Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan
sentyabr 2009
S hif 38
mü yy n sas funksiyalar idar hey ti t r find n yerin yetirilir. Mü ahid uralar nda bir qayda olaraq s drlik ed n n zar t
pay na malik olan s hmdarlar sas rol oynay r. Mü ahid uralar n n münt z m iclaslar n keçir n irk tl rin say artsa da,
h min iclaslar h l d , bir çox irk tl rd keçirilmir. Dig r t r fd n, idar hey ti b zi günd lik v zif l rd n k narla mal v
v zin irk tin ofisind daimi kabineti olan n zar t pay na malik olan s hmdarlarla günd lik m sl h tl m y m cbur olur.
Qanuna sas n, banklar n mü ahid uralar strateji korporativ planla d rman h yata keçirir, idar etm y n zar t edir v
s hmdarlar n ümumi y nca na hesabat verir. Qeyd olunmal dig r v zif l r maraqlar n toqqu mas hallar n n h ll
edilm si v aidiyy ti
xsl rl v iri qdl rin t sdiqi daxildir.
63
T crüb d , n zar t pay na malik olan s hmdar banklarda da
faktiki olaraq dominant rol oynay r. S orta irk tl rind , v zif l r bank qanunvericiliyinin t l bl rini t krarlay r.
Prinsip VID 2: irk td idar etm t crüb sinin effektivliyinin monitorinqi
Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir
Mü ahid uralar t r find n korporativ idar etm t crüb sinin monitorinqi il ba l müdd alar yoxdur. Banklarda korporativ
idar etm il ba l mü yy n ciddi m s l l r qanuna sas n n zar t olunur v bu bank n idar edilm si il ba l funksional
v struktur t l bl r daxildir.
Prinsip VID 3: sas v zif li
xsl rin seçilm si, onlar n m k haqlar v mükafatland r lmas , monitorinqi v v z
olunmas
Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir
Mülki m c ll y uy un olaraq, irk tin nizamnam sind müvafiq s lahiyy tl rin mü ahid uras na verilm si istisna
olmaqla, r hb rlik s hmdarlar n ümumi y nca t r find n seçilm li v v zif d n azad edilm lidir.
T crüb d , r hb rlik b zi hallarda mü ahid uras v ya s hmdarlar n ümumi y nca na aid s lahiyy tl ri v v zif l ri
icra edir. Misal üçün, Mülki M c ll y uy un olaraq, s hmdarlar n ümumi y nca mü ahid uras n n s drinin v
üzvl rinin t yin edilm si üzr müst sna hüquqa malikdir, lakin, bazar i tirakç lar b z n bu funksiyan n idar hey ti
t r find n yerin yetirilm si bar d m lumat vermi l r. Bundan lav , BMK-nin 2007-ci ilni sor usunda otuz respondent
r hb rliyin öz m k haqlar n mü yy n etm sini qeyd etmi dir.
Banklarda s hmdarlar n ümumi y nca r hb rliyin i götürülm si, m k haqq n n mü yy n edilm si v v z edilm si
s lahiyy tl rin malikdir, lakin h min s lahiyy tl r mü ahid uras na h val edil bil r. Qanuna sas n, mü ahid uras
ild bir d f r hb rliyin f aliyy tini qiym tl ndirir.
Prinsip VID 4: R hb rliyin v mü ahid uras n n üzvl rinin m k haqlar n n irk tin uzun müdd tli maraqlar v
s hmdarlar n maraqlar il laq l ndirilm si
Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir
Ümumiyy tl s hmdar c miyy tl ri il ba l aidiyy ti müdd alar yoxdur. Banklara g ldikd , qanuna sas n mü ahid
uras n n v zif l rind n biri irk tin (o cüml d n r hb rliyin) m k haqq v mükafatland rma sisteminin irk tin uzun
müdd tli m qs dl rin xidm t etm sinin t min edilm sind n v q sa müdd tli m nf t h d fl rinin qoyulmamas ndan
ibar tdir.
