1-mavzu: O’sish va rivojlanishning umumiy qonuniyatlari reja

Jinsiy bezlarning endokrin qismi

Erkaklarda moyak, ayollarda tuxumdon jinsiy hujayralardan tashqari, qonga jinsiy gormonlar ham ishlab chiqaradi. Bu gormonlar ta’sirida ikkilamchi jinsiy belgilar paydo bo’ladi. Moyakning endokrin qismi buralma urug’ naychalarining o’rtasidagi qon va limfa kapillyarlari yonidagi interstitsial to’qimada joylashgan o’ziga xos Leydig hujayralaridan iborat. Bu hujayralar erkaklar jinsiy gormoni testosteronni ishlab chiqaradi. Bundan tashqari kamroq ta’sir kuchiga ega gormonal moddalar va oz miqdorda ayollar jinsiy gormoni estrogen ishlab chiqariladi. Androgenlar jigar, buyrak va ayniqsa mushaklarda oqsil moddalar sintezini kuchaytiradi va oliy nerv faoliyatiga ta’sir qiladi.

Gormonlar

Bolalar va yosh avlodning sog’lom bo’lishini ta’minlab beruvchi eng samarali yondashuv bu ularning oilalari va g’amxo’rlik qiluvchi insonlarining ularni tarbiyalash qobiliyatini kafolatlamoqdir. Bunga ayniqsa ijtimoiy manbalarni to’g’ri qayta taqsimlab beruvchi umumiy dastur yordamida erishilgan. Umumiy dasturlar faqat bir xil narsaga qaratilgan dasturlarni o’ziga jalb qilmaydi. Hukumat umumiy tadbirlar ijtimoiy - iqtisodiy Gradiyentlarni samarali ravishda darajalab berishlari bilan ta’minlashlari uchun avvalambor turli ijtimoiy - iqtisodiy guruxlarda sog’liq kamchiliklariga olib boruvchi aniq shakllangan yo’nalishlarga e’tibor qaratib, ularni tahlil qilib chiqishlari kerak. Ko’p sonli kamchiliklar oqibatlari, masalan noqulay sharoitdagi oilalar, bolalar va yosh avlodning umumiy chora-tadbirlardan birdek foyda ko’rishlariga to’sqinlik qiladi. Bundan tashqari, umumiy chora-tadbirlar tarkibida erta yoshda maktabni tashlab ketishdan saqlashga, bolalar, yosh avlod va oilalar o’zlariga kerakli bo’lgan yordam bilan ta’minlanishlariga qaratilgan puxta tuzilgan dasturlar bo’lishi kerak.

“Onaning o’rni”

Hukumat o’z e’tiborini o’zi olib borayotgan sihat-salomatlik tuzumuning jihatlariga qaratishi kerak va shuni tan olishi kerak-ki, ijtimoiy - iqtisodiy struktura va madaniyat, masalan faqat erkak maoshiga qarab qolgan oilalar, endilikda hozirgi ijtimoiy voqelikka ta’sir ko’rsata olmaydilar. Ular o’z yondashuvlarini olib borilayotgan chora tadbirlar, masalan ish o’rinlarini faollashtirish va bolalarning ta’lim olish sifati ta’minotini kengaytirish, onalarni, ayniqsa kam foyda oladigan onalarni ish o’rinlari bilan ta’minlash choralari bilan moslashtirilgan deb hisoblaslari kerak. Dalillar shuni ko’rsatadiki, onalarni ish o’rinlari bilan ta’minlashning kuchaytirilishi faqat oilaning foydasini ko’paytiribgina qolmay, balki oiladagi otaning zaruriyatini oshishi va bolaning ruhiyatiga ham ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Ko’pchilik davlatlarda, yolg’iz onalar va ularning farzandlari noodatiy ravishda himoyasiz, kambag’al, ijtimoiy mustasno qilingan va ham ruhiy, ham jismoniy tomondan zaifdirlar. Bu shuni bildiradi-ki, shu davlatlarda samarali chora-tadbirlar olib boro’lishi zarurdir. Shu o’rinda hukumatlar yolg’iz onalarga alohida e’tibor qaratishlari, ularni samarali ta’minot, yuqori sifatli ta’lim va g’amxo’rlik xizmatlari bilan ta’minlashlari kerak²⁷.

Bezli epitiliy. Epitiliyning o’ziga xos maxsus shakllari: bezli hujayra boshqa epitiliy hujayralari orasida yakka bo’lishi mumkun (masalan qadoqsimon hujayra ichakda) va tashqi secret epitiliy hujayralari(ter, so’lak ko’z yosh oshqazon osti bezi) bezlardan ajralgan sekretlar doim ham tez-tez foydalanilmaydi.²⁸.