1. Atmosferani muhofaza qilish. Atmosfera havosini ifloslantiruvchi manbalar

Mavzu-5
Atmosferaning tuzilishi va tarkibi, atmosferani ifloslantiruvchi manbalar.
Reja:
1. Atmosferani muhofaza qilish.
2. Atmosfera havosini ifloslantiruvchi manbalar.
3.Atmosfera havosining ifloslanishi oqibatlari.


T a ya n ch i b o r a l a r :
Atmosfera, troposfera, strotosfera, mezosfera, termosfera, ozon qatlami, harorat, bosim, gazlar balansi, ifloslanish, atmosfera dimiqishi, kislotali yomg’irlar, smoglar, antropogen, changlar, chiqindi, xom ashyo, suv, issiklik manbai , xavo, kuyosh radiatsiyasi.


4.1. Atmosferani muhofaza qilish.
Atmosfera deb Yerni ultrabinafsha nurlardan va keskin temperatura o‘zgarishlardan saqlab turuvchi gazsimon qobiqqa aytiladi. Tashqi va ichki faktorlar ta’siri ostida atmosferada doimo gidradinamik, issiqlik, elektromagnit ximyavi, arotaximyavi va boshqa jarayonlarning bosimi, temperaturasi, oqimining yo‘nalish tezligi va x.k. boliqdir.
Atmosfera massasi-5,3*10 tonna bo‘lib, u planetamiz massasining 1/10⁶ qismini tashkil qiladi.
Jadval-1
Atmosferani quyidagi shartli 5 qatlamga ajratiladi.

5	Ekzosfera	Ionopauza
4	Termosfera	Mezopauza
3	Stratosfera	Trapopauza
2	Mezosfera	Stratopauza
1	Troposfera

1.Troposfera-eng Erga yaqin joylashgan atmosfera qavati bo‘lib, uning qalinligi ekvator tepasida 16-18km.ni qutb tepasida esa, 7-9km.ni tashkil etadi. Bu qavatda atmosfera xavosining 80% joylashgan bo‘lib, asosiy ob-xavo o‘zgarishlari shu qatlamda sodir bo‘ladi. Xavoning temperaturasi-70⁰Sgacha etadi. Bu qatlamda 8% namlik bordir.

2.Stmosfera-50-60 km.gacha masofada joylashgan yuo‘lib, bu erda 5% atmosfera xavosi bordir.Bu qatlamda xavoning tezligi 100 km/soat, temperatura esa ‘ar 1 km.da 1-2 S ga olib boradi.(Bu qatlamda qalinligi 3mm. ga teng bo‘lgan ozon qatlami joylashgandir.)
Atmosferaning ozon qavati erdan 20-30 km.balandlikda joylashgan.
Ozon atmosferasining asosiy tarkibiy qismi bo‘lsada, uning miqdori juda kam bo‘lib, massasi jixatidan 4mlrd tonani tashkil qiladi xolos. Agar ozonning hammasini to‘plab, bir qavat parda xosil kilganimizda. Uning qalinligi hammasi bo‘lib 3m² ga teng bo‘ladi.
3. Mezosfera -80 km. gacha masofani egalaydi. Bu erda Yerdan uzoqlasha borgan sari temperatura kamaya borib-76⁰S ga yetadi.
4. Termosfera-bu qatlamda doimo temperatura ortib boradi, xavoning zichligi esa juda past bo‘ladi va 800 km.gacha masofani egallaydi.
5. Enzosfera-atmosferaning eng yuqori qatlami bo‘lib, 800 km. dan yuqori masofalarni egallaydi.
Gaz zarrachalari tezligi 12km/sek. ga teng bo‘lib ionlashgan xolda bo‘ladi.
Ba’zi xollarda termosfera va ekzosferalarni yuqori ionlashgan xolda bo‘lganliklari uchun ionosfera deb ham ataladi.