Yakîn, öncelikle epistemolojik bir kavramdır ve hiçbir kuşku taşımayan kesin bil
Yüklə 1,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. İman, Tasdik ve Yakîn İlişkisi
58 / Doç. Dr. Kadir POLATER EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yakîn ve ilim kelimeleri eş anlamlı kelimeler değildir. Çünkü yakîn, ilmin sıfatıdır. (Isfahânî, t.y: 718) Ayrıca, yakîn kelimesinin zıddı; şüphe anlamındaki şek, rayb, zan iken, ilmin zıddı cehldir. (İbn Manzûr, t.y: VI, 4964; Rayb ve zan kelimelerinin şek anla- mına gelmeleri konusunda bkz. İbn Manzûr, t.y: III, 1788; VI, 2762). Kur’an’da; şek, rayb ve zan kelimeleri şüphe anlamına gelmektedir. Bununla birlikte bu üçü arasında bazı farklar bulunmaktadır: Şek, kişinin bir konuda iki ihtimalden birini diğerine tercih edememesidir. Zan, bir şey konusunda iki ihtimali mümkün görmekle be- raber kalbinin bir tarafa meyletmesidir (Gazzâlî, t.y: I, 73). Rayb, töhmet taşıyan şüphedir (İbn Manzûr, t.y: III, 1788). Rayb kelimesinin ilk anlamı, “kalbe sıkıntı veren şey”dir. İnsanın bir konuda tercih yapamayarak şekketmesi (şüphe etmesi) kalbe sıkıntı verir. Bu ilişki dolayısıyla rayb kelimesi, sonradan şek anlamında kullanılmıştır (Şeyhzâde, 1998: I, 75). Bir başka ifadeyle şek sebep; rayb ise sonuçtur. Bu durumda rayb, mecaz-ı mürsel yoluyla kendisini ortaya çıkaran sebebin yerine kullanılmıştır. Zan kelimesinin, şek/şüphe anlamının yanında yakîn anlamına da geldiği görülür. Zannın bu iki zıt anlamı taşımasının sebebi, emarelere dayanmış olmasındandır. Bu ema- reler zayıf olduğu sürece zan, vehim sınırında kalır; güçlendiğinde ilim derecesine ulaşır (Isfahanî, t.y: 412; İbn Manzûr, t.y: III, 456). Zan, yakîn anlamına kullanıldığında, görme yoluyla elde edilen yakîn (yakîn-i iyan) değil, tefekkürle elde edilen yakîn (yakîn-i tedeb- bür) kastedilir (İbn Manzûr, t.y: IV, 2762). Zannın yakîn anlamında kullanılmasına şu âyetleri örnek vermek mümkündür:
Yakîn ve ilim kelimeleri eş anlamlı kelimeler değildir. Çünkü yakîn, ilmin sıfatıdır. (Isfahânî, t.y: 718) Ayrıca, yakîn kelimesinin zıddı; şüphe anlamındaki şek, rayb, zan iken, ilmin zıddı cehldir. (İbn Manzûr, t.y: VI, 4964; Rayb ve zan kelimelerinin şek anlamına gelmeleri konusunda bkz. İbn Manzûr, t.y: III, 1788; VI, 2762). Kur’an’da; şek, rayb ve zan kelimeleri şüphe anlamına gelmektedir. Bununla birlikte bu üçü arasında bazı farklar bulunmaktadır: Şek, kişinin bir konuda iki ihtimalden birini diğerine tercih edememesidir. Zan, bir şey konusunda iki ihtimali mümkün görmekle beraber kalbinin bir tarafa meyletmesidir (Gazzâlî, t.y: I, 73). Rayb, töhmet taşıyan şüphedir (İbn Manzûr, t.y: III, 1788). Rayb kelimesinin ilk anlamı, “kalbe sıkıntı veren şey”dir. İnsanın bir konuda tercih yapamayarak şekketmesi (şüphe etmesi) kalbe sıkıntı verir. Bu ilişki dolayısıyla rayb kelimesi, sonradan şek anlamında kullanılmıştır (Şeyhzâde, 1998: I, 75). Bir başka ifadeyle şek sebep; rayb ise