Yusifov E. F., Hacıyev V. C

 
46 
16.
 
Nepeta transcaucasica 
17.
 
Nonnea decurrens 
18.
 
Onobrychis transcaucasica 
19.
 
Ornithogalum schmalhausenii  
20.
 
Poa densa  
21.
 
Ranunculus elegans 
22.
 
Scrophhullaria divaricata 
23.
 
Sedum corymbosum  
24.
 
Stipa transcaucasica 
25.
 
Symphytum asperum 
26.
 
S. caucasicum 
27.
 
Thesium procumbens 
28.
 
Tragopogon sosnovskyi 
29.
 
Trigonella biflora  
30.
 
Zerna variegata 
 
Azərbaycanın endemik bitkiləri 
 
1.
 
Aethionema levandovskyi 
2.
 
Allium lenkoranicum 
3.
 
A. Talyschense 
4.
 
Astrgalus podocarpus 
5.
 
A. barnassari 
6.
 
A. gudrathi 
7.
 
A. husseinovii 
8.
 
A. kosmalcanicus 
9.
 
A. rostratus 
10.
 
A. zuvanticus 
11.
 
Asyneuma talyschense 
12.
 
Bellevallia fomini 
13.
 
Bunium scabrellum 
14.
 
Carpinus schuschaensis 
15.
 
Centaurea zuvandica 
16.
 
Cephhalalaria grossheimii 
17.
 
Crocus polyantus 
18.
 
Erysimum argyrocarpum 
19.
 
Euphorbia hyrcana 
20.
 
Fritillaria grandiflora 
21.
 
Cuno pseudocaucasica 

---

 
47 
22.
 
Hieracium schelkovnikovii 
23.
 
Lilium ledebouri 
24.
 
Muscari elegantulum 
25.
 
M. grossheimii 
26.
 
Pimpinella grossheimii 
27.
 
Polygala grossheimii 
28.
 
Phlomis lencoranica 
29.
 
Poa meyeri 
30.
 
Rosa nisami 
31.
 
Satureia intermedia 
32.
 
Scorzonera grossheimii 
33.
 
S. kirpitschnikovii 
34.
 
Scutellaria grossheimiana 
35.
 
S. prilipcoana 
36.
 
Scrophularia hyrcana 
37.
 
S. zuvandica 
38.
 
Silene talyschensis 
39.
 
Trifolium talyschense 
40.
 
Thymus trautvetteri 
 
Nəsli kəsilən nadir bitkilər: 
 
1.
 
Acantholimon hohenachkeri Boiss. 
2.
 
Anthemis hyrcana D.sosn. 
3.
 
Astragalus talyschensis Bge. 
4.
 
Beta lomatogona F. et. M. 
5.
 
Ephedra procera F.et.M. 
6.
 
Erysimum argyrocarpum Basch. 
7.
 
Iris zuvandicus Grossh. 
8.
 
Lactuca orientalis Boiss. 
9.
 
Psephellus zuvandicus D.Cosh. 
10.
 
Quercus macranthera F.et.M. 
11.
 
Scabiosa hyrcana Stev. 
12.
 
Sedum lencoranicum Grossh. 
13.
 
Stashys talyschensis O.Kopel. 
 
Müasir  dövrdə  flora  və  fauna  həm təbii  hadisələr,  həm  də  insan 
fəaliyyəti nəticəsində çox ciddi mənfi təsirlərə məruz qalır. Sel və çay 
daşqınları,  eroziya  prosesləri,  torpaq  sürüşmələri,  qar  uçqunları, 

---

 
48 
zəlzələlər,  vulkanlar  və  s.  Təbii  fəakətlər  və  ekoloji  təhlükələr,  yeni 
yaşayış məntəqələrinin salınması, enerci mənbələrinin yaradılması və 
nəqli,  müəyyən  ərazilərin  kənd  təsərrüfatı  və  otlaq  sahələri  üçün 
istifadə  edilməsi,  meşələrin  qırılması,  su  anbarlarının  tikintisi, 
torpaqların deqradasiyası və s. səbəblərdən bitki və heyvanların təbii 
yaşayış  mühitləri  dağılaraq  sıradan  çıxır.  Ən  yaxşı  halda  onların 
arealları  getdikcə  daralır,  uzun  illər  ərzində  müəyyən  ərazilərdə 
formalaşmış  bioloji  əlaqələri  pozulur.  Ekoloji  tarazlığın  və 
biogeosenozların  pozulması  nəticəsində  flora  və  faunanın  biotopları 
üçün  xarakterik  olan  növlərin  sayı  azalır,  nəsli  kəsilmək  təhlükəsi 
yaranır.  Antropogen  təsirlər  relikt  və  endemik  bitki  və  heyvanlara 
ciddi  təsir  göstərir.  Bu  nəinki  biosfer  rezervat  ərazisinin,  habelə 
respublika  üçün  ciddi  və  nəzərə  alınması  vacib  olan  bir  prolemdir 
(Azərbaycanın florasının təxminən 15-20%-ni, faunasının isə 10%-ni 
endemik  orqanizmlər  təşkil  edir).  Hirkan  Biosfer  rezervatının 
endemizm və relikt canlılar göstəricisi isə çox yüksəkdir. 
Bu  baxımdan  beynəlxalq  və  regional  miqyasda,  o  cümlədən 
ölkəmizdə  bu  sahədə  görülmüş  işlərin  qısa  xülasəsinin  verilməsini 
zəruri hesab edirik. 
 
Beynəlxalq Qırmızı Kitab 
 
Təbiətin  mühafizə  tədbirləri  içərisində  Qırmızı  Kitabların 
yaranmasının xüsusi əhəmiyyəti vardır. Qırmızı Kitab – nadir və nəsli 
kəsilməkdə  olan  bitki,  heyvan  və  canlı  növlərinin,  onların  indiki  və 
əvvəllki  dövrlərdə  yayılma  arealları,  sayı  və  onun  azalma  səbəbləri, 
görülmüş və zəruri mühafizə tədbirlərinin qısa siyahısından ibarətdir. 
Bu  tip  ilk  rəsmi  nəşr  Ətraf  Mühitin  Mühafizəsi  üzrə  Beynəlxalq 
İttifaqın – ƏMMBİ 
(ingiliscə IUCN – International Union for Conserva-
tion of Nature and Natural Resources)  1963-cı  ildə  tərtib  etdiyi 
Qırmızı  Kitabı  olmuşdur 
(rusca  Красная  Книга  МСОП  – 
Международного союза охраны природы при ООН). Bu hərəkatın 
tarixinə qısa nəzər salaq. 
Biomüxtəlifliyin qorunması üzrə beynəlxalq hərəkatların 100 il yaşı 
vardır. 1902-ci  ildə  Parisdə  bir  neçə  ölkənin  iştirakı  ilə  Quşların 
Mühafizəsi  üzrə  Beynəlxalq  Konvensiya  imzalandı. 1948 ildə  bu 
sahədə iki təşkilat yarandı: Ətraf Mühitin Mühafizəsi üzrə Beynəlxalq 
İttifaq  və  YUNESKO  nəzdində  yaradılmış  məsləhətçi  statusa  malik 
olan beynəlxalq qeyri hökumət təşkilatı. Bu təşkilat 1984-cü ildə 130 

---