Xələfli A. A
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yarımkeçiricilərin elektrik keçiriciliyi.
- Yarımkeçirici xassə aşkar olunmuş lər.
- Süxurların müqavimətinin ölçmə üsulları.
- İkielektrodlu üsul.
- Dördelektrodlu üsul.
- Mineralların elektrik müqaviməti.
22 edir. Bütün bu faktorlar su ilə islanmayan dielektriklərdə elektrik keçiriciliyinə az təsir edir. Yarımkeçiricilərin elektrik keçiriciliyi. Filiz minerallarının böyük əksəriyyəti yarımkeçiricilərə aiddir. Kimyəvi birləşmələrdən başqa yarımkeçirici xassələrinə bir qrup elementlər malikdir ki, metallarla dielektriklər arasında yerləşir. Mendeleyev cədvəlində 12 element ayrılıb ki, onlar yarımkeçirici xassəyə malikdirlər. Yarımkeçirici xassə aşkar olunmuş lər. Yarımkeçiricilərin elektrik keçiriciliyi materialın kimyəvi tərkibinin cüzi dəyişməsinə çox həssasdır. İstər yarımkeçiricilərdə, istərsə də dielektriklərdə aş- qarlar elektrik cərəyanının daşıyıcılarıdır. Ona görə də bütün yarımkeçiricilər xüsusi və aşqar keçiriciliyinə ayrılır. Aşqar dedikdə təkcə başqa maddənin atomunun keçiricilikdə iştirak etməsi ilə yox, eyni zamanda kristallik qəfəsdə pozulmaların olması kimi başa düşmək lazımdır. Yarımkeçiricilərdə elektrik keçiriciliyinin təzyiqdən asılılığı da böyük əhəmiyyət kəsb edir, bu da cərəyan daşıyıcıların yürüklüyünə, aktivləşmə enerjisini dəyişdirərək yarımkeçiricinin elektrik keçiriciliyinin dəyişməsinə səbəb olur. Nəzəri olaraq göstərmək olar ki, təzyiqin artması atomların yaxınlaşmasına səbəb olur, bu da aktivləşmə enerjisini bir halda artırır, dəgər halda isə azaldır. Təcrübi olaraq təsdiq olunub ki, (germani) elemeti 30.000 kq/sm 3 təzyiq altında özünün elektrik müqavimətini 4,5 dəfə artırır, Si elementi isə elektrik müqavimətini 2 dəfə azaldır. Süxurların müqavimətinin ölçmə üsulları. Yarımkeçiricilərin müqavimətinin laboratoriya şəraitində ölçmə metodikasından süxurların da müqaviməti ölçmək üçün istifadə oluna bilər. Bu üsulu iki böyük dəstəyə bölmək olar. Bunlardan biri sabit cərəyandan i digəri isə dəyişən cərəyandan istifadə edir. Sabit cərəyandan istifadə edən üsullardan ən çox yayılmışı 2 elektrodlu və 4 elektrodlu üsuldur. Bu üsullarda ən vacib tələb süxurla elektrodlar arasında minimal keçid müqaviməti əldə etməkdir. Bununla əlaqədar olaraq ölçmə işləri apardıqda elektrodların seçilməsinə ciddi diqqət 23 yetirilməlidir. Şəraitdən və mühitdən asılı olaraq müxtəlif elektrodlardan (qızıl, platin, civə, qrafit və s.) istifadə olunur. İkielektrodlu üsul. Bu üsul elektrodlar arasında potensiallar fərqi məlum olan nümunədən keçən cərəyan şiddətini ölçməyə əsaslanıb. Süxurun müqavimətindən asılı olaraq cərəyan şiddətini ölçmək üçün ampermetrdən, milliampermetrdən, mikroampermetrdən, qalvanometrdən və elektrometrdən istifadə olunur. Nümunələr düzbucaqlı, kub, paralelipiped, silindr formada düzəldilir. Ölçmələrin dəqiqliyinə səthi cərəyanlar təsir edə bilər. Buna görə də hansı üsuldan istifadə