sonuçtur. Bu durumda rayb, mecaz-ı mürsel yoluyla kendisini ortaya çıkaran sebebin yerine kullanılmıştır. Zan kelimesinin, şek/şüphe anlamının yanında yakîn anlamına da geldiği görülür. Zannın bu iki zıt anlamı taşımasının sebebi, emarelere dayanmış olmasındandır. Bu emareler zayıf olduğu sürece zan, vehim sınırında kalır; güçlendiğinde ilim derecesine ulaşır (Isfahanî, t.y: 412; İbn Manzûr, t.y: III, 456). Zan, yakîn anlamına kullanıldığında, görme yoluyla elde edilen yakîn (yakîn-i iyan) değil, tefekkürle elde edilen yakîn (yakîn-i tedebbür) kastedilir (İbn Manzûr, t.y: IV, 2762). Zannın yakîn anlamında kullanılmasına şu âyetleri örnek vermek mümkündür: و ق َلَ مُْم هَّنَأُ َنوُّن ظَيُ َنيِذَّلا اُ َُنو عِجاَرُِهْيَلِإُْم هَّنَأَوُْمِهِّبَر (Onlar ki, Rablerine kavuşacaklarını ve gerçekten O’na döneceklerini çok iyi/yakînen bilirler.) (Bakara. 2/46.); ُ َنوُّن ظَيُ َنيِذَّلاُ َلاَق ٍُةَئِفُنِّمُمَكُِ اللُّو قَلَُّمُم هَّنَأ ًُةَئِفُ ْتَبَلَغٍُةَليِلَق ُِ اللُّ ِنْذِإِبًُةَريِثَك (Allah’a kavuşacaklarını kesin olarak/yakînen
(Onlar ki, Rablerine kavuşacaklarını ve gerçekten O’na döneceklerini çok iyi/yakînen bilirler.) (Bakara. 2/46.);
Yakîn ve ilim kelimeleri eş anlamlı kelimeler değildir. Çünkü yakîn, ilmin sıfatıdır. (Isfahânî, t.y: 718) Ayrıca, yakîn kelimesinin zıddı; şüphe anlamındaki şek, rayb, zan iken, ilmin zıddı cehldir. (İbn Manzûr, t.y: VI, 4964; Rayb ve zan kelimelerinin şek anlamına gelmeleri konusunda bkz. İbn Manzûr, t.y: III, 1788; VI, 2762). Kur’an’da; şek, rayb ve zan kelimeleri şüphe anlamına gelmektedir. Bununla birlikte bu üçü arasında bazı farklar bulunmaktadır: Şek, kişinin bir konuda iki ihtimalden birini diğerine tercih edememesidir. Zan, bir şey konusunda iki ihtimali mümkün görmekle beraber kalbinin bir tarafa meyletmesidir (Gazzâlî, t.y: I, 73). Rayb, töhmet taşıyan şüphedir (İbn Manzûr, t.y: III, 1788). Rayb kelimesinin ilk anlamı, “kalbe sıkıntı veren şey”dir. İnsanın bir konuda tercih yapamayarak şekketmesi (şüphe etmesi) kalbe sıkıntı verir. Bu ilişki dolayısıyla rayb kelimesi, sonradan şek anlamında kullanılmıştır (Şeyhzâde, 1998: I, 75). Bir başka ifadeyle şek sebep; rayb ise sonuçtur. Bu durumda rayb, mecaz-ı mürsel yoluyla kendisini ortaya çıkaran sebebin yerine kullanılmıştır. Zan kelimesinin, şek/şüphe anlamının yanında yakîn anlamına da geldiği görülür. Zannın bu iki zıt anlamı taşımasının sebebi, emarelere dayanmış olmasındandır. Bu emareler zayıf olduğu sürece zan, vehim sınırında kalır; güçlendiğinde ilim derecesine ulaşır (Isfahanî, t.y: 412; İbn Manzûr, t.y: III, 456). Zan, yakîn anlamına kullanıldığında, görme yoluyla elde edilen yakîn (yakîn-i iyan) değil, tefekkürle elde edilen yakîn (yakîn-i tedebbür) kastedilir (İbn Manzûr, t.y: IV, 2762). Zannın yakîn anlamında kullanılmasına şu âyetleri örnek vermek mümkündür: و ق َلَ مُْم هَّنَأُ َنوُّن ظَيُ َنيِذَّلا اُ َُنو عِجاَرُِهْيَلِإُْم هَّنَأَوُْمِهِّبَر (Onlar ki, Rablerine kavuşacaklarını ve gerçekten O’na döneceklerini çok iyi/yakînen bilirler.) (Bakara. 2/46.); ُ َنوُّن ظَيُ َنيِذَّلاُ َلاَق ٍُةَئِفُنِّمُمَكُِ اللُّو قَلَُّمُم هَّنَأ ًُةَئِفُ ْتَبَلَغٍُةَليِلَق ُِ اللُّ ِنْذِإِبًُةَريِثَك (Allah’a kavuşacaklarını kesin olarak/yakînen
