Xülasə Tədqiqatın məqsədi xarici borcların iqtisadi təhlükəsizlik baxımından qiymətləndirilməsinin tədqiqi

2. Xarici borcların nəzəri və metodoloji mahiyyəti
Xarici borc ehtiyacını müəyyən etmək üçün bir sıra makroiqtisadi metodlar irəli
sürülüb ki, bunların da içərisində ən mühümü 1966-cı ildə ABŞ iqtisadçıları
H.B.Chenery və A.M.Strout tərəfindən irəli sürülən ikili açıq metodudur. Sərmayə-
yığım metodu və tədiyyə balansı kəsiri metodunun əlaqələndirilməsindən yaradılan
bu metod ölkənin xaricdən cəlb edəcəyi maliyyə ehtiyaclarını müəyyən edir. Bir ölkə
iqtisadiyyatında mövcud qaynaqlar ölkə daxili istehsal (Y) və idxalın (M) cəmindən
ibarətdir və bu məbləğ istehlak (C), sərmayə (İ) və ixracın (X) cəminə bərabər ol-
malıdır.
Y + M = C + İ + X
(1)
Həmçinin ölkə daxilində istehsal edilmiş ümumi gəlir istehlak (C) və yığıma (S)
sərf edlməlidir.
Y = S + C
(2)
Əgər iki tənlik arasında əlaqə yaratsaq, 
İ - S = M - X
(3)
alınar.
78
F.Qənbərov. Xarici borcların iqtisadi təhlükəsizlik baxımından qiymətləndirilməsi

---

79
AZƏRBAYCANIN VERGİ XƏBƏRLƏRİ. 12/2011.
Beləliklə, investisiyalar və yığım arasındakı fərq cari hesablar balansı kəsirinə
bərabər olur. Bu kəsirlərin örtülməsi üçün isə ya mövcud ehtiyatlardan istifadə
edilməli, ya da ki, xaricdən borc alınmalıdır. Beləliklə də, ölkələr hədəflədiyi iqtisadi
artımın əldə edilməsi üçün ehtiyac olan vəsaitləri daxili imkanlar əldə edilənə qədər,
xaricdən sərmayə idxalını həyata keçirəcəklər [1, s. 8].
İnkişaf etməkdə olan ölkələrin bir çoxunda xarici borcların idarə olunmaz
səviyyəyə gəlib çatması, 1982-ci ildə Meksikanın xarici borclarını ödəməyəcəyini
bildirməsi xarici borcların məhdudlaşdırmağı dəstəkləyən tədqiqatçıların sayını ço-
xaltmışdır. 
Bunun nəticəsi olaraq, xüsusilə, 1990-cı illərdə bir çox ölkələrdə tədiyyə balan-
sında kəsirlər və böyük məbləğdə borclanmaların qarşısının alınması üçün xarici
borcların azaldılması siyasəti həyata keçirilib. Məsələn, ABŞ-da büdcə qanunu
qüvvəyə mindikdən sonra ABŞ-ın borc qalığının ÜDM-ə nisbəti 1995-ci ildəki 50
faizdən 2000-ci ildə 35 faizə düşmüşdür. 1992-ci ildə Avropa Birliyinə üzv olmaq
üçün tələbləri müəyyən edən Maastrixt sazişinə görə birliyə üzv olmaq istəyən
ölkələrdə bütün dövlət xərclərinin məbləğinin ÜDM-də xüsusi çəkisi 60 faizi
keçməməlidir. İngiltərənin aldığı qərara görə xarici borclanma ancaq iri layihələrin
həyata keçirilməsi üçün cəlb edilə bilər və xarici borc qalığı/ÜDM nisbəti 40 faizdən
çox olmamalıdır [2. s. 13-18].