9. Sınıf ( Lise Sınıf ) Coğrafya Ders Notları coğrafyanin tanimi ve konusu yardimci bilimleri, BÖLÜmleri ve özellikleri tanımı
Yüklə 136,18 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DÜNYANIN GÜNEŞ ETRAFINDA YILLIK HAREKETI VE SONUÇLARI EKSEN EĞIKLIĞI
- ELIPS BIÇIMINDEKI YÖRÜNGENIN SONUÇLARI
- EKSEN EĞİKLİĞİ OLMASAYDI;
- EKSEN EĞİKLİĞİ 20°OLSAYDI
- EKINOKS - SOLSTIS GÜNLERI VE ÖZELLIKLERI( MEVSIMLER)
- Harita Bilgisi ,Öçekler,Ölçek Çeşitleri,Haritada uzunluk ve Alan Hesaplamaları
- IKLIM BILGISI, IKLIM ELEMANLARI,ATMOSFER VE ÖZELLIKLERI,SICAKLIK DAĞILIŞINI ETKILEYEN FAKTÖRLER,DÜNYA YILLIK,TEMMUZ ve OCAK AYI SICAKLIK ORTALAMALARI
- HAVA DURUMU
DÜNYA'NIN HAREKETLERI Dünya'nın Kendi Ekseni Etrafında Dönmesi (Günlük Hareket) Dünya kendi ekseni etrafındaki dönüşünü, batıdan doğuya doğru 24 saatte tamamlar. Buna 1 gün denir. Dünya, kendi ekseni etrafında atmosfer ile birlikte döndüğü için bu dönüş hissedilmez. Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki hızı en fazla Ekvator üzerindedir. Bu hız saatte 1670 km.dir. Dünya'nın Kendi Ekseni Etrafındaki Dönüşünün Sonuçları: Gece ve gündüz birbirini takip eder. Güneş ışınlarının günlük geliş açıları değişir.
Günlük sıcaklık farkları meydana gelir. Bunun sonucunda; - Fiziksel çözülme oluşur. - Günlük basınç farkları oluşur. - Meltem rüzgarları oluşur. Merkez kaç kuvveti meydana gelir. Bunun sonucunda; - Sürekli rüzgarların (Alize, Batı, Kutup) yönlerinde sapmalar meydana gelir. - Okyanus akıntıları (Gulf - stream, Labrador, vs.) halkalar oluşturur ve yönlerinde sapmalar olur. Yerel saat farkları meydana gelir. Cisimlerin gün içindeki gölge uzunlukları değişir. Güneş doğuda erken doğar, batar ve batıda geç doğar, batar. Dinamik basınç kuşakları meydana gelir.
DÜNYANIN HIZI : Dünyanın uzayda birden çok hareketi vardır.Biz bunlardan dünyanın kendi ekseni ve Güneş etrafındaki hareketi sırasındaki hızını inceleyeceğiz.
1-YÖRÜNGEDEKI HIZI: Dünya güneş etrafında dönerken saatte107 bin km hızla döner.Bu hız dünya güneşe yaklaştığı zaman fazlalaşırken ,güneşten uzaklaştığı zaman hız azalır.Eğer bu hız şimdikinin iki katı olsaydı o zaman, bir gün 24 saat bir yıl 182,5 olurdu.Hız yarıya inseydi bir gün24 saat ,bir yıl 730,5 gün olurdu.
2-KENDI EKSENI ETRAFINDAKI HIZI : A)AÇISAL HIZ :Dünyanın birim zaman içinde taradığı açıya denir. 1-Dünyanın bir saatteki açısal hızı 15º dir. 2-Dünyadaki bütün meridyenler 24 saatte 360º lik aşıyla dönerler. 3-Her meridyenin açısal hızı eşittir. 4-Açısal hız meridyenlere bağlıdır.
