4-mavzu. XVI-XIX asrlarda qoraqalpoqlar

4-mavzu. XVI-XIX ASRLARDA QORAQALPOQLAR.

Reja:

1. Qoraqalpoqlar yozma manbalarda.

2. Qoraqalpoq xalqining shakllanish jarayoni (VIII-X asr).

3. Qoraqalpoq xalqining tashkil topishi (XVI).

4. Qoraqalpoqlar xo‘jaligi. Shaharlari va ovullari.

Bexistun yozuvlarida miloddan avvlgi VI asrda hozirgi Qoraqalpogiston hududida saka tigraxauda (cho‘qqi kigiz qalpoqli) qabilalari
VIII-X asrlarda qoraqalpoq xalqi tashkil topa boshlagan davrda, Orol atrofi Kerder viloyati deb atalgan.
VI-VIII asrlarda Orol dengizi atroflarida bijanak va o‘guz etnik guruhlari shakllandi. Ana shu bijanaklar qoraqalpoqlarning ajdodi hisoblanadi.
1221 yilda Chingizxon qo‘shinlari Urganchni egallab, Amudaryo to‘gonini buzib tashladi. Endi Amudaryo Kerder viloyati tomon emas, garb tarafga oqa boshlagan: ekin yerlarining qurib qolishi sababli qoraqalpoqlarning bir bo‘lagi Volga va Yoyiq daryolari bo‘ylariga, Qora dengiz qirg‘oqlari, Sirdaryo yoqalari sari ko’chib ketganlar.
XVII asr oxirida qoraqalpoqlar Sirdaryo bo‘yiga ko‘chib kelganlar.
XII-XIII asr rus yilnomalarida qoraqalpoqlar «cherniye klobuki», sharq manbalarida «qora bo‘rkli» tarzida tilga olinadi.
XVIII-XIX asrlarda Amudaryoning sharqiy tarafidan oqib, Orol dengiziga quyilgan Ko‘ko‘zak daryosi bo‘yidagi ko‘psonli qoraqalpoqlar bilan orollik o‘zbeklarda dehqonchilik, chorvachilik, baliqchilik gullab yashnagan.
XVII-XVIII asrlardagi qoraqalpoq xonlari orasida Kuchukxon, Taburchak sulton bo‘lgani eslatiladi.
1747-1748 yillari Abulxayrxon
olacha, dagal ip gazlama mato, gilam , yogochdan turli buyumlar
suzib yuruvchi uylar
baliqchilik
XIX asrning birinchi yarmidan
ko‘proq dehqonchilik bilan shugullana boshlash
Muhammad Rahimxon I
teri pishirdilar, egar, yugan, ayil, kigiz
Chimboy shahri
1827 yil 25 iyul Oydo‘stbiy qo‘zgoloni

Muhammad Nazarbiy inoq
1811 yilda qoraqalpoqlar Xiva xonligi tarkibiga kirganlar
1803 yilda xon Eltuzar qabilalararo nizodan foydalandi va qoraqalpoqlarning xitoy qabilasini bo‘ysundirdi
Chimboy, Qo‘ngirot, Xo‘jayli shaharlarida qoraqalpoq hunarmandlari
318 ta maktab, Qoraqum Eshon, Qalila oxun, Egambergan oxun, Oybit eshon, Eshonqal’a va boshqa mavzelarda madrasalar

Bo’rk - quroch

«Qirqqiz», «Alpomish», «Ko‘blan», «Mastpodsho» dostonlari
Cho‘qon Valixonov «Qoraqalpoqlar sahrodagi birinchi shoir ham qo‘shiqchilar, shundan keyin qirgizlar ham turkmanlar»
Jiyen Jirov (1730-1784)
«Xayr endi,do‘stlar», «Yuragimda ko‘p dogim», «Xoy xonimiz,xonimiz», “Darbadar el”
Kunxo‘ja Ibrohim o‘gli (1799-1830 yy)
«O‘roqchilar», «Oq qamish», «Cho‘ponlar»
Ajiniyoz Kasibay o‘gli (1811-1878 yy)
« Bo‘zatov», «Qiz Mengash bilan aytishuv»
Berdaq (1827-1900 yy)
«Avlodlar», «Omongeldi», «Oydosbiy», «Ernazarbiy»