13-Tema. Insan sóylewi kemshiliklarinig úyreniw metodları. Joba

13-Tema. Insan sóylewi kemshiliklarinig úyreniw metodları.


Joba:
1. Insan sóylewi kemshiliklarinig úyreniw metodları.
2. Sóylew kemshiliklerin medicinalıq -pedagogikalıq tekseriw usılları.
3. Sóylewinde nuqsanı bolǵan balalardıń psixo-fiziologiyalıq qásiyetleri.


Tayansh sózler hám sóz dizbegiler: alaliya, afaziya, asteniya, anomaliya, tutlıqpalanıw, sóylew, sóylewiy rawajlanıw, dıqqat, yad, oylaw.
Sóylew iskerliginde qatnasatuǵın analizatorlarning qurılısı hám háreketke keliwi haqqındaǵı bilimlerden paydalanadı. Sóylewiy sistema bas mıy aǵzalarınıń iskerligine tiykarlanadı. Olardan hár biri sóylew iskerliginiń ayriqsha wazıypasın atqaradı.
L. R. Luriya mıy iskerligin ush funksional blokka ajratadı.
Birinshi blok bas mıy qabıqlog' astı zonaları : joqarı ústin hám limbik taraw. Ol bas mıy qatlamı tonusining normallıǵı jáne onıń tándarlıq jaǵdayın támiyinleydi.
Ekinshi blok arqa mıy qatlamı úlken yarım sharlari bóleklerin óz ishine aladı, sırtqı dúnyadan alınǵan seziw informaciyaların qabıl etedi, qayta isleydi hám saqlaydı. Ol biliw (gnostik) procesin ámelge asıratuǵın tiykarǵı mıy apparatı esaplanadı.
Onıń dúzilisi baslanǵısh, ekilemshi hám uchlamchi dóńgeleklerge ajraladi`. Baslanǵısh sheńber - mıy qatlamınıń proeksion dóńgelekleri bolıp tabıladı, onıń neyronları oǵırı joqarı dárejede ayriqshalıǵı menen ajralıp turadı. Olarda bólek seziw aǵzalarınan seziw informaciyaların qabıllaw hádiysesi júz beredi.
Mıy apparatlarınıń baslanǵısh dóńgelekleri ústinen ekilemshi dóńgelekler qurılǵan bolıp tabıladı.
Olar baslanǵısh sheńber arqalı alınǵan qozǵalıwlardı analiz etedi. Ekilemshi dóńgelekler, baslanǵısh dóńgelekler sıyaqlı, óziniń qálegen modalligi (kóriw, esitiw hám basqa dóńgelekler) ni saqlaydı. Baslanǵısh hám ekilemshi dóńgelekler ol yamasa bul analizatorning bas mıy qatlamı birikpesin ózinde kórinetuǵın etedi.
Uchlamchi dóńgelekler analizatorlarning mıy qatlamı bólindilerin ózgertiw dóńgelekleri esaplanadı. Olar túrli modallikda alınǵan seziw informaciyaların analiz, sintez, integraciya qılıw wazıypasın oteydi. Olardıń iskerligi tiykarında sintezlarning biyqarar hám sırtqı dárejesinden simvolik dárejege, itibardı qaratıw munasábetleri, quramalı logikalıq grammatik qurılısı haqqındaǵı bilimler menen jumıs qurıwǵa ótiw júz boladı.
Úshinshi blok xatto yarım sharlar qabıǵınıń aldınǵı bólimleri (motor, motor aldı hám old frontal tarawdıń) dotrani óz ishine aladı.
Bul blok insan iskerligin joybarlaw, maslastırıw hám baqlawdı támiyinleydi. Ol sonıń menen birge mıy qabıǵı astındaǵı aǵzalar iskerligi barlıq sistemalardıń tonusi hám tándar jaǵdayın olar iskerligi aldına qoyılǵan wazıypalarǵa muwapıq maslastırıwdı ámelge asıradı.
Sóylew iskerligi barlıq bloklardıń birgelikte islewi nátiyjesinde payda boladı. Usınıń menen birge hár bir blok sóylew processinde bólek, arnawlı ayriqsha ózgesheligi menen qatnasadı.
Sonday etip, sóylew processinde bas mıy qabıǵınıń túrli bólimleri túrlishe qatnasadı. Bas mıy qabıǵı qaysı bolıp tabıladı bóleginiń jaralanıwı sóylew iskerligi buzılıwınıń ayriqsha belgilerine alıp keledi.
Sóylew buzlishlarining forma hám túrleri haqqındaǵı ilimiy tiykarlanǵan qıyallar sol buzılıwlardı saplastırıwdıń nátiyjeli usılların islep shıǵıw ushın dáslepki shárt esaplanadı.