2-ci Böl
mə:
Polis korrupsiya
sı ilə bağlı təriflər
Bu böl
mə korrupsiya konsepsiyasını araşdırır.Polis pis davranışının digər növləri və
qeyri-etik(v
ə ya uyğunsuz)davranışları da müzakirə olunacaq..
2.1. Korrupsi
ya nədir?
Korrupsiya
nın universal razılaşdırılmış tərifi yoxdur və onun tam müzakirəsi bu prak-
tiki v
əsaitin miqyasından kənardadır. Bu Vəsait üçün Korrupsiya üzrə Interpol Ekspert
Qrupunun(KIEQ ) t
əklif etdiyi tərif qəbul olunmuşdur:
“korrupsiya f
ərdlər və ya istər özəl,istər dövlət təşkilatları tərəfindən gəlir əldə etmək
v
ə qazanmaq üçün qanunu və ya inamı pozmaqla atılan və ya atılmayan(hərəkətsizlik) ad-
dımdır”
3
. Bu t
ərif genişdir və fərdlərə və qruplara –həm polis işçilərinə,həm də polis bir-
likl
ərinə –və digər dövlət rəsmilərinə və təşkilatlara və ya fərdlərə və təşkilatlara tətbiq
oluna bil
ər.
Korrupsiya
nı obyektiv olaraq müəyyən etmək və kateqoriyalaşdırmaq çətin ola bilər.
Bu problem iki d
əyişəni nəzərdən keçirməklə minimuma enə bilər:
1.
Hüquqi v
əziyyət. Ölkə qanunları tədbir görməyi və ya görməməyi nəzər-
d
ən keçirməyi qadağan edirmi.? Bu cür yanaşma ölkədən asılıdır və “mədəni im-
perializm” ittihamla
rının mövzusu deyil(yəni A-nın uyğunsuz mədəniyyətini B-
n
ın mədəniyyətinə tətbiq etmək və A mədəniyyətinin dəyərlərinin B mədəniyyəti-
nin d
əyərindən üstün olması haqda A mədəniyyətinin düşüncəsi).
2.
Qavrama. H
ədəf qrupları və ya ictimai rəy sorğuları hər hansı xüsusi hə-
r
əkət və ya hərəkətsizlik növünün geniş şəkildə korrupsiyalanmış hərəkət sayıl-
dığını müdafiə edirmi və ya təkilf edirmi?
Ideal olaraq,h
ər iki dəyişən xüsusi bir məkanda korrupsiyanın necə qəbul olunduğu
r
əsmini təmin etmək üçün birgə işləyə bilər. Lakin,bir çox ölkələrdə, korrupsiya ilə bağlı
xüsusi qanunlar yoxdur v
ə ya qanunlar tam deyil və ya birqiymətli deyil. Bu hallarda sor-
ğuları keçirmək əhəmiyyət daşıyır; xüsusilə də müxtəlif növ respondentlərlə sorğu keçi-
rib,onla
rın nəticələrini müqayisə edən sorğu keçirənlər,məsələn, adi adamlar və elita-nın
nümay
əndələri arasında.
Bir çox adamlar dü
şünə bilərlər ki, sorğular ancaq korrupsiya haqqinda qavrayış rəs-
mini yara
dır(yəni real vəziyyəti yox),lakin iki, bir-birinin əksi arqument də vardır. Birin-
cisi, sor
ğulara “təcrübə əsaslı” (yəni, əsil təcrübəyə əsaslanan) və həmçinin, “qavrayış”
əsaslı suallar(yəni, siz o haqda necə düşünürsüz) daxildir. Ikincisi,qavrayış reallıq forması
ola bil
ər. Başqa sözlə, əgər ictimaiyyət problemin olduğuna inanırsa və o inama görə hə-
r
əkət edirsə,onda orada problem var və hakimiyyət bu işlərlə məşğul olmalıdır.
30
Yuxarida ifad
ə olunan iki dəyişən(real vəziyyət və vəziyyətin necə qavranması)kor-
rupsiya
nın xüsusi halda necə başa düşülməsinə kömək edir,bu həmçinin,bu vəziyyətin
beyn
əlxalq normalar və standardlar ilə müqayisə edlməsində də faydalıdır. Bu o zamana
q
ədər qəbul ediləndir ki, bu ölkədə normal sayılan kriteriyalarla uyğun olub olmaması
açıq surətdə qəbul olunsun.
Çox sayda növ korrupsiyalar var v
ə ona görə də korrupsiyanın tərifini yekunlaşdır-
mazdan
əvvəl ,biz onların daha başqa növlərini də araşdırmalıyıq. Aşağıdakı 1-ci Cədvələ
bax:
C
ədvəl1: Korrupsiyanın Ümumi Növləri
Növl
əri
T
əsviri
“Ot-yey
ən”(reaktiv)
ve “
ət-yeyən”(pro-aktiv)
korrupsiya
4
Ot-yey
ən və ya (reaktiv) korrupsiya o hala isnad edir ki,
burada po
lis işçisi rüsvət təklif ediləndə qəbul edir ,”ət-
yey
ən” korrupsiya halında isə polis işçisinin özü rüşvət istəyir
v
ə ya tələb edir.
