13-maruza. Sovutish mashinalari va ularning tsikllari

Gazli (jumladan, havoli) sovitish qurilmalari;

Bug‘li sovitish qurilmalari.

Bug‘li sovitish qurilmalari o‘z navbatida bug‘-kompressorli, bug‘-ejektorli va absorbtsion qurilmalarga bo‘linadi. Termoelektrik va termomagnit sovitish mashinalari alohida guruhni tashkil etadi. Bunday turdagi sovitish mashinalarida sovituvchi modda bo‘lmaydi.
Sovitish mashinalarining ishlash uslubi
Xalq ho’jaligining ba’zi soxalarida sun‘iy sovuqlikdan foydalanishga to’g’ri keladi. Masalan: kimyo sanoatida ammiak, shunga o’xshash o’g’itlar va sintetik materiallar ishlab chiqarishda, mashinasozlikda esa metallga ishlov berishda, qurilishda tuproq yoki betonni sovitish jarayonlarida sun‘iy sovuqlikdan foydalaniladi.
Asosan sovuqlikdan binolar ichida zarur bo’ladigan mikroiqlimni yaratishda, havoni konditsionerlash sistemalarida, tibbiyotda ham foydalaniladi. Bundan tashqari past harorat xosil qilish qurilmalari va sovitish mashinalari orqali tez buziladigan oziq–ovqat mahsulotlari saqlanadi.
Birinchi sovitish mashinalari XIX asrda paydo bo’la boshladi. Birinchi sovitish mashinasini Angliyalik olim Perkinson tomonidan 1834 yilda ixtiro qilindi. Bu mashina asosan etilen efirda ishlar edi. 1871 yilda Fransuz Tene metil efirda ishlaydigan mashinani ixtiro qilgan. 1872 yilda Angliyalik olim Boyl tomonidan ammiakda ishlaydigan sovitish mashinasini yaratdi.
Rossiyada sovitish mashinalari 1888 yilda Astraxanda baliq sanoatida ishlatila boshlandi.
Umuman olganda, jismlarni atrof-muhit haroratidan past haroratgacha sovitish teskari issiqlik sikli bo’yicha ishlaydigan sovitish qurilmalari orqali amalga oshiriladi.
Ma‘lumki, teskari Karno sikli bo’yicha: issiqlik past haroratli manbadan yuqori haroratli manbaga tashqi ish sarflash orqali uzatiladi. Bu sikl teskari sikl yoki sovitish sikli deb ataladi.
Termodinakaning II–qonuniga asosan teskari siklni amalga oshirish uchun, ya‘ni sovuq muhitdan issiq muhitga issiqlik uzatish uchun qo’shimcha mexanikaviy energiya sarflash zarur.
Tashqi keltiriladigan ish:
1_s= 1_siq – 1_keng (2)
ga teng bo’ladi.
Teskari siklda bu ish jismiga berilgan issiqlikka aylanadi. Sikldan olinadigan umumiy issiqlik quyidagiga teng bo’ladi:
q₁ = q₂ + l_s (3)
Bundan siklda sarflangan ish:
L_s = q₁ - q₂ (4)