‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

bajargan  bunday  joylarda  ibtidoiy  o d am lar  te z -te z   yig‘ilib,  om m aviy 
tadbirlar  o'tkazishgan. 
.
B uyuinlam ing  to ‘itin ch i  turi  —  idishlar.  Bularda  suv,  su t,  yo g ‘,  go'sht 
va  boshoqli  o ‘sim liklar  hosili  saqlangan.  Idishlar  yovvoyi  h ayvon  yoki 
qushiar  shaklida  tayyorlangan.  Q ad im iy   o d am lar  ishonishganki,  bunday 
buyum larga  yovuz ruhlar  yaqinlasha  olm aydi  va  oziq-ovqat  to z a   turadi.
Signalli  koramunikatsiya.  B u n d a y   bog'lanishlar u m u m iy   ta s n if  nuqtayi 
nazaridan  tovushli  va  yorug‘ü  tu rla rd a n   iborat.  Tovushli  sig n a lla r  ovoz, 
bong  urish,  q o ‘ng‘iroq  chalish  yoki  boshqa  buyum lar  tovushi  orqali  uza- 
tilgan.  Yorug‘li  signallar  esa  olov  yoqish,  tu tu n   chiqarish,  c h a n g   ko'tarish  
yordam ida  yuborilardi.  SignaUi  kom m unikatsiyalam ing  k o ’rin ish lari  k o ‘p. 
Qisqa  m uddat  ichida  va  tezkor  ravishda  yuborilishi  h am d a  qab u l  qilinishi 
ko‘p   k o ‘rinishga  ega  signalli  kom m unikatsiyalam i  farqlaydigan  xususiyatlar 
bo ‘lgan.  H arbiy  kom m unikatsiya  turlarin in g   ayrim larini  signalli  bogManish- 
lar tashkil  etadi.
Ommaviy  kom m unikatsiyalam i  siyosiylashtirishga  d astla b k i  urinishlar.
Ongli  inson  bor  joyda,  tabiiyki,  ijtim oiy  aloqalar  yuzaga  keladi.  K o m m u - 
nikatsiyalar  b o r joyda jam iyat  m avjud.  Jam iyat  b o r  ek an ,  k im d ir  kim nidir 
boshqarm oqchi,  kim ningdir  ustidan  rahbar  b o ‘lib,  huk m in i  o ‘tkazm oqchi 
bo ‘ladi.
0 ‘z -o ‘zidan  m a ’lumki,  m uayyan  b ir  odam   b o sh q alarn i  boshqarishi 
u chun  ulardan  jism onan  yoki  a q la n   ustunroq  turishi  yoki  ikkala  fazilatni 
o ‘zida  m ujassam   etgan  bo'lishi  darkor.  N afaqat  bugungi  k u n d a,  ibtidoiy 
jam iyatda  ham   jism oniy  kuch  b ila n   atrofdagilam i  o ‘ziga  buysundirish 
uzoqqa  borm agan.  Buning  u ch u n   k o 'p ro q   aqlni  ishlatish  kerak   b o ‘lgan. 
Aqlga  ish  bityurish  esa  m a’lum   b ir  m azm un,  shakl  va  koM am da  qabila- 
doshlarçra  alohida  ixtisoslashtirilgan  yoki  um um iy  tarzdagi  a x b o ro tn i  ishlab 
chiqib,  tarqatish  va  keraklicha  ta krorlashni  taqozo  etardi.  Ja m o a n i  bosh- 
qarish esa  —  siyosiy  masala.
Shundan  xulosa  chiqarish  m um kinki,  om m aviy  kom m unikatsiyalar 
paydo  b o ‘libdiki,  boshqarishga  qobiliyati  yetadigan  o d a m la r  ularni 
siyosiylashtirishga harakat  qilib  k elg an la r.1
O m m aviy  kom m unikatsiyalam i  siyosiylashtirish  b og'Ianish  jaray o n i- 
ning  barcha  b o ‘g‘inlarida  o ‘z  aksini  topishi  m um kin.  Ju m la d a n ,  om m aga 
rejalashtirilgan  axborotni  ishlab  chiqish,  unga  yaxshi  sh ak l  ta n lab ,  o ‘z 
vaqtida  va  kerakli  m iqdorda  za ru r  odam larga  yetkazish  va  h o k az o .  Bunday 
faoliyat  biz  ushbu-faslda  ko‘rib  ch iq q an   k o m m unikatsiyalam ing  barcha 
turlari  va  jabhalariga  tegishli.  M asalan,  d in iy   m arosim larni  ta sh k il  etish  va 
boshqarish,  mifologik  sujetlam i  ishlab  chiqish  yoki  sh a ro itg a  m oslashtirish, 
bayram   va  tadbirlar  o ‘tkazish,  m ajlislar,  v a ’zxonlik,  m u so b a q alar  uyush- 
tirish  —  bulam ing  barchasi  o m m av iy   kom m unikatsiyalam i  siyosiylash­
tirishga  ishlatilishi  m um kin  edi  va  o d atd a  shunday  boMgan  ham .
A xborotni  sîyosatga  b o ‘ysundirishning  yo ‘llari  va  usu llari  cheksiz 
darajada  ko‘p.  D em ak,  om m aviy  axbo ro tn i  siyosatdan  asrab   b o 'lm a s  ekan,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

m asalani  bo sh q ach a  q o ‘yish  kerak.  U shbu  jarayonni  qaysi  usulda,  qay 
darajada,  q an d a y   m a ’noda,  qaysi  y o ‘sinda,  kim  o 'rtasida,  n im a  m aqsadda, 
q an d a y   sh a k ld a  amaJga  oshirsa  to ‘g ‘ri,  bezarar, ja m o lg a   foydaliroq  b o ‘ladi?