Aktiv v
ə passiv kor-
rupsiya
5
Aktiv korrupsiya, rüsv
ət vermək üçün korrupsiyalanmış
po
lis işçisi axtaranın hərəkəti adlanır, passiv korrupsiya isə
rüsv
ət alan səxsi nəzərdə tutur(yəni, korrupsiyalanmış rəsmi
şəxs,”qəbul edən”).
Qara,a
ğ və boz kor-
rupsiya
6
Iki f
ərziyyəyə əsaslanaraq: korrupsiyanin bir çox forması
əsasən qəbulediləndir və elita və ictimaiyyət korrupsiyanın nə
oldu
ğu haqda fərqli fikirlərə malikdirlər.”Qara” korrupsiya
h
ər iki tərəf tərəfindən qəbuledilməz sayılır, bu zaman “ağ”
h
ər iki tərəfdən yaxşı sayılır.”Boz” korrupsiya onların razılas-
ma
dığı hallar sayılır.
2.2. Polis
7
kimdir?
Polis döv
lətin mülki qüvvəsi olub,cinayətin qarşısını almaq və aşkar etmək və ictimai
asa
yışı qorumaq məsuliyyəti daşıyır.Polis termini,ona görə də, ölkə və yerli daxil, bütün
hüquq mühafi
zə orqanlarını və “polis səlahiyyətləri” icra edən və xüsusilə həbs etmək və
saxla
maq səlahiyyətləri olan konkret xidmətləri (yənı,yol polisi,maliyyə polisi və s)əhatə
edir.
31
2.3. Po
lis mədəniyyəti nədir?
Ümumiyy
ətlə, mədəniyyət,cəmiyyətin kollektiv inamı,dəyəri,münasibəti və bilgisi ki-
mi ifad
ə olunur. Mədəniyyət özünü cəmiyyət daxilində ümumi davranış nümunələri for-
ma
sı kimi də göstərir. Polis mədəniyyətinin tərifi aşağıdakı kimidir: “Polis mədəniyyə-
ti,davra
nış nümunələrinə və iş praktikalarına təsir edən dəyərləri və standardları əhatə
edir( po
lis işçiləri tərəfindən tətbiq edilən zaman)”
8
.
Bütün m
ədəniyyətlər alt-bölümlərə(alt-mədəniyyətlər) malikdir və polis xidmətləri də
f
ərqli deyil.(1-ci fəsilə bax). Aparıcı dəyərlər və münasibətlər arasında fərqlər vardır-mə-
s
ələn,ölüm hallarını təhqiqat edən hüquq mühavizə işçiləri və yol polisi işçilərinin mədə-
niyy
ətləri arasında və formada olan və olmayan polis işçiləri arasında. Ölkə və yerli polis
xidm
ətləri arasında tez –tez gərginlik də olur. Dəyərlərdəki bu fərqlər müxtəlif polis alt-
m
ədəniyyətləri arasında müxtəlif davranışlarla ifadə olunur.
2.4. Polis korrupsiya
sı nədir?
1-ci F
əsildə qəbul edilmiş polis korrupsiyasının tərifi, KIEQ tərəfindən onun Polis
Qüvv
ələrində/Xidmətlərində Korrupsiyaya Qarşı Mübarizədə, Qlobal Standardların 2-ci
Madd
əsində verilir
9
. Detal
lı tərif 1-ci Haşiyədə aşağıda verilir:
Ha
şiyə1: Polis Korrupsiyası üzrə KIEQ tərifləri
a.
Özü üçün v
ə ya hər hansı başqa şəxs,qrup və ya qurum üçün edilmiş hər
han
sı hərəkətə və ya hərəkətsizliyə görə və ya ediləsi və gələcəkdə edilən və ya hər
han
sı polis funksiyanın həyata keçirilməsi və ya polis fəaliyyəti ilə əlaqədar,polis iş-
çil
əri tərəfindən (birbaşa və ya dolayı yolla) hər hansı pul, dəyərli mallar,hədiyyə, ha-
milik,v
əd,mükafatlandırma və ya üstünlük sövq etmək və ya qəbul etmək.
b.
H
ər hansı polis işçisinə və başqa işçilərə və ya hər hansı şəxsə,qrupa və
ya quruma edil
miş hər hansı hərəkətə və ya hərəkətsizliyə görə və ya ediləsi və
g
ələcəkdə edilən və ya hər hansı polis funksiyasının həyata keçirilməsi ilə və ya
polis f
əaliyyəti ilə əlaqədar, polis işçilərinə və ya polis güvvələri və xidmətlərinin
dig
ər işçilərinə( birbaşa və ya dolayi yolla )hər hansı pul,dəyərli mal,hədiyyə,ha-
milik,v
əd ,mükafat təklif edilməsi və ya verilməsi.
c.
Po
lis işçisinin və ya digər polis qüvvələrinin /xidmətlərinin işçilərinin öz
xidm
əti vəzifələrini yerinə yetirərkən qanunsuz olaraq hər hansı səxsı cinayətgar
əməldə suçlayıb qanunsuz ittiham etməsi və ya məhkum etməsi və ya cinayətgar
əmələ görə hər hansı şəxsin ittiham olunmaması üçün qanunsuz olaraq kömək
edilm
əsi və ya onun azad edilməsi.
d.
Pul v
ə digər məqsədlərlə,gizli və ya məhdud dairədə saxlanılan polis mə-
lumatla
rının icazəsiz yayılması.
32
Dostları ilə paylaş: |