B)ÇIZGISEL HIZ : Enlemlere bağlıdır. Çizgisel hız ekvatordan kutuplara doğru gittikçe azalır.En fazla hız ekvatordadır.Ve saatte 1670km dir.Bu hız dünyanın 1 saatteki hızı 15º olduğu kabul edilip 15×111=1670 km şeklinde bulunur.Bu hızın farklı olması sonucunda : 1-Yerçekimi ekvatordan kutuplara gidildikçe artar. 2-Güneş ekvatorda çabuk doğar çabuk batar.Bu süre ekvatordan kutuplara gidildikçe artar.Bundan dolayı ekvatorda tan ve gurup vakitleri yoktur. 3-Gece - gündüz süresi en az ekvatorda değişirken en az kutuplarda değişir. 4-Iki meridyen arasındaki zaman farkı her yerde aynı olur. NOT: Eğer çizgisel hız iki katına çıksaydı 1 gün 12 saat bir yıl 730.5 gün olurdu.
1. Dünya, kendi ekseni etrafındaki günlük dönüşünü sürdürürken, bir yandan da Güneş'in çevresinde dolanır. Dünya, Güneş etrafındaki dönüşünü elips şeklindeki bir yörünge üzerinde 365 gün 6 saatte tamamlar. Buna 1 yıl denir. Dünya, 939 milyon km lik yörüngesi üzerinde saatte 108 bin km. hızla hareket eder., ELIPS BIÇIMINDEKI YÖRÜNGENIN SONUÇLARI Dünya'nın Güneş'e olan uzaklığı sabit değildir. Bazen yaklaşırken, bazen uzaklaşır. Bunun nedeni, Dünya yörüngesinin elips şeklinde olmasıdır. Dünya'nın Güneş'e en yakın olduğu 3 Ocak tarihine Perihel (Günberi) denir. Dünya'nın Güneş'ten en uzak olduğu 4 Temmuz tarihine ise Afel (Günöte) denir. *NOT:Dünya'nın Güneş'e yaklaşıp uzaklaşması, Dünya üzerindeki sıcaklık dağılışını belirgin olarak etkilemez. Sıcaklık dağılışını etkileyen temel etken güneş ışınlarının geliş açısıdır.* Dünya'nın hızı sabit değildir. Hız, günberi tarihinde artarken, günöte tarihinde azalır. Bunun sonucunda; - Mevsim süreleri farklıdır. - Eylül ekinoksu iki günlük gecikmeyle gerçekleşir. - Şubat ayı iki gün kısa sürer.
Dünya'nın Güneş Etrafındaki Dönüşünün Sonuçları: Mevsimlerin oluşmasına ve değişmesine neden olur. Mevsimlik sıcaklık farkları meydana gelir. Kara ve denizler arasında sıcaklık farkları oluşur. Muson rüzgarları meydana gelir. Gece - gündüz uzunlukları değişir. Güneş'in ufuk üzerinde doğduğu yer ve saat ile, Güneş'in ufukta battığı yer ve saat değişir. Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açıları değişir. Cisimlerin gölge boyları değişir. Aydınlanma çemberi mevsimlere göre yer değiştirir. Güneş ışınları yıl boyunca dönencelere bir kez, dönenceler arasına iki kez dik düşer. Dünya'nın Eksen Eğikliği Dünya'nın elips şeklindeki yörüngesinden geçen düzleme Ekliptik (yörünge) düzlemi, Ekvator'dan geçen düzleme ise Ekvator düzlemi denir. Dünya ekseninin 23°27' eğik oluşunun sonuçları şunlardır: Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açısı yıl boyunca değişir. Güneş'in doğuş ve batış saatleri ile yerleri değişir. Aydınlanma çemberinin sınırı mevsimlere göre değişir. Mevsimlerin oluşumuna neden olur. 21 Aralık'ta Güney Yarım Küre'nin, 21 Haziran'da ise, Kuzey Yarım Küre'nin Güneş'e daha dönük olmasına neden olur. Gece ile gündüz süreleri arasındaki farkın, Ekvator'dan kutuplara gidildikçe artmasına neden olur. Yıl içinde cisimlerin gölge uzunlukları değişir. Dönencelerin ve kutup dairelerinin sınırlarını belirleyerek, matematik iklim kuşaklarının oluşumuna neden olur. Matematik Iklim Kuşaklarının Oluşmasının Temel sebebi Eksen eğikliğidir. EKSEN EĞİKLİĞİ OLMASAYDI; (Ekvator düzlemi ile ekliptik üst üste çakışsaydı veya yer ekseni ekliptiği dik olarak kesseydi) Dönenceler ve kutup daireleri oluşmazdı. Güneş ışınları sadece Ekvatora dik gelirdi. Mevsim değişmesi olmazdı. Sürekli aynı mevsim hüküm sürerdi. Aydınlanma dairesi sürekli kutup noktalarına teğet geçerdi. Gece gündüz süreleri birbirine eşit olurdu. Güneşin doğuş-batış konumu ve saati değişmezdi. Kısacası; sürekli ekinoks durumu yaşanırdı.