Yakîn ve ilim kelimeleri eş anlamlı kelimeler değildir. Çünkü yakîn, ilmin sıfatıdır. (Isfahânî, t.y: 718) Ayrıca, yakîn kelimesinin zıddı; şüphe anlamındaki şek, rayb, zan iken, ilmin zıddı cehldir. (İbn Manzûr, t.y: VI, 4964; Rayb ve zan kelimelerinin şek anlamına gelmeleri konusunda bkz. İbn Manzûr, t.y: III, 1788; VI, 2762). Kur’an’da; şek, rayb ve zan kelimeleri şüphe anlamına gelmektedir. Bununla birlikte bu üçü arasında bazı farklar bulunmaktadır: Şek, kişinin bir konuda iki ihtimalden birini diğerine tercih edememesidir. Zan, bir şey konusunda iki ihtimali mümkün görmekle beraber kalbinin bir tarafa meyletmesidir (Gazzâlî, t.y: I, 73). Rayb, töhmet taşıyan şüphedir (İbn Manzûr, t.y: III, 1788). Rayb kelimesinin ilk anlamı, “kalbe sıkıntı veren şey”dir. İnsanın bir konuda tercih yapamayarak şekketmesi (şüphe etmesi) kalbe sıkıntı verir. Bu ilişki dolayısıyla rayb kelimesi, sonradan şek anlamında kullanılmıştır (Şeyhzâde, 1998: I, 75). Bir başka ifadeyle şek sebep; rayb ise sonuçtur. Bu durumda rayb, mecaz-ı mürsel yoluyla kendisini ortaya çıkaran sebebin yerine kullanılmıştır. Zan kelimesinin, şek/şüphe anlamının yanında yakîn anlamına da geldiği görülür. Zannın bu iki zıt anlamı taşımasının sebebi, emarelere dayanmış olmasındandır. Bu emareler zayıf olduğu sürece zan, vehim sınırında kalır; güçlendiğinde ilim derecesine ulaşır (Isfahanî, t.y: 412; İbn Manzûr, t.y: III, 456). Zan, yakîn anlamına kullanıldığında, görme yoluyla elde edilen yakîn (yakîn-i iyan) değil, tefekkürle elde edilen yakîn (yakîn-i tedebbür) kastedilir (İbn Manzûr, t.y: IV, 2762). Zannın yakîn anlamında kullanılmasına şu âyetleri örnek vermek mümkündür: و ق َلَ مُْم هَّنَأُ َنوُّن ظَيُ َنيِذَّلا اُ َُنو عِجاَرُِهْيَلِإُْم هَّنَأَوُْمِهِّبَر (Onlar ki, Rablerine kavuşacaklarını ve gerçekten O’na döneceklerini çok iyi/yakînen bilirler.) (Bakara. 2/46.); ُ َنوُّن ظَيُ َنيِذَّلاُ َلاَق ٍُةَئِفُنِّمُمَكُِ اللُّو قَلَُّمُم هَّنَأ ًُةَئِفُ ْتَبَلَغٍُةَليِلَق ُِ اللُّ ِنْذِإِبًُةَريِثَك (Allah’a kavuşacaklarını kesin olarak/yakînen
(Allah’a kavuşacaklarını kesin olarak/yakînen bilenler ise “Allah’ın izniyle büyük bir topluluğa galip gelen nice küçük topluluklar vardır.) (Bakara, 2/249. Ay: Hakka, 69/20; Cin, 72/12. Diğerleri için bkz. Fîrûzâbâbâdî, t.y: III, 456). Kavramlar, zihinlerdeki düşünceler ve tasavvurlar olup bunlar, zihin dışına söz ka- lıpları ile aktarılır. Aynı durum yakîn kelimesi için de geçerlidir. Gerçek bilgiye dayalı kalpte oluşan kesin kanaat, yakîn kelimesi yanında başka kelimelerle de ifade edilir. Şu ikisi bunlar arasında en göze çarpanıdır: Itmi’nân