Q isqa  q ilib  aytsak,  o m m av iy   kom m unikatsiyalar  paydo  b o ‘!ganidan 
bo sh lab   u la rd a n   siyosiy  m aq sad lard a  foydalanish  am alga  oshirilib  kelingan. 
F a q a t  u   v aq td a  om m aviy  k o m m unikatsiyalar  va  ayniqsa,  siyosat  bugungi 
k u n d ag id an   a n c h a   farq  qilgan.
B obga  xulosa  sifatida  sh u n i  aytish  kerakki,  dastlabki  om m aviy 
k o m m u n ik atsiy alar  tarixi  —  b u   ibtidoiy  odam lar  to m o n id an   axborotga 
b o ‘lgan  eh tiy o j  va  ushbu  z a ru ra tn i  qondirish  uchun  qilingan  h arakatlar 
tarixidir.
N e m is  o lim i  Yulius  Lips  t a ’kidlaganidek,  eng  burungi  davrlardagi 
ix tiro c h ila rn in g   ism lari  bizgacha  yetib  kelmagan.  Biz  ilk  toshbolta,  birinchi 
savat,  sh a m o ld a n   him oya  qiladigan  dastlabki  devor  yoki  birinchi  ju n  
kiyim ning  m uallifi  kim ligini  b ilm aym iz.  O lim ning  fikricha,  shuni  ta ’kidlash 
jo iz k i,  u sh b u   ixtirolar  b ir  kishining  ijodi  b o ‘lm asdan,  uzoq  vaqtlar  davo- 
m id a  y ash ab   o ‘tgan  ko'p lab   av jo d lar  vakillarining  tajribasini  m ujassam lash 
natijasida  asta-sek in   k ash f etib,  m ukam m allashtirib  kelingan.
O m m a v iy   axborot  ishlab  chiqilishi  va  tarqatilishi  insonga  berilgan 
u lug‘  n e ’m a tla r  -   k o ‘rish,  eshitish  va  fikrlash  yordam ida  va  ushbu  n e ’m at- 
larni  rivojlantirish  natijasida  am alga  oshirilgan.
A yrim  
olim larning 
fikrichu, 
insoniyat 
tarixi 
faqat 
pragm atik 
konsepsiyaga  m uvofiq  rivojlanm oqda.  Agar  biz  ushbu  fikm i  qabul  qiladigan 
b o ‘lsak,  in so n iy at  jam iy atid a  b iro r  b ir   yangilik  faqat  ilhom   tufayli  yoki 
ta sodifan  ochilishi  m um kin  em asü g in i  ta n   olishim iz  kerak  boMadi.  Shu 
boisdan  p rag m a tik   konsepsiyaga  to 'la lig ic h a  qo ‘shi!ish  qiyin.  Lekin  shuni 
ham   ay tish   lozim ki,  kishilik jam iy a tid a g i  ko ‘p   ixtirolar,  kashfiyotiar  asosida 
hayotiy ta lab lar,  odam lam in g   ku n d alik   turm ushi,  am aliyot  yotadi.
A xborotga  b o ‘lgan  ehtiyoj  tu rli  yo‘Har  bilan:  tashkiliy,  texnikaviy, 
m av zu -g ‘oyaviy  va  hokazo  ta d b irla r  vositasida  hayotga  tatbiq  etilgan. 
Q aysidir  usul  o ‘ziga  o so n   yo ‘I  to p g a n ,  b a ’zi  birining  am alga  oshirilishi 
u zo q ro q   vaqt  talab  qilgan.  K o ‘p   h o llard a  u   yoki  bu  kashfiyotning  hayotga 
jo riy   e tiïish i  u n in g   kim gadir  kerakligi  va  m oliyalashtirilishi  m asalalari  bilan 
bevosita  b o g ‘liq  edi.  A xborot  ta rq a tish   im koniyatlari  iqtisodiy  shart- 
sh a ro itlarg a  bo rib   taqalganligi  bois  u la r  ushbu  jarayonning  rivojlanishiga 
yoki,  ak sin c h a ,  sekinlashishiga  sab ab ch i  b o ‘lgani  tabiiy.
J a m o a la r  m iqyosida  o m m aviy  kom m unikatsiyalarning  tarqalishi  esa 
ushbu  ja m o a la r  rahbarlari  ixtiyorida  b o'lib  kelgan.  M a ’lum ki,  h ar  bir 
ja m o a n in g   rah b ari  birinchi  galda  u n in g   m oddiy  zaxiralarini  va  m a ’naviy 
bosh q aru v n i  o ‘z   q o ‘liga  olishga  intiladi.  Eng  qadim   o ‘tm ish  h am   bundan 
m ustasno  em as.  H a tto ,  aytish  m u m k in k i,  bunday  usullar  bizgacha  o ‘sha 
v aq tlard an   yetib   kelgan,  u zoq  z a m o n la rd a n   boshlab  turli  toifadagi  rahbarlar 
shuni  an g lab   oldilarki,  ja m o an in g   bosh q a  a ’zolarini 
0
‘zlariga  qaram   qilib 
q o 'y ish   y o 'lid a   axborot  tarqatish  m asalalari  nihoyatda  m uhim   aham iyatga 
ega.  N a tija d a ,  ja m o a   rahbarlari  o ‘zlariga  qulay  mavzulardagi  om m aviy 
kom m unikatsiyalarga  y o ‘l  o ch ib ,  t o ‘g ‘ri  kelmaydiganlarini  berkitib  keldilar.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---