Güneş ışınlarının dik geldiği alan daralırdı. Güneş ışınlarının düşme açısında değişim azalacağından,Ekvatoral bölgenin sıcaklık ortalaması artardı. Kutup kuşağı ve tropikal kuşağın alanları daralırken , ılıman kuşak genişlerdi. Yurdumuzda yazlar daha serin, kışlar daha ılık olurdu. Kutup noktalarının sıcaklığı azalırdı. NOT:Eksen eğikliği kaç derece ise Kutup noktalarına güneş ışınları en fazla o açıyla düşer. Aydınlanma çizgisi daha az yer değiştireceğinden gece ile gündüz arasındaki fark azalırdı. NOT:Eksen eğikliği küçüldükçe gece ile gündüz arasındaki fark azalır. Eksen eğikliği büyüdüğünde ise fark artar.
Dünya'nın Güneş etrafında dönmesi ve eksen eğikliğine bağlı olarak dört önemli gün ortaya çıkar. Bu günler aynı zamanda mevsimlerin başlangıcıdır. 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerine ekinoks (gece - gündüz eşitliği) tarihleri, 21 Aralık ve 21 Haziran tarihlerine de solstis (gündönümü) tarihleri denir
a. Kuzey Yarım Küre Güneş ışınları Yengeç Dönencesi'ne 90°lik açı ile düşer. Yaz mevsiminin başlangıcıdır. En uzun gündüz, en kısa gece yaşanır. Yengeç Dönencesi'nden kuzeye gidildikçe gündüz süresi uzar, gece süresi kısalır. Bu tarihten itibaren gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya başlar. Fakat 23 Eylül tarihine kadar gündüzler gecelerden uzundur. Aydınlanma çemberi Kuzey Kutup Dairesi'ne teğet geçer. Yengeç Dönencesi'nin kuzeyi, güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en dik açı ile alır. Bu tarihten itibaren güneş ışınlarının gelme açıları küçülmeye başlar. Yengeç Dönencesi'nin kuzeyinde en kısa gölge yaşanır. Bu tarihten itibaren gölge boyları uzamaya başlar.
b. Güney Yarım Küre Güneş ışınları Oğlak Dönencesi'ne 43°06' lık açı ile düşer. Kış mevsiminin başlangıcıdır. En uzun gece, en kısa gündüz yaşanır. Oğlak Dönencesi'nden güneye gidildikçe gece süresi uzar, gündüz süresi kısalır. Bu tarihten itibaren geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar. Fakat 23 Eylül tarihine kadar geceler gündüzlerden uzundur. Aydınlanma çemberi Güney Kutup Dairesi'ne teğet geçer. Oğlak Dönencesi'nin güneyi güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en dar açı ile alır. Bu tarihten itibaren güneş ışınlarının gelme açıları büyümeye başlar. Oğlak Dönencesi'nin güneyinde en uzun gölge yaşanır. Bu tarihten itibaren gölge boyları kısalır.
