5-mavzu. Buddaviylik

Buryatiya va Tuva-XVII-XVIII asrlarda

Amerika va Evropa-XIX-XX asrlarda

Buddizm boshqa xudolarga sig’inishni taqiqlamaydi.

• Hindistonning buddizmga mansub ilohiyatlari dunyoni yaratuvchi Braxma, chaqmoq va momoqaldiroq xudosi Indra, hunarmandchilar homiysi Xatimanu,
• Tibetda qahramon Baser timsoli,
• Mongoliyada CHingizxon kabi milliy qahramonlar buddizm ilohiyatlari timsoliga aylandi.

Buddizmning O’rta Osiyoda tarqalishi

Bir guruh tadqiqotchilar mazkur din O`rta Osiyoga kirib kelishini Kushonlar shohi Kanishka hukmronligi davriga taalluqli deb biladilar (I asrning oxiri-II asrning boshlari). Ikkinchi guruh esa bu jarayonning boshlanishini biroz ertaroq deb hisoblaydilar. Tadqiqotchi B.A. Litvinskiyning fikricha, buddizm SHimoli-G’arbiy Hindiston va Janubiy Afg’oniston (Qandahor) orqali taxminan mil. av. III asrda Baqtriyaga (O`zbekistonning janubiy hududlari) tarqala boshlagan.

Hozirgi Termizdagi Qora-tepa, Fayoz-tepa, Sayram, Quva va boshqa joylarda topilayotgan budda haykalchalari yoki ularning parchalari, Ayritomdagi ayvon peshtoqi parchasidagi buddist musiqachilarning tasviri va boshqa osori atiqalar, saroy va ibodatxonalar O`rta Osiyodagi buddizm haqida xabar beruvchi manbalardir.

Buddizm dini manbasi

TRIPITAKA
(yoki Tipitaka –
«uch savat»
ma`nosini anglatadi).

Tripitaka uch qismdan iborat

Budda targ’ibotining haqiqiy bayoni hisoblangan sutra matnlari – Sutra-pitaka
Buddizmning falsafiy va psixologik muammolarini bayon qilgan abxidxarma matnlari – Abxidxarma-pitaka
Rohiblik axloqi, xonaqohlar nizomlariga bag’ishlangan vinaya matnlari – Vinaya-pitaka

Buddizm dini oqimlari

Tsintu
Xinayana
CHan’-Buddizm
Tantrizm
Tenday
Maxayana
Lamaizm

Xinayana oqimi

Buddizmning asosiy yo`nalishlaridan biridir. Xinayana «kichik arava» ma`nosini anglatib, u diniy yo`nalish sifatida mil. av. I asrda shakllangan. Bu yo`l juda og’ir, shu sababli faqat monaxlargina nirvana holatiga etishi mumkin. Keyinchalik Xinayanada juda ham murakkab va dabdabali ibodatlar (masalan, «Budda tishiga sig’inish»), buddizmning muqaddas joylariga ommaviy ziyoratlar joriy qilingan. Bu yo`nalish SHarqiy Hindistonda, SHri Lanka, Hindi-xitoy davlatlarida tarqalgan.