72/12. Diğerleri için bkz. Fîrûzâbâbâdî, t.y: III, 456). Kavramlar, zihinlerdeki düşünceler ve tasavvurlar olup bunlar, zihin dışına söz kalıpları ile aktarılır. Aynı durum yakîn kelimesi için de geçerlidir. Gerçek bilgiye dayalı kalpte oluşan kesin kanaat, yakîn kelimesi yanında başka kelimelerle de ifade edilir. Şu ikisi bunlar arasında en göze çarpanıdır: Itmi’nân (نانئمطلاا ) Bu kelime, sözlükte “kalbin kararsızlıktan sonra sükuna kavuşması” anlamına gelir (Isfahânî, t.y: 317; İbn Manzûr, t.y: IV, 2707). Bu kelimenin yakîn ve kalpte şüphe olmaması anlamına kullanılması istiare yoluyladır ( İbn Âşûr, t.y: XIII, 137.). Bu kelime Kur’an’da farklı formlarda yakîn anlamında kullanılır (Bakara, 2/260; Âl-i İmrân, 3/126; Ra’d, 13/28; Nahl, 16/106).
(İbn Manzûr, t.y: II, 942). Nitekim bu kelime, sülasî ve if’âl bablarından kullanılarak, هَّقحأوُ َرمَلأاُ َّقَح (O bu konuyu yakînen/kesin olarak bildi.),ُهتْقَقْحأوُرمَلأاَُُتْقَقَح (Sen bu konuyu yakînen/kesin olarak bildin.) ُ denilir (İbn Manzûr, t.y: II, 940; Kurtubî, 2006: XX, 223.). İbn Manzûr (ö. 711/1311) yakînin, hakkın hâlis ve en katıksız hali olduğunu belirtir (İbn Manzûr, t.y: IV, 4963). Taberî (ö. 310/893), اًئيشُ قحلاُ نمُ ينغيُ لاُ نظلاُ نإ (Necm, 53/28) âyetindeki hak kelimesine yakîn anlamı vererek âyeti şu şekilde açıklamaktadır: “Şüphe, kesinlikle yakînin yerine geçemez; yakîne ihtiyaç duyulduğu yerde ondan faydalanılamaz.” (Taberî, 2000: XV, 89).
Daha önce de değindiğimiz gibi yakîn, aslında bilgi içerikli bir kavram olduğu halde, Kur’an’da itikadî bir içeriğe daha kavuşur. Buna göre Yaratıcıyı ve O’nun vahiyle peygamberlere bildirdiklerinin doğruluğunu delillerden hareketle (istidlâl ederek) yakînen bilmek, sadece bir tasavvur (Isfahânî, Tafsîl, 1983: I, 88.) değeri taşır. İstidlâle dayanan bu yakînî bilginin iman vasfı kazanabilmesi için tasdik Bu kelime, sözlükte “kalbin kararsızlıktan sonra sükuna kavuş- ması” anlamına gelir (Isfahânî, t.y: 317; İbn Manzûr, t.y: IV, 2707). Bu kelimenin yakîn ve kalpte şüphe olmaması anlamına kullanılması istiare yoluyladır ( İbn Âşûr, t.y: XIII, 137.). Bu kelime Kur’an’da farklı formlarda yakîn anlamında kullanılır (Bakara, 2/260; Âl-i İmrân, 3/126; Ra’d, 13/28; Nahl, 16/106). Hak,
72/12. Diğerleri için bkz. Fîrûzâbâbâdî, t.y: III, 456). Kavramlar, zihinlerdeki düşünceler ve tasavvurlar olup bunlar, zihin dışına söz kalıpları ile aktarılır. Aynı durum yakîn kelimesi için de geçerlidir. Gerçek bilgiye dayalı kalpte oluşan kesin kanaat, yakîn kelimesi yanında başka kelimelerle de ifade edilir. Şu ikisi bunlar arasında en göze çarpanıdır: Itmi’nân (نانئمطلاا ) Bu kelime, sözlükte “kalbin kararsızlıktan sonra sükuna kavuşması” anlamına gelir (Isfahânî, t.y: 317; İbn Manzûr, t.y: IV, 2707). Bu kelimenin yakîn ve kalpte şüphe olmaması anlamına kullanılması istiare yoluyladır ( İbn Âşûr, t.y: XIII, 137.). Bu kelime Kur’an’da farklı formlarda yakîn anlamında kullanılır (Bakara, 2/260; Âl-i İmrân, 3/126; Ra’d, 13/28; Nahl, 16/106).