olunmasına baxmayaraq mühafizə üzündən (həlqəsindən)istifadə olunmalıdır. Bu həlqə ölçmə elektrodundan 2 mm aralıda yerləşməlidir. Mühafizə həlqəsi ya polad, ya da mis teldən düzəldilir (Şəkil 1). Şəkil 1 . Qalvanometrin vasitəsi ilə dielektrikin həcmi müqavimətinin ölçülməsi üçün iki elektrodlu üsulun sxemi. C elektrodlar C mühavizə üzüyü. Kiçik müqavimətli mineralı şəkildəki sxemdən istifadə edərək ölçmək olar. Birinci sxemdə voltmetrin müqaviməti ölsçülən nümunənin müqavimətindən böyük olan hal üçün ikinci sxem ampermetrin müqaviməti ölçülən nümunənin müqavimətindən kiçik olan halda istifadə olunur. 24 Dördelektrodlu üsul. Bu üsulla müqavimətin ölçülməsi süxurun iki nöqtəsi arasındakı potensiallar fərqinin ölçülməsinə əsaslanıb, yaxud iki qidalandırıcı elektrod arasındakı ekvipotensial sahənin ölçülməsinə əsaslanıb. Bu üsul elektrodla nümunə arasında olan polyarizasiyanı nəzərə almır, (elektrodla nümunə arasında yüksək gərginlikli polyarizasiyanın qiymətini ölçmür) nümunənin həqiqi müqavimətini ölçür. Şəkil 2 a,b-də dörd elektrodlu qurğunun iki əsas sxemi verilmişdir. A və B elektrodlarının qidalandırıcı MN elektrodları vasitəsilə potensiallar fərqi ölçülür. Elektrodlar simdən düzəldilir, nümunəni tam əhatə edir və qidalandırıcı elektroddan 10 mm və daha çox məsafədə yerləşməlidir. Sxemdə nümunədən axan cərəyanın qiymətini bilərək MN elektrodlarında gərginlik düşgüsünü ölçməklə xüsusi müqaviməti aşağıdakı formula ilə təyin edirik. 25 Şəkil 2 (a,b).Xüsusi elektrik müqavimətini ölçmək üçün dörd elektrodlu qurğu . l S I ΔV ρ S-nümunənin en kəsiyinin sahəsi, l-ölçmə elektrodları arasında məsafədir. İkinci sxem çöldə təcili ölçmə aparmaq üçündür. Burada elektrodlar bir xətt üzrə simmetrik yerləşdirilir. Bu halda xüsusi elektrik müqaviməti aşağıdakı formula ilə təyin edilir l l L 4 π I ΔV ρ 2 2 burada L–qidalandırıcı elektrodlar arasında məsafədir, L-MN - elektrodları arasındakı məsafədir. Dörd elektrodlu üsulla böyük müqavimətli süxurları ölçdükdə böyük xəta ola bilər, bu səthi keçiriciliyin hesabına olur. Bu mühafizə həlqəsinin vasitəsilə aradan götürülür. Süxurların xüsusi müqavimətini sabit və dəyişən cərəyanla iki və dörd elektrodlu üsulla ölçdükdə xüsusi müqavimətin qiymətində fərqlər əmələ gəlir. Dörd elektrodlu üsulla ölçülən müqavimət aralıq vəziyyətdə də olur. Bu üsulla ölçdükdə elektrodla nümunə arasında yaranan effekt ölçmədə iştirak etmir. Dəyişən cərəyandan istifadə edərək xüsusi müqavimətin ölçülməsi zamanı cərəyanın tezliyi artdıqca elektrodla nümunə arasında olan effekt və həcmi polyarizasiya azalır, buna görə də bu halda sabit cərəyana nisbətən kiçikdir. Mineralların elektrik müqaviməti. Hər hansı çox fazalı aqreqatların fiziki sahəsi öyrənildikdə hər şeydən qabaq ilkin komponentin fiziki xassəsi haqda məlumatın alınması sualı meydana çıxır, belə ki, əsasən bu aqreqatın xassəsini təyin edir. Süxurun Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|