraqlı shaaqalar qirqip alınadı hám oranjereyada nál etip ótırǵiziladi. May ayında bolsa bul náller ashıq jerge ótirǵızıladı.
Ónimnıń sırtqı kórinisi. Tayın ónim qurıtılǵan 2 jup japraqlı 2 sm uzınlıqtaǵı shaqadan ibarat. Japraǵı sóziıq máyek tárizli yamasa romb tárizli-ellips tárizli, ótkir ushlı, pıshqı tárizli qırlı bolıp, joqarı tárepi túksiz, tómengi tárepi túkli, uzınlliǵi 2—5 sm, eni 1, 5—2 sm. Japıraq qoltiǵina túkli tuqım boladı. Ónim iyisiz, bir az ashshı, burıstiriwshi dámi bar.
Ónim ıǵallıǵı 12%, ulıwma kuli 12%, qarayǵan japıraqlar 2%, 2, 5 mm den juwan paqallar 1%, 5 sm den uzın paqallar 3%, tesiginiń diametri 1 mm li elekden ótetuǵın mayda bólegi 2%, organikalıq aralaspalar 0, 5% hám mineral aralaspalar 0, 5% ten kóp hámda ekstrak elementlerınıń muǵdarı 35% ten kem bolmawı kerek.
Ximiyalıq quramı. Ónim quramında triterpen saponinlar, m-inóziit, ashshı ortosifonin glikóziidi, 1, 5% ge shekem vino, limon hám basqa kislotalar, 0, 2—0, 66% efir mayı, 5—6% ashlawshi hám basqa elementler hámda kóp muǵdarda kaliy duzları boladı. Saponinlerden birewiniń anglikoni — sapofanin a-amirin ekenligi anıqlandi.
Isletiliwi. Ortosifon ósimliginıń preparati sidik aydawshı quralı retinde búyrek (búyrek tas keselligi) hámda xoletsistit hám júrek glikóziidleri menen birgelikte júrek kán tamırı sistemasınıń P—Sh dárejeli keselliklerinde isletiledi.
Dárilik preparati. Demleme.