Kuzey ve Güney Yarım Küre Güneş ışınları öğle vakti Ekvator'a 90°lik açı ile düşer. Gölge boyu Ekvator'da sıfırdır. Güneş ışınları bu tarihten itibaren Güney Yarım Küre'ye dik düşmeye başlar. Bu tarihten itibaren Kuzey Yarım Küre'de geceler, gündüzlerden uzun olmaya başlar. Güney Yarım Küre'de ise tam tersi olur. Bu tarih Kuzey Yarım Küre'de Sonbahar, Güney Yarım Küre'de Ilkbahar başlangıcıdır. Aydınlanma çemberi kutup noktalarına teğet geçer. Bu tarihte Güneş her iki kutup noktasında da görülür. Dünya'da gece ve gündüz birbirine eşit olur. Bu tarih Kuzey Kutup Noktası'nda 6 aylık gecenin, Güney Kutup Noktası'nda ise 6 aylık gündüzün başlangıcıdır.
a. Kuzey Yarım Küre Güneş ışınları Yengeç Dönencesi'ne 43°06' lık açı ile gelir. Kış mevsiminin başlangıcıdır. En uzun gece, en kısa gündüz yaşanır. Yengeç Dönencesi'nden kuzeye gidildikçe gece süresi uzar, gündüz süresi kısalır. Bu tarihten itibaren geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar. Fakat 21 Mart tarihine kadar, geceler gündüzlerden uzundur. Aydınlanma çemberi Kuzey Kutup Dairesi'ne teğet geçer. Yengeç Dönencesi'nin kuzeyi güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en dar açı ile alır. Bu tarihten itibaren güneş ışınlarının gelme açıları büyümeye başlar. Yengeç Dönencesi'nin kuzeyinde en uzun gölge yaşanır. Bu tarihten itibaren gölge boyları kısalmaya başlar.
b. Güney Yarım Küre Güneş ışınları Oğlak Dönencesi'ne 90° lik açı ile gelir. Yaz mevsiminin başlangıcıdır. En uzun gündüz, en kısa gece yaşanır. Oğlak Dönencesi'nden güneye gidildikçe gündüz süresi uzar, gece süresi kısalır. Bu tarihten itibaren gündüzler kısalmaya geceler uzamaya başlar. Ancak 21 Mart tarihine kadar, gündüzler gecelerden uzundur. Aydınlanma çemberi Güney Kutup Dairesi'ne teğet geçer. Oğlak Dönencesi'nin güneyi güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en dik açı ile alır. Bu tarihten itibaren güneş ışınlarının gelme açıları küçülmeye başlar. Oğlak Dönencesi'nin güneyinde en kısa gölge yaşanır. Bu tarihten itibaren gölge boyları uzamaya başlar.
Kuzey ve Güney Yarım Küre Güneş ışınları öğle vakti Ekvator'a 90° lik açı ile düşer. Gölge boyu Ekvator'da sıfırdır. Güneş ışınları bu tarihten itibaren Kuzey Yarım Küre'ye dik düşmeye başlar. Bu tarihten itibaren Güney Yarım Küre'de geceler, gündüzlerden uzun olmaya başlar. Kuzey Yarım Küre'de ise tam tersi olur. Bu tarih Güney Yarım Küre'de Sonbahar, Kuzey Yarım Küre'de Ilkbahar başlangıcıdır. Aydınlanma çemberi kutup noktalarına teğet geçer. Bu tarihte Güneş her iki kutup noktasında da görülür. Dünya'da gece ve gündüz süreleri birbirine eşit olur. Bu tarih Güney Kutup Noktası'nda 6 aylık gecenin, Kuzey Kutup Noktası'nda ise 6 aylık gündüzün başlangıcıdır
Yeryüzünün tamamının ya da bir bölümünün, kuşbakışı görünüşünün, belli bir ölçek dahilinde küçültülerek, bir düzlem üzerine aktarılmasıyla elde edilen çizime harita denir. Bir çizimin harita özelliği taşıyabilmesi için gerekli olan koşullar şunlardır:
1. Kuşbakışı olarak çizilmiş olması Haritası çizilen alanın tam tepeden görünüşü kuşbakışı olarak adlandırılır. Haritaların çiziminde tepeden görünüm sağlanamaz ise yeryüzü şekillerinin biçimlerinde, boyutlarında ve birbirlerine göre uzaklıklarında değişmeler olur.