(İbn Manzûr, t.y: II, 942). Nitekim bu kelime, sülasî ve if’âl bablarından kullanılarak, هَّقحأوُ َرمَلأاُ َّقَح (O bu konuyu yakînen/kesin olarak bildi.),ُهتْقَقْحأوُرمَلأاَُُتْقَقَح (Sen bu konuyu yakînen/kesin olarak bildin.) ُ denilir (İbn Manzûr, t.y: II, 940; Kurtubî, 2006: XX, 223.). İbn Manzûr (ö. 711/1311) yakînin, hakkın hâlis ve en katıksız hali olduğunu belirtir (İbn Manzûr, t.y: IV, 4963). Taberî (ö. 310/893), اًئيشُ قحلاُ نمُ ينغيُ لاُ نظلاُ نإ (Necm, 53/28) âyetindeki hak kelimesine yakîn anlamı vererek âyeti şu şekilde açıklamaktadır: “Şüphe, kesinlikle yakînin yerine geçemez; yakîne ihtiyaç duyulduğu yerde ondan faydalanılamaz.” (Taberî, 2000: XV, 89).
Daha önce de değindiğimiz gibi yakîn, aslında bilgi içerikli bir kavram olduğu halde, Kur’an’da itikadî bir içeriğe daha kavuşur. Buna göre Yaratıcıyı ve O’nun vahiyle peygamberlere bildirdiklerinin doğruluğunu delillerden hareketle (istidlâl ederek) yakînen bilmek, sadece bir tasavvur (Isfahânî, Tafsîl, 1983: I, 88.) değeri taşır. İstidlâle dayanan bu yakînî bilginin iman vasfı kazanabilmesi için tasdik kelimesinin anlamlarından biri de “yakîn”dir
(İbn Manzûr, t.y: II, 942). Nitekim bu kelime, sülasî ve if’âl bablarından kullanılarak,
72/12. Diğerleri için bkz. Fîrûzâbâbâdî, t.y: III, 456). Kavramlar, zihinlerdeki düşünceler ve tasavvurlar olup bunlar, zihin dışına söz kalıpları ile aktarılır. Aynı durum yakîn kelimesi için de geçerlidir. Gerçek bilgiye dayalı kalpte oluşan kesin kanaat, yakîn kelimesi yanında başka kelimelerle de ifade edilir. Şu ikisi bunlar arasında en göze çarpanıdır: Itmi’nân (نانئمطلاا ) Bu kelime, sözlükte “kalbin kararsızlıktan sonra sükuna kavuşması” anlamına gelir (Isfahânî, t.y: 317; İbn Manzûr, t.y: IV, 2707). Bu kelimenin yakîn ve kalpte şüphe olmaması anlamına kullanılması istiare yoluyladır ( İbn Âşûr, t.y: XIII, 137.). Bu kelime Kur’an’da farklı formlarda yakîn anlamında kullanılır (Bakara, 2/260; Âl-i İmrân, 3/126; Ra’d, 13/28; Nahl, 16/106).
