7-mavzu. Mukammal bozor va monopoliya Reja

Raqobatlashuvchi firmaning muvozanat holati. Biz ko‘rgan edikki, raqobatlashgan bozorda narx bozor tomonidan belgilanadi va unga firma ta’sir qila olmaydi. Bunday bozorda harakat qilayotgan firmaning talab chizig‘i gorizontal chiziqdan iborat bo‘lib, uning chekli daromadi narxga teng, ya’ni . Demak, raqobatlashuvchi firma foydasini maksimallashtirish sharti (qoidasi) shundan iboratki, firma ishlab chiqarish hajmini shunday tanlashi kerakki, bu hajmda narx chekli xarajatga teng bo‘lsin:

. (9)

(9)-shart raqobatlashgan bozorda faoliyat ko‘rsatayotgan firma foydasini maksimallashtirish (muvozanat holati) sharti deyiladi, ya’ni raqobatlashuvchi firmaning chekli mahsulot qoidasini ifodalaydi. Ushbu qoidaga ko‘ra firma mahsulot ishlab chiqarish hajmini chekli xarajat narxga teng bo‘lgunga qadar oshirishi mumkin. Demak, bo‘lsa, ishlab chiqarishni oshirish mumkin va bu oshirish bo‘lguncha davom etishi kerak.
Raqobatlashgan firma foydasini maksimallashtirish sharti yordamida biz firmaning muvozanat holatini belgilovchi nuqtani grafik orqali aniqlashimiz mumkin (4-rasm).
4-rasm. Raqobatlashuvchi firmaning qisqa muddatli oraliqdagi

xarajatlari va foydasi.

Rasmda nuqta raqobatlashuvchi firmaning qisqa muddatli oraliqdagi muvozanat holatini ifodalaydi. Bu nuqtada bo‘lib, ushbu nuqtada firma foydani maksimallashtiradigan ishlab chiqarish hajmi ga erishadi.

Rasmda umumiy daromad () to‘rtburchak yuzasiga, umumiy xarajat to‘rtburchak yuzasiga teng. Umumiy maksimal foyda () yuza bilan ifodalanadi va bu yuza quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:

. (10)

Ishlab chiqarish hajmi dan kichik bo‘lganda chekli daromad chekli xarajatdan ko‘p demak, ishlab chiqarish hajmini oshirib qo‘shimcha foyda olish imkoniyati bor. Rasmda ikki karra shtirxlangan yuza ishlab chiqarish hajmi ga kamaygandagi yo‘qotilgan foydani ifodalaydi.

Ishlab chiqarish hajmi dan yuqori bo‘lganda, ya’ni da chekli xarajatlar chekli daromaddan yuqori. Bu holda, ishlab chiqarish hajmini qisqartirish umumiy xarajatlarni qisqartirishga olib keladi. Rasmdagi uchburchak yuzasi miqdorda mahsulot ishlab chiqarish natijasida yo‘qotilgan foydani ifodalaydi.

(6)-ifodadan kelib chiqib xulosa qilish mumkinki, narx o‘rtacha umumiy xarajatdan qancha yuqori bo‘lsa, firmaning foydasi shuncha ko‘p bo‘ladi. Buni quyidagi grafikda ko‘rish mumkin (5-rasm).