64
BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda i tirak ed n irk tl rin yaln z onu mü ahid uras n n
üzvl ri üçün m k haqq v
mükafatland rma sistemin malik idi.
Prinsip VID 5: Mü ahid uras v idar hey tin üzvl rin t yin edilm si / seçilm si
Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir
Baxmayaraq ki, qanuna sas n s hmdarlar n ümumi y nca mü ahid uras v idar hey tinin üzvl rin seçm k v
onlar v zif d n azad etm k hüququna malikdir, o, h r iki orqana üzvl rin t yin edilm si v ya seçilm sind s m r li faktiki
rol oynam r. Qanun q rar n q bul edilm sini asanla d rmaq üçün s hmdarlar n ümumi y nca na yeni t yin olunmu
direktorlar haqq nda ümumi m lumatlar n t qdim olunmas n t l b etmir.
Prinsip VID 6: nsayderl r aras nda maraqlar n toqqu mas na n zar t, o cüml d n irk tin aktivl rind n sui-istifad
v aidiyy ti xsl rl qdl rin ba lanmas nda pozuntu hallar
Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir
Qanuna sas n, insayderl r aras nda maraqlar n toqqu mas na n zar t ümumiyy tl s hmdar c miyy tl ri üçün deyil,
63 Banklar haqq nda Qanun, §25; Banklarda korporativ idar etm standartlar n n t tbiqi qaydalar , §3, 5.
64 Banklarda korporativ idar etm standartlar n n t tbiqi qaydalar , §15.1.
Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan
sentyabr 2009
S hif 39
yaln z banklar üçün m cburidir. T crüb d , h tta banklarda, mü ahid uras v idar hey tinin maraqlar n toqqu mas na
s m r li n zar t etm k üçün n zar t paylar na malik olan s hmdarlardan z ruri d r c d müst qil olmaya bil rl r.
Prinsip VID 7: Mühasibat uçotu v maliyy hesabatlar sistemin , o cüml d n, müst qil audit v n zar t
sisteml rin n zar t
Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir
S hmdar c miyy tl rind nizamnam maliyy hesabatlar imzalamaq s lahiyy tin malik olan xsl ri mü yy n edir v
onlar yanl m lumatlar n verilm sin gör m suliyy t da y rlar.
65
Emissiya prospektind yanl m lumatlar n verilm si
hal nda, h mçinin, cinay t m suliyy ti lav olunur.
66
Mü ahid uras ndan maliyy hesabatlar nda veril n m lumatlar n
h qiqiliyinin t sdiq edilm si t l b olunmur.
Banklara g ldikd , bütövlükd idar hey ti maliyy hesabatlar sistemi üçün cavabdehdir v idar hey tinin s dri v ba
mühasib maliyy hesabatlar n n düzgünlüyünü t sdiq edir. V zif l ri v hesabatl l d qiq bölü dür n sistemin yarad lmas
t l b olunur.
67
Mü ahid uras maliyy hesabatlar v audit sisteml rin n zar ti h yata keçirir. Audit komit si, h mçinin,
h min v zif l ri yerin yetirir.
BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda i tirak etmi irk tl rin mühüm hiss sind k nar auditoru seçm k (57%) v illik hesabat v
maliyy hesabatlar n t sdiq etm k (54%) s lahiyy tin mü ahid uras deyil, idar hey ti malik idi.
Prinsip VID 8: Aç qlama v kommunikasiya prosesin n zar t
Qiym tl ndirm : Yerin yetirilmir
Aç qlama v kommunikasiya prosesi qanunla s hmdar c miyy tinin mü ahid uras n n v zif l rin daxil edilm yib.
T crüb d , irk tl rd aç qlama v kommunikasiyan n s viyy si a a d r.
Prinsip VIE: Mü ahid uras korporativ m s l l rl ba l obyektiv müst qil mühakim ni t tbiq ed bilm lidir.