(İbn Manzûr, t.y: II, 942). Nitekim bu kelime, sülasî ve if’âl bablarından kullanılarak, هَّقحأوُ َرمَلأاُ َّقَح (O bu konuyu yakînen/kesin olarak bildi.),ُهتْقَقْحأوُرمَلأاَُُتْقَقَح (Sen bu konuyu yakînen/kesin olarak bildin.) ُ denilir (İbn Manzûr, t.y: II, 940; Kurtubî, 2006: XX, 223.). İbn Manzûr (ö. 711/1311) yakînin, hakkın hâlis ve en katıksız hali olduğunu belirtir (İbn Manzûr, t.y: IV, 4963). Taberî (ö. 310/893), اًئيشُ قحلاُ نمُ ينغيُ لاُ نظلاُ نإ (Necm, 53/28) âyetindeki hak kelimesine yakîn anlamı vererek âyeti şu şekilde açıklamaktadır: “Şüphe, kesinlikle yakînin yerine geçemez; yakîne ihtiyaç duyulduğu yerde ondan faydalanılamaz.” (Taberî, 2000: XV, 89).
Daha önce de değindiğimiz gibi yakîn, aslında bilgi içerikli bir kavram olduğu halde, Kur’an’da itikadî bir içeriğe daha kavuşur. Buna göre Yaratıcıyı ve O’nun vahiyle peygamberlere bildirdiklerinin doğruluğunu delillerden hareketle (istidlâl ederek) yakînen bilmek, sadece bir tasavvur (Isfahânî, Tafsîl, 1983: I, 88.) değeri taşır. İstidlâle dayanan bu yakînî bilginin iman vasfı kazanabilmesi için tasdik (O bu ko- nuyu yakînen/kesin olarak bildi.),
72/12. Diğerleri için bkz. Fîrûzâbâbâdî, t.y: III, 456). Kavramlar, zihinlerdeki düşünceler ve tasavvurlar olup bunlar, zihin dışına söz kalıpları ile aktarılır. Aynı durum yakîn kelimesi için de geçerlidir. Gerçek bilgiye dayalı kalpte oluşan kesin kanaat, yakîn kelimesi yanında başka kelimelerle de ifade edilir. Şu ikisi bunlar arasında en göze çarpanıdır: Itmi’nân (نانئمطلاا ) Bu kelime, sözlükte “kalbin kararsızlıktan sonra sükuna kavuşması” anlamına gelir (Isfahânî, t.y: 317; İbn Manzûr, t.y: IV, 2707). Bu kelimenin yakîn ve kalpte şüphe olmaması anlamına kullanılması istiare yoluyladır ( İbn Âşûr, t.y: XIII, 137.). Bu kelime Kur’an’da farklı formlarda yakîn anlamında kullanılır (Bakara, 2/260; Âl-i İmrân, 3/126; Ra’d, 13/28; Nahl, 16/106).
(İbn Manzûr, t.y: II, 942). Nitekim bu kelime, sülasî ve if’âl bablarından kullanılarak, هَّقحأوُ َرمَلأاُ َّقَح (O bu konuyu yakînen/kesin olarak bildi.),ُهتْقَقْحأوُرمَلأاَُُتْقَقَح (Sen bu konuyu yakînen/kesin olarak bildin.) ُ denilir (İbn Manzûr, t.y: II, 940; Kurtubî, 2006: XX, 223.). İbn Manzûr (ö. 711/1311) yakînin, hakkın hâlis ve en katıksız hali olduğunu belirtir (İbn Manzûr, t.y: IV, 4963). Taberî (ö. 310/893), اًئيشُ قحلاُ نمُ ينغيُ لاُ نظلاُ نإ (Necm, 53/28) âyetindeki hak kelimesine yakîn anlamı vererek âyeti şu şekilde açıklamaktadır: “Şüphe, kesinlikle yakînin yerine geçemez; yakîne ihtiyaç duyulduğu yerde ondan faydalanılamaz.” (Taberî, 2000: XV, 89).
Daha önce de değindiğimiz gibi yakîn, aslında bilgi içerikli bir kavram olduğu halde, Kur’an’da itikadî bir içeriğe daha kavuşur. Buna göre Yaratıcıyı ve O’nun vahiyle peygamberlere bildirdiklerinin doğruluğunu delillerden hareketle (istidlâl ederek) yakînen bilmek, sadece bir tasavvur (Isfahânî, Tafsîl, 1983: I, 88.) değeri taşır. İstidlâle dayanan bu yakînî bilginin iman vasfı kazanabilmesi için tasdik (Sen bu konuyu yakînen/kesin ola- rak bildin.)
denilir (İbn Manzûr, t.y: II, 940; Kurtubî, 2006: XX, 223.). İbn Manzûr (ö. Yüklə 1,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|