Yerel Dış Politikanın temelleri

Yerel Dış Politikanın temelleri   95
dolayı, belirli bir ülkenin egemenliğine bağlı bir aktör olarak 
görülemezler. Zira egemenlik-bağlı veya egemenlik-şartlı du-
rumu, belirli bir ülkenin egemenliği ve dış politikası ile ilişkili-
dir. Oysa çok ülkeli bir birlik müşterek/kolektif bir tüzel kişilik 
olduğundan, hangi bir ülkenin egemenliğine “yanaşsın” veya 
onun  dairesinde  kalsın  ki?  Dolayısıyla  uluslararası  birlikler, 
tabiatları gereği 
“egemenlik-dışı” (sovereignty-free) aktörlerdir 
ve  beşinci  çemberde,  egemenlik-yetkiliye  en  uzak  mesafede 
bulunmaktadırlar. 
7.  Bu  sistematiğe  göre,  Türkiye’de  UTK’ya  göre  kurulan  ulusla-
rarası  teşekkül  statüsündeki  yerel  yönetim  birliklerinin  duru-
mu bir anomalidir. Zira a) kamu tüzel kişiliğine sahip olmayıp 
dernek  statüsündedir;  b)  çok  ülkeli  yapısından  dolayı  belirli 
bir  egemenlik  bağımlılığının  bulunmaması  gerekir;  ancak  bu 
ilkeye  rağmen  c)  bu  birliklere  yasal  olarak  “egemenlik-şartlı” 
bir özellik öngörülmüştür. Zira UTK/md.2’ye göre, Türkiye’nin 
“kanunlarına ve millî menfaatlerine uymak” zorundadırlar. Bu 
hüküm, çok uluslu bir yapının belirli bir ulusun (kuruluşun tes-
cil edildiği ülkenin) menfaatlerini rehber edinme zorunluluğu 
gibi  gayritabiî  bir  durumu  meydana  getirmektedir.  Zira  misa-
len,  on  altı  Ortadoğu  ülkesini  kapsayan  UCLG-MEWA’nın, 
Türkiye ve Suriye’nin, Türkiye ve Suudi Arabistan’ın, Türkiye 
ve İran’ın egemenlik menfaatleri arasında taraf tutmak zorunda 
bırakılması izah edilemez.
54
   
54  Bu sorunun çözümü için, Türkiye’de kurulacak uluslararası yerel yönetim birlikleri için düny-
ada uluslararası (devletlerarası) kurumlar için uygulanan 
“accord de siège/headquarters agree-
ment”,  yani  merkez  antlaşması  ilkesine  benzer  bir  yaklaşım  benimsenebilir.  Böyle  bir  ilke 
sayesinde, uluslararası kuruma ev sahipliği yapacak ülkeden söz konusu kurum için işleyişte 
tam  bağımsızlığı  sağlamak  amacıyla  bazı  muafiyetler  elde  edilmektedir.  Uluslararası  yerel 
yönetim birliklerinin tâbi olduğu mevzuatta da, “egemenlik çatışması” riskine yol açmayacak 
bir formül geliştirilmelidir.

---

96  Yerel Dış Politikanın temelleri
 
Şekil  1:  Dış  Politikada  Egemenlik  İlişkisi  Bakımından  Yerel  Yönetimlerin  ve  Birliklerinin 
Durumu (Çizim: Murat Daoudov) 
 
Egemenlik-yetkili: Dışişleri Bakanlığı  
Egemenlik-bağlı: Merkezî yönetim 
kurumları, bakanlıklar, ajanslar 
Egemenlik-şartlı: Yerel/bölgesel  
yönetimler ve onların kamu tüzel kişisi 
birlikleri 
Egemenlik-şartlı davranış sergileyen 
egemenlik-dışı: Dernek-birlikler 
Egemenlik-dışı: Uluslararası 
birlikler 
 