Prinsip VIE 1: Mü ahid uralar maraqlar n toqqu mas ehtimal olan hallarda müst qil mühakim ni t tbiq ed
bil c k yet rli sayda uran n v zif li
xs olmayan üzvl rinin t yin edilm sini n z rd n keçirm lidir. Bu cür sas
v zif l r maliyy v ba qa hesabatlar n düzgünlüyünün t min edilm si, aidiyy ti
xsl rl qdl rin n z rd n
keçirilm si, ura üzvl rinin v sas v zif li
xsl rin t yin edilm si v ura üzvl rinin m k haqq v
mükafatland r lmas daxil olmal d r.
Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir
Qanunvericilikd direktorun müst qilliyinin mü yy n edilm si. Qanunda mü ahid uras n n üzvl rinin müst qilliyi il
ba l müdd alar yoxdur. dar hey tinin üzvl ri mü ahid uras n n üzvü ola bilm zl r. S hml rin 20% v ondan art q
pay na malik olan s hmdarlar mü ahid uras n n üzvü ola bilm zl r. Banklara g ldikd , mü ahid uras , audit komit si v
idar hey tinin üzvl ri v , h mçinin, ba mühasib bank n dig r idar etm orqanlar n n üzvl ri ola (s hmdarlar n ümumi
y nca istisna olmaqla); bankda dig r v zif l rd çal a; mü ahid uras , audit komit si v idar hey tinin üzvl ri v ,
h mçinin, ba mühasibin qohumlar ola; v dövl t qulluqçular ola bilm zl r.
S orta f aliyy ti haqq nda qanun s orta irk tl rind mü ahid uras n n n az bir üzvünün müst qil olmas n t l b edir.
Lakin, müst qillik kriteriyas üzvün irk tl r h r hans m
ulluq laq l rinin, auditorla laq l rin v ya s orta irk tinin iri
mü t risi olmamas n t l b etmir.
Direktorlar n faktiki müst qilliyi. Mü ahid uralar na faktiki olaraq n zar t pay na malik olan s hmdarlar n zar t edir. Bir
neç irk t mü ahid uralar na müst qil üzvl ri seçib, lakin bu t crüb geni yay lmay b. irk tl r ikay tl nirl r ki, ölk d
h l d , müst qil direktorlar üçün yax namiz dl r çat m r.
BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda i tirak ed n irk tl rin yetmi s kkiz faizind majoritar s hmdarlar v onlarla laq li xsl r
mü ahid uras n n üzvl ri olmu dur. Qeyd etm k
laz md r ki, sor uda i tirak etmi on s kkiz irk td (18%) mü ahid
uralar tamamil majoritar s hmdarlardan v onlarla laq li
xsl rd n ibar t idi. Qrup olaraq, majoritar s hmdarlar v
onlarla laq li
xsl r bütün mü ahid uras üzvl rinin 48%-ni t kil etdil r. Minoritar s hmdarlar sor uda i tirak etmi
irk tl rin lli üç faizind mü ahid uras nda t msil olunub v sor uda i tirak etmi bütün irk tl rin mü ahid uralar n n
üzvl rinin 27%-ni t kil etmi dirl r. Mü ahid uras n n üzvl ri aras nda h cmin gör növb ti iri qrup m rk zi v rayon
orqanlar n n nümay nd l rind n ibar t olmu dur (iki faiz).
Mü ahid uralar n n müst qil üzvl ri sor uda i tirak etmi irk tl rin iyirmi s kkiz faizind çal m d r v respondentl rin
be faizi mü ahid uras n n tamamil müst qil üzvl rd n ibar t olmas n bildirmi dir.
Prinsip VIE 2: ura komit l ri il ba l ayd n v ffaf qaydalar
65 Mülki m c ll , §1078-11.7; nvestisiya qiym tli ka zlar n n emitentl ri t r find n illik hesabatlar n haz rlanmas v aç qlanmas qaydalar , §2.4.
66 Cinay t M c ll si, §203, 211, 212, 213.
67 Banklarda korporativ idar etm standartlar n n t tbiqi qaydalar , §8.3.