Yozuv tizmlari tasnifi

Yüklə 6,89 Kb.

Yozuv tizmlari tasnifi

Reja

Tilning butun imkoniyatlari nutqda o`z ifodasini topadi. Nutqning og`zaki va yozma shakli bo`lib, yozma nutq orqali namayon bo`ladi. yozuv ma’lum bir tarixiy jarayon maboynida aloqa-munosabatning muhim vositasi bo`lib shakllanadi.
Insoniyat bunda besh ming yil avval ixtiro qilgan yozuv jamiyatning rivojlanishi, uning tarixi, madaniyati, urf-odati va umumjahon sivilizatsiyasidan darak beruvchi eng nodir kashfiyotdir.

Yozuv ma’lum tarixiy jarayon natijasida shakllanadi va kishilar orasida bevosita aloqa munosabat vositasi sifatida ijtimoiy manfaatlar uchun xizmat qiladi.
Kishilik jamiyati erishgaan baarchaa ma’naviy yutuqlar yozuv orqali aaavloddan avlodga yetkaziladi.
Yozuv uchun vaqt va masofa ahamiyatsiz.
Yozuvning xabar yetkazish imkoniyati tufayli turli masofadagi axborotlar umumiy ma’lumotga aylanadi.
Yozuv kishilik jamiyati taraqqiyotining muaayyaan bosqichlarini, xalq tarixi, etnografiyasi, adabiyot vaa san’at taarixini, tilning tarixiy taraqqiyot bosqichlarini o`rganishda muhim ahamiyatga ega.

Yozuvsiz tilning va xalqning tadrijiy taaraqqiyotini o`rganib bo`lmaydi. Yozzzuvning hozirgi ko`rinishlari dastalbki shakllarning taakomillasshib borishi natijasida paydo bo`lgan.
Tadqiqotlardaan ma’lumki yozuvning dastlabki ko`rinishlari ramziy ifodalar tarizida yuzaga kelgan

Voqea-hodisa haqidagi tafakkur ma’lumotlaari jonli va jonsiz vositalar orqali ifodalangan yozuv piktografik yozuv hisoblanadi.
Yozuvning bu turi ma’lumotlarning dastlabki qaydlarini yetkaza oladi va mavhum tushunchalarni ifodalash imkoniyatiga ega emas.

Eramizdan taxminan 120 asr oldin turli rasmlar, skulptura va grafikaga tegishli belgilar shartli ravishda narsalar, tushunchalar va biror jumlani ifodalash uchun qo`llangan va piktografik yozuvining paydo bo`lishiga asos bo`lgan.
Piktografik lotincha pictum “rasm”, pingo “chizaman” degan ma’nolaarni bildiradi.

Turli chizma va grafiklar vostalar yordamida axborot yetkazib berish bundan necha yuz ming yil avval ham qo`llangan.

Piktografik yozuvning takomillashib borishi natijasida ideografik yozuvi paydo bo`lgan.
Ideografik yozuv (grekcha ideo “tushuncha” , grafa “yozaman”) degan ma’nolarni bildiradi.
Negaki bunday yozuvdagi ramzlar narsa-buyumlarni ifodalab qolmay, hodisa, belgi, jarayonlarni ham ifodalaydi.
Piktografik yozuvdan Ideografik yozuvga o`tilishiga mavhum fikrlarni ifodalash extiyoji sabab bo`lgan. Masalam: “o`tkir ko`zlilik”, “ziyraklik” va “hushyorlik” tushunchalarni aynan rasmda ifodalab bo`lmaydi.

Logografik yozuvining bir oz mukammallsashgaan shakli Iywerodglifik yozuvdir.
Iyeroglifik yozuv grekchaa “iyerogliv” so`zidan olingan bo`lib, “muqaddas yozuv” degan ma’noni bilddiradi.
Bu yozuv turida matn yozilmagan, balki suyak va boshqa materiallarga rasmlar o`yib bitilgan, bu yozuv “ssirli” yozuv turi ham bo`lgan, chunki uni, asosan, ko`hinlar bilishgaan.
Bu yozuvdaan Arabistonda keng foydalanilgan

Fonografik yozuv turi jamiyat taraqqiyoti natijasida shakllanadi. Fonologik yozuv ikki turga bo`linadi: bo`g`in yozuvi hamda harf-tovush yozuvi.
Bo`g`in yozuvida iyerogliflar bo`g`inlaarni ifodalaydi. Yozuv tarixida bo`g`inli yozuv muhim ahamiyat kasb etadi. Bo`g`inli yozuvda bir bo`g`inni bir so`zni ifodalaydigan belgilar qo`llanilgan.

Harf-tovush yozuvining shakllanishi butun yozuv taraqqiyoti tarixida inqilob bo`lgan. bu yo`nalishdagi ilk yozuv finikiya yozuvi edi.
Finikiya alifbosining paydo bo`lishi isnsoniyat uchun takomillashtirish borasida olg`a qo`yilgan qadam bo`ldi.

Dunyoda 7000 ga yaqin til mavjud bo`lib, bu tilning barchasi ham o`z yozuviga ega emas. Ko`pgina tillar ifodasi sifatida bir necha yozuv ko`rinishlaridan foydaalanilgan.
Yozuvning o`zgarishi jamiyat taraqqiyotigaa turlicha tasir ko`rsatadi. Yozuvning o`zgarishi obektiv va subektiv omillar bilan belgilanadi.

Yüklə 6,89 Kb.

Dostları ilə paylaş: