O’ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA'LIM VAZIRLIGI
QARSHI MUHANDISLIK –
IQTISODIYOT INSTITUTI
“ENERGETIKA” fakultеti
“ENERGETIKA (ISSIQLIK
ENERGETIKA)” ta’lim yo’nalishi
“
NOANA’NAVIY ENERGIYA
MANBALARI” fanidan
MAVZU:
TERMOTRANSFORMATORLAR
Bajardi:
“IE” yo’nalishi 3- kurs
326-guruh R.Suyunov
Tеkshirdi: G’.Ro’ziqulov
Qarshi 2015 y
REJA
1. Sovuk olishning nazariy asoslari
2. Sovuk eltgichlarning fizik xossalari.
3. Xavoli sovitish kurilmasi
4. Issiklik nasosining ishlash prinsipi.
Sovuk olishning nazariy asoslari
Jismlarni atrrf muxit temperaturasidan past temperaturagacha sovitish teskari issiklik
sikli bо‘yicha ishlaydigan sovitish kurilmalari yordamida amalga oshiriladi. Sikish ishi
kengaytish ishidan ortik bо‘lgan va keltirilgan ish xisobidan issiklik past temperaturali
manbadan yukori temperaturali manbaga uzatiladigan sikl teskari sikl deb atalishini
eslatib о‘tamiz. Past temperaturalar turli usullar bilan xosil kilinadi. Ba’zi moddalar
fazaviy о‘tish (erish, buglanish, sublimatsiya) paytida past temperaturalarda xam kо‘p
mikdorda issiklik yutadi. Bu esa ulardan sovuk olish uchun foydalanish imkonini beradi.
Muzni eritish usulidan, 10
0
S temperaturalarda sovitishda foydalaniladi. Yana xam
pastrok temperaturalar olish uchun muz yoki korga tuz kо‘shiladi. Masalan, muz bilan
natriy xlor aralashmasi (21,2 °S gacha) va muz bilan kalsiy xlor aralashmasi ( 55
O
S
gacha) sovitish uchun keng kо‘llanilmokda. Ma’lumki, bug xosil bо‘lishi jarayoni
suyuklikka issiklik keltirilganda rо‘y beradi.
Sovitish uchun atmosfera bosimida kaynash temperaturasi va bug xosil kilish
issikligi yukori bо‘lgan suyukliklardan foydalaniladi. Suyuklikning buglanish jarayoni
bugli sovitshp mashivalarida keng kо‘llaniladi.
Moddalarni kattik xolatdan suyuk xolatga о‘tmasdan gaz xolatiga о‘tishi
sublimatsiya deyiladi.
Sovitish uchun sublimatsiyalanadigan kattik SO
2
yoki "kuruk muz" kullaniladi.
Kuruk muzning sublimatsiya temperaturasi Rat da 78,9 °S ga teng. Ma’lumki, sikilgan
gaz izobarik kengayganda uning temperaturasi pasayadi, chuiki tashki ish ichki
energiyaning kamayishi xisobiga bajariladi. Bunday past temperaturalar olish usuli
xavoli sovitish mashinalarida kо‘llaniladi.
Real gazlar drossellanganda temperaturasi pasayadi (Joul Tomson effekti).
Ushbu usul xam past temperaturalar olishda.keng kо‘llanilib kelmokda.
Yukorida keltirilgan usullardan tashkari fransuz muxandisi ixtiro kilgan "uyurmali
ta’sir" va Peltye ixtiro kilgan termoelektrik sovshish usullari sovitash texnikasida
kullanilib
kelinmokda.
Sovitish kurilmalarida ish jismi sifatida oson kaynaydigan suyukliklar: ammiak,
freon, karbonat angidrid, sulfat angadrid va boshkalar ishlatiladi. Ular sovuk elitgichlar
deyiladi. Sovuk eltgichlarga kо‘yiladigan talablar tо‘rt guruxga bо‘linadi: termodinamik,
fizik kimyoviy, fiziologik va iktisodiy.
Termodinamik talablar. Sovuk eliltichning sovitish unumdorligi katga bо‘lishi, bug
xosil kilish issikligi yukrri bо‘lshpi, kotish temperaturasi past, kritik temperaturasi yukori
bо‘lishi kerak.
Fizik kimyoviy talablar. Sovuk elitgichlagr suvda va yogda erishi lozim, metall
bilan reaksiyaga kirishmasligi, parchalanmasligi kerak.
Fiziologik talablar. Sovuk elitgichlar zaxarli bо‘lmasligi, nafasni kismasligi lozim.
Iktisodiy talablar. Sovuk elitgichlar arzon va tankis bо‘lmasligi lozim.
Yukoridagi talablarga xar tomonlama javob bera oladigan sovuk elitgichlar
bugungi kunda topilgani yо‘k. Shuning uchun sovuk elitgichlar vazifasiga, ishlash
sharoitiga va tuzilishiga karab tanlanadi.
Eng kо‘p ishlatiladigan sovuk elitgichlar ammiak va freonlardir. Ammiak NH
3
yaxshi sovuk elitgichlari katoriga kiradi. t=20 °S da ammiakning tо‘yyngan bugi
bosimi 857 kPa ni tashkil etadi, atmosfera bosimida esa 34
0
S ga teng tо‘yinish
temperaturasi mos keladi. Ammiakning bug xosil kilish issikligi ancha katga.
Ammiakning bu sifatlari sanoat sovitish mashinalarida ishlatiladigan sovuk elitgichlar
ichida uni birinchi о‘ringa kо‘yadi. Ammiakning zaxarliligi uning asosiy kamchiligi
bо‘lganligidan turmushda ishlatiladigan sovitish mashinalarida ishlatilmaydi.
Sovuk elitgichlari sifatida freonlar eng oddiy tо‘yingan uglevodorodlarning
(asosan metanning) ftor xlorli xosilalari borgan sari kо‘p ishlatilmokda. Freonlarning
boshka sovuk elitgichlaridan farki shuki, ular kimyoviy turgun, zaxarsiz bо‘lib
(t<200 °S da), barcha metallarga nisbatan inertdir. Freonlar ichida eng kо‘p tarkalgani
freon 12 bо‘lib, undan о‘y rо‘zgor sovitgichlarida foydalaniladi. Freon 12 о‘zini texnik
xossalari jixatidan ammiakka о‘xshaydi. Lekin uni bug xosil kilish issikligi
ammiaknikidan kichikrok.
Atmosfera bosimida freon 12 t = 29,8 °S da kaynaydi.
Ba’zi sovuk elitgachlarning fizik xossadari 17ljadvalda keltirilgan.
200>
Dostları ilə paylaş: |