Xongeldiyeva sevara shuxrat qizi
Yüklə 208,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
| VOL – 1 ,ISSUE – 2
GUVOHNOMA № 060680 https://wordlyknowledge.uz/ tilning cheksiz imkoniyatlari yuzaga chiqmay qolaveradi. G’arb donishmandlaridan R. Emirsonning ta’kidlashicha, "Nutq - qudratli kuch: u ishontiradi, undaydi, majbur etadi". Bu gapda nutqning shunday fazilati ta'kidlanyaptiki, u, birinchi navbatda, ishontirish san’atidir[1,33]. Til va tafakkurni bir-biridan alohida tasavvur etib bo’lmaydi. Til bilan tafakkur bir-birini taqozo etadigan ajralmas hodisadir. Tilsiz tafakkur bo’lmaganidek, til ham tafakkursiz bo’lmaydi. Tilning inson uchun fikrlash vositasi bo’lishi, moddiy asos sifatida xizmat qilishi uning amalda bo’lishidagi birinchi bosqich hisoblanib, ikkinchi bosqichda fikr, tafakkur mahsuli reallshadi, ya’ni u miyadan tashqariga chiqadi. Shunday qilib, ikkinchi bosqichda til kommunikativ – aloqa vazifasini bajarishga kirishadi. Material maqomida turgan til muomala vositasiga, nutqiy jarayon quroliga aylanishi bilan uning imkoniyat doirasi ham kengayib boradi. Inson nutqiy faoliyatida kommunikativ vazifani bajarayotgan til ko’magida suhbatdosh yoki tinglovchiga ma’lum axborot ham yetkaziladi. Shu o’rinda tilning hech bir imkoniyati nutqsiz, nutqiy jarayonsiz amalga oshmasligi, yuzaga kelmasligiga ham amin bo’lamiz. Til va tafakkurning birligi nutqda o’z ifodasini topadi. Nutq og’zaki va yozma holda mavjud bo’lib, unda fikrimiz moddiy shaklga, ya’ni hissiy idrok etadigan shaklga kiradi va shu tariqa u endi bir shaxsga emas, balki jamiyatga tegishli bo’lib qoladi. Ma’lum bo’ladiki, til nutqning o’ta muhim unsuri sifatida aloqa, xabar, ta’sir etishdek, shu bialn birga, imkoniyatlari nihoyatda kengayib borishi natijasi o’laroq kishilik jamiyati to’plagan tajriba va bilimlarni kelajak avlodlarga yetkazishdek ulug’vor ijtimoiy vazifani bajaradi. O’z shakllanishi va rivojlanib borishi davomida uzoq tarixiy yo’lni bosib o’tadigan til asta-sekinlik bilan bo’lsa-da, takomillshib ham boradi. Bu holni uning ichki qurulishida, amalda bo’lish qoidalarining ma’lum bir tizimga kela borishida kuzatamiz. Tilning takomillashib borishi va nutq jarayonidagi bosqichlarini taniqli tilshunos olimlar H.Ne’matov va R.Rasulovlar sistem tilshunoslik “til-me’yor-nutq” tarzida ajratishini ta’kidlashib, qayd qiladilarki, “til bevosita kuzatishda berilmagan. U jamiyat a’zolarining ongida mavjud bo’lib, ularning barchasi uchun tayyor, umumiy, majburiy bo’lgan, fikrni |