1. Atmosferani muhofaza qilish. Atmosfera havosini ifloslantiruvchi manbalar

Toza atmosfera xavosining tarkibi quydagilardan iborat. Jadval-2

Modda	Formulasi	% Xajmi
Azot	N2	78,1
Kislorod	O2	20,93
Argon	Ar	0,93
Uglerod oksidi	CO2	0,03 - 0,04
Vodorod	H2	0,01
Geliy	He	0,005
Neon	Ne	0,00018
Kripton	Kr	0,0001
Ksenon	Xe	0,00001

Yuqorida keltirilgan toza xavo tarkibigakirmagan xar qanday begona modda ifloslantiruvchi deb ataladi, ya’ni toza xavoningsifatini yomonlashtiradi.


4.2. Atmosfera xavosini ifloslantiruvchi manbalar.
Atmosfera xavosi 2yo‘l bilan ifloslanadi: Tabiy ifloslantirish va antropogen ifloslantirish. Bu jarayoni quydagi sixma bo‘yicha ko‘rib chiqaylik.


Atmosferaga tushayotgan xar qanday zaxarli modda ma’lum vaqt
davomida xavoda tarqaladi. Jadval-3

I. SO2	II. SO2 H2SO4	III. H2SO4 MeSO4
Maxalliy tarqalish zonasi	Mezo masshtab tarqalish zonasi	Uzoq tarqalish zonasi
r = 50 km	r = 100 km	r > 100 km

Masalan, xavoga tashlanayotgan SO₂ gazi xavoda Ma’lum vaqt turishi natijasida toza xavo takibidagi suv bularida erish natijasida H₂ S₄ ga, keyin esa, yana xavodagi metal changlari bilan tasiri xavoga esa Me SO₄ shakilga aylanadi:

SO₂+H₂O--->H₂S₄+Me--->Me SO₄
Demak atmosfera xavosiniga tushgan zararli modda uzoq vakqt davomida saqlanib turadishi natijasida ularning zaxarlik darajasi va turi ortib boraveradi. SHuning uchun xosil bo‘layotgan zaxarli moddalarni ushlab qolish yani tozalab olib qolish chora tadbirlarini ko‘rish kerak, ekan.


4.3. Atmosfera havosining ifloslanishi oqibatlari.
Atmosfera xavosining ifloslanishida qo‘ydagi oqibatlar kelib chiqishi mumkin:
1. Tirik mavjudodlar uchun zarur bo‘lgan toza xavoning sifati buzilishi.
2. Insonlar salomatliginining yomonlashishi va turli kasaliklar turlari ko‘payishi.
3. Kislotali yomirlarni yoishi natijasida oxakli, marmar, metall qoplamali qurilish inshoatlarni emirilishi.
4. Karbonat angidridning (So_g) ko‘payib borish natijasida iqlimni isishi (parnik effekti).
5. Oltingurgut (W) okisdini (So_g) ortib borishi xisobiga iqlimni sovib ketishi (alibedo effekti).
6. Freon gazini xavoga tushishi natijasida ozon qalamining emirilishi kabi oqibatlari keltirib chiqadi.
Hozirgi zamonda atmosfera xavosini sanoat korxonalaridan chiqayotgan zaxarli gazlar bilan ifloslanishni kamayish maqsadida ko‘pgina issiqlik elektr stansiya parida, meneral xomashyolarni qayta ishlash zavodlarida balandligi 100 m, dan 400 m, gacha bo‘lgan turbalardan foydalanilmoqda. Bu tadbir aytarli talab darajasida samara bermoqda, lekin atmosfera xavosi tarkibida xosil bo‘layotgan chiqindilar miqdorini chegaraviy mumkin bo‘lgan miqdorgacha tushirib turish imkonini yaratmoqda.

Mustaxkamlash uchun savollar:
1. Atmosfera tushunchasi nima va u necha qavatdan iborat?
2. Atmosfera xavosining tarkibi qanday?
3. Atmosfera xavosi necha xil yo‘l bilan ifloslanadi?
4. Zaxarli moddallar xavoda qanday tarqaladi?
5. Atmosfera xavosi ifloslanganda qanday oqibatlar kelib chiqadi?
6.Atmosfera xavosini ifloslanishini kamaytirishning qanday yo‘llari mavjud?
7. Atmosferani tabiiy ifloslanishi qanday?
8. Atmosferani antropogen ifloslanishi asosan nimalardan iborat?
9. Atmosferaning ozon qavati qaerda joylashgan?
10Atmosfera ‘avosini asosiy qismi nimalardan iborat?