21-Ma'ruza. Kimyoviy kinetika tushunchalari

x_ - reaksiyaga kirishgan moddaning muvozanat xolatdagi miqdori
(a-x_) va (bx_) moddalarning muvozanat vaqtidagi konsentratsiyalari.
Yuqoridagi ikki tenglamadan foydalanib k₁ va k₂larni qiymatini topish mumkin.
Bimolekulyar qaytar reaksiyalar.
Bimolekulyar qaytar reaksiyalarga murakkab efirlarning ishqorlanishi, vodorod yodidning ajralishi misol bо‘ladi. Umumiy tarzda quyidagicha yoziladi:
AB CD
Bunday reaksiyalarning tezligi
bо‘ladi.
Bu yerda a, v, s, d -reaksiya uchun olingan va reaksiya natijasida xosil bо‘lgan moddalarning dastlabki miqdorlaridir.
Moddalar dastlab ekvivalent (av) miqdorlarda olingan va reaksiyaning boshlanishida reaksiya maxsuloti bо‘lmagan, ya’ni s0, d0 bо‘lgan deb faraz qilaylik. Bu xol tajribada kо‘proq uchraydi.
Bunda yuqoridagi tenglamani quyidagicha yozish mumkin

Bu tenglamani soddalashtirsak

. yoki
Bu tenglamaning ildizlari m₁,m₂a(K ) K-1
Demak
Bu tenglamani integrallansa

Muvozanat xolatda
Bu tenglamalardan k₁ va k₂ ni qiymatlarini topish mumkin.
Parallel (yonma – yon) boradigan reaksiyalar
Kо‘pincha moddalar bir vaqtning о‘zida ikki va undan ortiq yо‘nalishda reaksiyaga kirishadi. Masalan, benzol nitrat kislotasi bilan reaksiyaga kirishganda bir vaqtning о‘zida o-, m-, p - dinitrobenzollar xosil bо‘ladi. Sxematik ravishda bu toifa reaksiyalarni quyidagicha ifodalash mumkin;
k₁ B
A
k₂ D
A moddaning reaksiyaga kirishish umumiy tezligi ikki yо‘nalish bо‘yicha tezliklar yig‘indisiga teng

Bu yerda C₁ - A modda konsentratsiyasi. Bu tenglamani integrallasak (C₁₀ dan C₁ va 0 dan t gacha) quyidagini xosil qilamiz.