Yusifov E. F., Hacıyev V. C
Yüklə 2,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
6 və hərbçilərin uzun-uzadı hesabatlarını və xarici qonaqları qəbul edərkən şahın yorulmaması üçün taxtın oturacağı qu tükü ilə doldurularaq yaşıl rəngli məxmərlə üzlənmişdir. 1501-ci ildə Şah İsmayıl Xətai I İbrahimin nəvəsi Fərrux Yasarı məğlub edərək taxtı Təbrizə gətirmiş, Fərəhabadın hakimi olan qardaşı Müzəffər xana hədiyyə etmişdir. Təxminən yüz il sonra dəniz qulduru olan rus kazakı Stepan Razin (1630 – 1671) Fərəhabadı qəfil basqınla qəsb edərək taxtı Samaraya gətirmişdir. Razin Quldur Hərəkatı yatırıldıqdan sonra taxt əldən-ələ keçmiş, nəhayət rus milyonçusu Savva Morozov tərəfindən alınaraq Romanovlar sülaləsinin hakimiyy ətinin 300 illiyi münasibəti ilə rus çarı II Nikolaya hədiyyə edilmişdir. Taxt bu minvalla çarın Qış Sarayına (Ermitac muzeyi) düşərək hal-hazırda orada saxlanır. Çox böyük təəssüf hissi ilə qeyd edirik ki, YUNESKO-nun dünya mədəni irsi abidələri sıyahısına salınmış Şirvanşah sarayı öz əsas atributunun yolunu hələ də gözləyir. Aleksandr Düma Talış meşələrində məskən salmış pələnglərin Araz çayından keçib Qarabağa qədər gedib çıxdıqlarını, bu ərazilərdə bəbirlərin geniş yayıldığını, insanların bəbirləri əhliləşdirərək onları yəhərin qaşına bağlayıb ceyran ovuna çıxdığını qeyd edir (Düma A., 1985). Biosfer rezervatlarla bağlı 1970-ci ildə YUNESKO-nun Baş konfransının 16-cı sessiyasında hökumətlərarası «İnsan və Təbiət» («Man and Biosphere», MAB) proqramı qəbul edilmişdir. Bu proqramın qəbul edilməsində əsas məqsəd təbii ehtiyatların idarə olunmasının və insanla təbiət arasındakı davamlı münasibətlərin yaradılmasında əsas problemlərini öyrənməkdən ibarət idi. MAB-ın ali orqanı Beynəlxalq Koordinasiya Şurası (BKŞ) hesab edilir. Bu proqramın həyata keçirilməsi məqsədi ilə Biosfer Rezervatların Beynəlxalq Şəbəkəsi yaradıldı. Biosfer rezervatlar insan və təbiətin qarşılıqlı əlaqələrinin optimal modelinin hazırlanmasında, elmi-tədqiqat və maarifləndirmə məsələlərində, ekoloji monitorinqin aparılması üçün istifadə olunur. Biosfer rezervatlar üç funksional zonaya bölünür: 1 – qoruq recimi statusuna malik əsas zona; bu zonanın əsas funksiyaları – ekosistemlərin və bioloji müxtəlifliyin qorunması, tədqiqi və bərpasından ibarətdir. 2 – təbiətdən istifadəyə ciddi məhdudiyyətlər qoyulmuş bufer zonası; onların əsas funksiyaları isə əsas zonaya edilən təsirin nizamlanması hesab edilir. 3 – keçid zonası (tranzit zona) – bir növ davamlı inkişafın mexanizmlərinin sınaq poliqonudur. 7 Biosfer Rezervatların yaradılması zamanı əsas məqsədlərdən biri də kənd əhalisi ilə ətraf təbii mühitin harmonik əlaqəsini yaratmaqdan ibarət idi. BKŞ-nın 1971-ci ildə keçirdiyi ilk iclası MAB-ın yaranma tarixi hesab edilir. Bu andan etibarən demək olar ki, «insan və təbiət» konsepsiyası «insan» anlayışına sistemdə ətraf təbii mühitə zərərli təsir edən aqressiv elementi kimi baxmağa başladı. Məhz buna görə proqramın əsas mövzusu ekosistemlərin mühafizəsi məsələsidir. BKŞ əsas təbii sistemlərə – ekvatorial və tropik meşələrə, sahilyanı və dağ ekosistemlərinə, mülayim qurşaq meşələrinə, bozqır və səhralara insan təsirinin miqyas və nəticələrini müəyyənləşdirən layihələrə yardım etməyə başladı. 1974-cü ildə amerika alimləri uzunmüddətli elmi tədqiqatlara əsaslanan ilk biosfer rezervat yaratdılar. Əgər 1976-cı ildə 8 dövlətdə 59 biosfer rezervat yaradılmışdısa, növbəti 5 il ərzində «insan və biosfer» proqramının on illiyi ərəfəsində artıq dünyanın 55 ölkəsində 200 biosfer rezervat fəaliyyət göstərirdi. Biosfer rezervatların böyük əksəriyyəti əvvəllər yaradılmış milli parkların və digər xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin sahələrində yaradılırdı. Burada əsas fərq ondan ibarət idi ki, indi alimlər və mütəxəssislər tədqiqatları MAB çərçivəsində aparırdılar. Biosfer rezervatların inkişafındakı növbəti mühüm addım 1983-cü ildə Minsk şəhərində keçirilmiş biosfer rezervatlar üzrə birinci beynəlxalq konqresdə atıldı. Konqres üzvləri biosfer rezervatların çoxfunksiyalılığını qəbul edərək tədqiqat, monitorinq, təlim, maarifləndirmə və yerli icmalarla əlaqə məsələlərini xüsusi qeyd etdi. «İnsan və Biosfer» proqramı 1992-ci ildə Rio-de-Caneyroda keçirilmiş BMT-nin ətraf təbii mühit və inkişaf üzrə Konfransında yeni mərhələyə qədəm qoydu. Bu konfrans təbiəti mühafizə üzrə beynəlxalq proqramlara çox böyük təkan verdi. Məsələn, Bioloji müxtəlifliyin qorunması üzrə Konvensiya biomüxtəlifliyin mühafizəsində «ekosistem yanaşmasını» irəli sürərək ətraf təbii mühitin problemlərinin qlobal tədqiqi zamanı sistemin ayrı-ayrı hissələrinə də diqqət yetirməyin vacibliyini, onları birləşdirən proseslərin dinamikasının izlənməsinin mühümlüyünü qeyd etdi, «ekosistem yanaşma» metodunun təkcə təbii sistemlərə deyil, sosial və iqtisadi sistemlərə də tətbiqinin mümkünlüyünü vurğuladı. MAB Proqramı sonralar bu yanaşmanı təqdirəlayiq hesab edərək bu konsepsiyanın biosfer rezervatlara tətbiqində 5 müddəa irəli sürdü. Bundan əlavə, XXI əsrin Proqramının «Hərəkət planı»nda ətraf təbii mühitin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması ilə bərabər yerli ictimaiyyət ilə də qarşılıqlı münasibətlərin yaradılmasının vacibliyi qeyd edilir. Yüklə 2,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|