Şekil 1: Dış Politikada Egemenlik İlişkisi Bakımından Yerel Yönetim-
lerin ve Birliklerinin Durumu (Çizim: Murat Daoudov)
3.2.3. Birlikler ve egemenlik ilişkisi Örneği
Yukarıdaki sınıflandırma, somut bir örnek analizi ile desteklenebi-
lir. Bu örnekte a) kamu kurumu statüsünde bölgesel birlik, b) dernek 
statüsünde  ulusal  birlik  ve  c)  uluslararası  birlik  gibi  üç  farklı  aktö-
rün ilişkileri incelenecektir. Kamu kurumu olan bölgesel birlik olarak 
Marmara  Belediyeler  Birliği,  dernek  statüsünde  ulusal  birlikler  ola-
rak Güney-Doğu Avrupa Yerel Yönetim Birlikleri Ağı (NALAS) üyesi 
Balkanlı birlikler, uluslararası birlik olarak ise NALAS’ın kendisi ele 
alınacaktır. 
Güney-Doğu Avrupa Yerel Yönetim Birlikleri Ağı (NALAS; www.
nalas.eu),  12  Balkan  ülkesinden  15  yerel  yönetim  birliğinin  üye  ol-
duğu uluslararası bir birlik veya birlikler platformudur. Güney-Doğu 
Avrupa  İstikrar  Paktı  ve  Avrupa  Konseyi’nin  himayelerinde,  Avru-
pa Konseyi Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi’nin girişimleri ile 
2001 yılında oluşturulan bu platformun tüzüğü 2004 yılında Fransa/
Strasbourg’da imzalanmış, 2005 yılında yürürlüğe girmiştir. 2007 yı-
lında ise sekreteryası Makedonya’nın başşehri Üsküp’te kurulmuştur 

---

Yerel Dış Politikanın temelleri   97
(NALAS a). Türkiye’den Marmara Belediyeler Birliği 2008 yılında NA-
LAS’a katılmış, 2012-2013 dönemi için ise NALAS’ın dönem başkan-
lığını üstlenmiştir
55
 (MBB, 2012a).
Yakın geçmişte şiddetli savaşların yaşandığı ve halen bazı çıkar 
çatışmalarının devam ettiği Balkanlarda, yerel yönetim birlikleri tek 
çatı altına toplanıp işbirliği yapmaktadır. Bu durum, yerel yönetim-
ler arası işbirliğinin, devletler arası ilişkilerinin katı yaklaşımlarından 
farklı, daha esnek olduklarının başlı başına bir göstergesidir. Ayrıca 
NALAS, iki paralel düzlemde cereyan eden ulusal dış politika ile ye-
rel dış politika alanlarının farkını ve benzerliğini, birbirinden bağım-
sızlığını  ve  birbiriyle  etkileşimini  göz  önünde  sermesi  bakımından 
dikkate şayandır. Misalen, Sırbistan tarafından bağımsızlığı tanınma-
yan Kosova, Avrupa Konseyi’nce de hâlâ müstakil devlet olarak ta-
nınmamıştır. Bu sebepten dolayı, Avrupa Konseyi Yerel ve Bölgesel 
Yönetimler Kongresi’nin inisiyatifi ile kurulan NALAS’a tam üye olan 
Kosova Belediyeler Birliği, Kongre nezdinde ancak “gözlemci” statü-
ye sahip olabilmektedir (Congress, 2011). Sırbistan’ın ve Kosova’nın 
hükümetleri arasındaki gerginlik bilinmektedir, buna rağmen iki ül-
kenin  belediye  birlikleri  NALAS’ın  çalışmalarında  ve  yayınlarında 
birlikte yer alabilmektedir. 
NALAS’a üye birlikler içerisinde MBB, tâbi olduğu mevzuat ge-
reği  kamu  tüzel  kişisi  olan  bölgesel  bir  birliktir.  Slovenya  Şehirler 
ve Belediyeler Birliği de kendi hukukunda kamu tüzel kişiliğine sa-
hiptir
56
.  Diğer  birlikler  ise,  kendi  mevzuatlarındaki  yerel  yönetim-
lerin birlik kurma hakkını teminat altına alan hükümlere istinaden, 
genel  “dernekler”  kanununa  göre  kurulmuş  olan  birliklerdir.  Fakat 
bunların ekseriyeti, “kamuya yararlı dernek” veya buna benzer özel 
statülerde birlikler olup (bkz. Tablo 2), hükümetleri tarafından yerel 
yönetimlerin meşru temsilcileri olarak görülmektedir.
Marmara Belediyeler Birliği’nin NALAS’a üyelik süreci, MBB’nin 
egemenlik-şartlı  aktör  durumunun  bariz  bir  göstergesidir.  Zira  üye 
olunmadan önce mevzuat gereği merkezî idareden izin alınmış, izin 
55  Marmara  Belediyeler  Birliği  adına  Yıldırım  Belediye  Başkanı  Özgen  Keskin  NALAS’a  2012-
2013 döneminde başkanlık etmektedir.   
56  Slovenya Şehirler ve Belediyeler Birliği, “dernek-birlik” olarak (yani genel dernekler mevzuatına 
göre) kurulup daha sonra Slovenya Yerel Özerk Yönetim Kanunu’nun 86. maddesi gereği kamu 
tüzel kişisi statüsünü elde etmiştir. Zira 86. maddeye göre bir birlik, yerel yönetimlerin ve ülke 
nüfusunun yarıdan fazlasını temsil ediyorsa, ulusal birlik statüsünü ve kamu tüzel kişiliğini elde 
etmektedir.

---