2. Ölçekli olması Haritalardaki küçültme oranına ölçek denir. Bir başka ifade ile harita üzerindeki uzunlukların gerçek uzunluklara olan oranıdır. Yerşekillerinin biçimleri ve boyutları, oldukları gibi aktarılamadığı için, belli bir ölçek dahilinde küçültülmesi gereklidir. **çek iki şekilde gösterilir. a. Kesir ölçek: Küçültme oranı kesirli sayılarla ifade edilen ve haritalarda en çok kullanılan ölçeklerdir. 1/500, 1/5.000, 1/50.000, 1/500.000 gibi. Kesir ölçeklerde pay her zaman 1 dir. Paydada yer alan sayı ise, haritası çizilen alanın kaç defa küçültüldüğünü gösterir. b. Çizik (Grafik) Ölçek: Eşit dilimlere ayrılmış bir çizgi üzerinde harita üzerindeki uzunlukların gerçek uzunluklara oranının gösterildiği ölçeklerdir. Herhangi bir yerin, kuşbakışı görünüşünün ölçeksiz ve kabataslak olarak bir düzleme aktarılmasına kroki denilmektedir. Harita ile kroki arasındaki fark, krokinin ölçeksiz, haritanın ise ölçekli olmasıdır.
3. Bir düzleme aktarılmış olması Dünya'nın kutuplardan basık, Ekvator'dan şişkin kendine has küresel bir şekli vardır. Dünya'nın küresel yüzeyi düzleme aktırılırken bazı güçlüklerle karşılaşılır. Bunun nedeni, küresel yüzeyin düzleme aktarılmasının geometrik açıdan imkansız olmasıdır. Buna bağlı olarak haritalar çizilirken, kara ve denizlerin yerküre üzerindeki biçimleri ve genişlikleri tam olarak yansıtılamamakta ve boyutlarında gerçeğe uymayan bozulmalar olmaktadır. Haritalarda görülen ise, gerçeğin az ya da çok benzeridir. Harita çizimindeki zorluklar dikkate alınarak bazı metodlar geliştirilmiştir. Buna projeksiyon (izdüşüm) yöntemleri adı verilir. Projeksiyonlar, izdüşüm (Yükseltinin sıfır m. kabul edilmesi) esasına göre çizildiğinden, yükseltinin fazla olduğu yerlerde ve ülkelerde izdüşüm alan ile gerçek alan arasındaki fark artar.
Türkiye'de, izdüşüm alan ile gerçek alan arasındaki farkın en fazla olduğu bölgeler Doğu Anadolu ve Karadeniz, en az olduğu bölgeler ise Marmara ve Güneydoğu Anadolu'dur. Başlıca projeksiyon yöntemleri şunlardır: Silindir Projeksiyon: Ekvator ve çevresindeki bölgelerin çiziminde kullanılır. Konik Projeksiyon: Kutuplar ve çevresindeki bölgelerin çiziminde kullanılır. Düzlem (Ufki) Projeksiyon: Bu projeksiyonla elde edilen haritalarda biçim ve alan bozulmaları çok fazladır. Bu haritalar daha çok denizcilik ve havacılıkta kullanılır.
A. KULLANIM AMAÇLARINA GÖRE HARITALAR 1. Idari ve Siyasi Haritalar: Ülkelerin başka ülkelerle olan sınırlarının gösterildiği haritalara siyasi haritalar adı verilirken, ülkelerin kendi içerisindeki illeri, eyaletleri, bölgeleri gösteren haritalara idari harita denir. 2. Beşeri ve Ekonomik Haritalar: Nüfus, göç, yerleşme, tarım, hayvancılık, sanayi, turizm, vb. dağılışını gösteren haritalardır 3. Fiziki Haritalar: Yeryüzü şekillerinin fiziki yapısını, dağılış ve yükseltilerini gösteren haritalardır. 4. Özel Haritalar: Belirli bir konu için özel olarak hazırlanan haritalardır. (Jeomorfoloji, meteoroloji, toprak haritaları gibi.)
1. Büyük ölçekli Haritalar Planlar: ölçeği 1/20.000'e kadar olan haritalardır. Şehir imar planları, kadastro haritaları bu türdendir. b. Topoğrafya Haritaları: ölçeği 1/20.000 ile 1/200.000 arasında olan haritalardır. Ulaşım haritaları ile topoğrafik, jeolojik, morfolojik haritalar bu türdendir.
Büyük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır: - Paydası küçüktür. - Dar alanları gösterir. - Ayrıntıyı gösterme gücü fazladır. - Küçültme oranı azdır. - Aynı alanı gösteren küçük ölçekli haritalara göre düzlemde daha fazla yer kaplarlar. - Izohipsler arası yükselti farkı azdır. - Bozulma oranı azdır.
2. Orta ölçekli Haritalar Ölçeği 1/200.000 ile 1/500.000 arasında olan haritalardır
3. Küçük ölçekli Haritalar ölçeği 1/500.000 den daha küçük olan haritalardır. Bu haritalar Dünya'nın, kıtaların, ülkelerin tamamını veya bir bölümünü gösterir.
Küçük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır: - Paydası büyüktür. - Geniş alanları gösterir. - Ayrıntıyı gösterme gücü azdır. - oranı fazladır. - Aynı alanı gösteren büyük ölçekli haritalara göre düzlem üzerinde daha az yer kaplarlar.Küçültme - Izohipsler arası yükselti farkı fazladır. - Bozulma oranı fazladır.
Harita problemlerinde en çok km'yi cm'ye veya cm'yi km'ye çevirme işlemi vardır. Bunun için, cm'yi km'ye çevirirken 5 sıfır silinir. Km'yi cm'ye çevirirken de 5 sıfır eklenir. 1. Uzunluk Problemleri Kısaltmalar; G.U. = Gerçek Uzunluk H.U. = Haritadaki Uzunluk ölçek. P. = Ölçeğin Paydası
a. Gerçek Uzunluk: Harita uzunluğu ile ölçek verilerek gerçek uzunluk sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır Gerçek Uzunluk: Harita Uzunluğu X Ölçeğin Paydası
b. Harita Uzunluğu: Gerçek uzunluk ile ölçek verilerek harita uzunluğu sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır GERÇEK UZUNLUK HARITA UZUNLUĞU= ---------------------------- ÖLÇEĞIN PAYDASI
c. ölçek: Gerçek uzunluk ile harita uzunluğu verilerek ölçek sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır HARİTA UZUNLUĞU ÖLÇEK = --------------------- GERÇEK UZUNLUK
2. Alan Problemleri Kısaltmalar; G.A. = Gerçek Alan H.A. = Haritadaki Alan ölçek. P2 = ölçeğin Paydasının Karesi
a. Gerçek Alan: Haritadaki alan ve ölçek verilerek gerçek alan sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır G.A = H.A x ölç.P2
b. Harita Alanı: Gerçek alan ve ölçek verilerek haritadaki alan sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır GERÇEK ALAN HARITA ALANI= -------------------------- ÖLÇEĞIN PAYDA KARESI
c. Ölçek: Gerçek alan ile harita alanı verilerek ölçek sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır. GERÇEK ALAN ÖLÇEĞİN PAYDA KARESI= ----------------------- HARITADAKI ALAN Çizgi Ölçeği Kesir Ölçeğe Çevirme Çizgi ölçeği kesir ölçeğe çevirirken önce ölçeğin uzunluğunun, toplam kaç km'yi gösterdiği bulunur. 1 cm'nin kaç km'yi gösterdiğini bulmak için orantı kurulur. Örneğin : Çizgi ölçeğin uzunluğu 5 cm'dir. 5 cm 20 km gösterdiğine göre 1 cm x km'yi gösterir. ---------------------------------------- x = 20 / 5 = 4 km Bulunan değer cm'ye çevrilir. Buna göre kesir ölçek 1 / 400.000'dir.
Geniş bir sahada, uzun yıllar boyunca (40 - 50 yıl) devam eden, atmosfer olaylarının ortalamasına iklim denir.
Dar bir sahada, kısa süre içerisinde görülen atmosfer olaylarına hava durumu denir.
Geniş sahalarda, uzun yıllar devam eden atmosfer olaylarının ortalamalarını tespit ederek, iklim bölgelerini ve karakterlerini inceleyen bilim dalına klimatoloji denir. METEOROLOJI: Dar sahalarda, kısa süreli atmosfer olaylarını inceleyen bilim dalına meteoroloji denir. Iklimin insan ve çevre üzerindeki etkileriInsanların;
ATMOSFER ve ÖZELLIKLERi Dünya'yı gazlardan meydana gelen bir geosfer (tabaka) kuşatır. Buna atmosfer denir. Atmosferin Katları Troposfer: Atmosferin en alt tabakasıdır. Ekvator üzerindeki kalınlığı 16 - 17 km, 45° enlemlerinde 12 km, kutuplardaki kalınlığı ise 9 - 10 km dir. Bunun nedeni, Ekvator'daki hava kütlelerinin ısınarak yükselmesi, kutuplarda ise soğuyan havanın ağırlaşarak alçalmasıdır. iklim olayları troposferin 3 - 4 km lik kısmında meydana gelir. Çünkü, iklim olaylarında çok etkili olan su buharı troposferin 3 - 4 km lik kısmında bulunur. Troposfer daha çok yerden yansıyan ışınlarla ısınır. Atmosferdeki gazların % 75'i troposfer katında bulunmaktadır. Stratosfer: Troposferden itibaren 17 - 30 km ler arasında bulunur. Bu tabakada su buharı olmadığı için, iklim olayı görülmez. Stratosferde sıcaklık değişimi yok gibidir. Sıcaklık -45°C civarındadır. Stratosferde yerçekimi çok azaldığı için cisimler gerçek ağırlıklarını kaybederler. Üst kısımlarında ozon gazı bulunur. Şemosfer: Stratosferden sonra 30 - 90 km ler arasında bulunur. iki kısımdan oluşur. a. Ozonosfer: içerisinde bulundurduğu ozon gazından dolayı bu ismi almıştır. Güneş'ten gelen ve canlı yaşamı için zararlı olan ışınları (Ultraviyole ışınları gibi) tutar. Bundan dolayı canlıların koruyucu katıdır. Dünya'nın aşırı ısınıp, soğumasını önler. b. Kemosfer: Bu katmana kemosfer denilmesinin nedeni, içerisinde bazı kimyasal olayların meydana gelmesidir. Az miktarda zararlı ışınların tutulması burada da görülür. Iyonosfer: Şemosferden sonra 90 - 300 km'ler arasında bulunur. Bu tabakadaki gazlar ultraviyole ışınlarının etkisi ile iyonlara ayrılmıştır. iyonlaşma sırasında açığa çıkan enerji ile sıcaklığı yükselmiştir. (250°C) iyonlar arasında elektron alışverişi son derece fazladır. Bundan dolayı haberleşme sinyalleri, radyo dalgaları bu tabakadan yansır. Eksosfer: Atmosferin en üst ve en dış sınırını oluşturur. Eksosferde bazı gaz molekülleri yerçekimi etkisinden kurtularak uzaya kaçar. Bu nedenle dış sınırı kesin olarak tespit edilememekte, 10.000 km ye kadar çıktığı sanılmaktadır.
Iklim olayları meydana gelir. Canlı yaşamı için gerekli gazları ihtiva eder. Güneş'ten gelen zararlı ışınları tutar. Dünya'nın aşırı ısınmasını ve soğumasını engeller. Dünya ile birlikte dönerek sürtünmeden doğacak yanmayı engeller. Uzaydan gelen meteorların parçalanmasına neden olur. Güneş ışınlarının dağılmasını sağlayarak, gölgede kalan kısımların da aydınlanmasını sağlar. Bir başka ifade ile gölgelerin tam karanlık olmasını önler. Işığı, sesi, sıcaklığı geçirir ve iletilmesini sağlar. Hava akımları sayesinde gündüz olan kesimlerin aşırı sıcak, gece olan kesimlerin de aşırı soğuk olmasını engeller.
Yüklə 136,18 Kb. Dostları ilə paylaş:
|