Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan
sentyabr 2009
S hif 22
vaxt regionun v
T-in orta göst ricisind n yax d r v prosedurlar v b rpa m sr fl ri regionun orta göst ricil rin
ox ard r (
www.doingbusiness.org
ünvan nda 2008-ci ilin Doing Business Hesabat na bax n).
Müqavil l rin icras
göst ricil ri
Az rbaycan
Avropa v M rk zi Asiya üzr orta
göst rici
T-d orta
göst rici
Prosedurlar n say
39
36.4
30.8
Vaxt (günl r) 237
425.2
462.7
M sr f (borcun %)
18.5
23.4
18.9
H SS II: S HMDARLARIN HÜQUQLARI V SAS SAHIBLIK FUNKSIYALARI
Korporativ idar etm ç rçiv si s hmdarlar n hüquqlar n müdafi etm li v onlar n icras n d st kl m lidir.
Prinsip IIA: Korporativ idar etm ç rçiv si s hmdarlar n hüquqlar n müdafi etm lidir. S hmdarlar n sas
hüquqlar a a dak lar hüquqlar hat etm lidir:
Prinsip IIA 1: Sahibliyin qeydiyyat n n etibarl metodlar
Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir
S hml rin etibarl qeydiyyat . S hml r ads z v adl olur v adl s hml r sertifikat formas nda v ya qeyri-maddi kild
ola bil r (Mülki M c ll §989, 990). Banklar s hml ri adl formada buraxmal d r. (Banklar haqq nda Qanun §19.3). Adl
s hml ri v 20 v ya ondan çox s hmdar olan irk tl r s hml ri öz l reyestrd v ya Milli Depozit M rk zind (MDM)
saxlamal v s hmdarlar n say 20-d n az olan irk tl r, h mçinin, öz reyestrl rini aparmaq hüququna malikdirl r (Mülki
M c ll §106-2.2, 1078-34.6). MDM depozitar v reyestrsaxlay c qismind f aliyy t göst rir.
28
BMK-nin 2007-ci ild keçirdiyi sor uda irk tl rin 93% k nar reyestrd n istifad edib v yaln z üçü irk t daxilind s hml rin
reyestrini apar rd . MDM sor uda i tirak ed n 58% irk tin s hml rinin reyestrini apar rd . MDM-d qeydiyyata durmam v
s hmdarlar n say 20-d n çox olan t xmin n 300 irk t var. Sahiblik hüquqlar n n hüquqi sübutu MDM t r find n t qdim
olunur (qeyri-maddi formada olan s hml r üçün) v ya irk t t r find n burax lm s hm
had tnam si (s hml ri maddi
formada saxlayan irk tl r üçün) vasit sil verilir. (Mülki M c ll §1078-20.3, 1078-21). MDM yaln z bilavasit sahibliyin
uçotunu apar r. Nominal saxlay c qanunla tan n r. MDM, brokerl r v öz l reyestrl r nominal saxlay c n n ad ndan s hml ri
saxlaya bil rl r. (CC§992-1.6, 1078-34.10, 1078-12-16). T crüb d yaln z brokerl r nominal saxlay c qismind ç x edir.
Q yyum konsepsiyas qanunda mü yy n edilm yib.
Prinsip IIA 2: S hml rin köçürülm si v ya ötürülm si
Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir
Aç q s hmdar c miyy tl rind s hml rin köçürülm sin m hdudiyy t qoyulmur. BFB-d ticar t olunan bütün qiym tli
ka zlar üzr klirinq v hesabla ma MDM t r find n deyil, BFB t r find n h yata keçirilir. Ö Ö (ötürülm sas nda öd ni )
tam yerin yetirilmir. Hesabla ma real vaxt rejimind qross sasda h yata keçirilir. MDM BFB-d n al nm mrl r sas nda
bütün s hml r üzr hesabla man h yata keçirilir. qdl rin ks riyy ti birjadank nar bazarda ba lan l r. Birjada likvidlik çox
a a s viyy d dir.
Qeyd etm k laz md r ki, h m qanun h m d yax korporativ idar etm t crüb si s hml rin
ötürülm sin h r hans m hdudiyy tl rin qoyulmas n qada an ets d , sor uda i tirak etmi irk tl rin on dördü (14%)
nizamnam l rin h min m hdudiyy tl ri daxil etmi dir.
Prinsip IIA 3: irk tl ba l aidiyy ti v mühüm m lumatlar n vaxt nda v müt madi qaydada al nmas
Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir
Az rbaycanda irk tl rl ba l m lumatlar ld etm k imkanlar sas n m hduddur. Qanuna sas n, s hmdarlar n ild bir
d f irk td n s hmdarlar n reyestrini, nizamnam sini v ililk hesabat n t l b etm k hüququ var. (Mülki M c ll §101-3.2,
106-2.3, 1078-43). T crüb d , bir çox irk tl r h min informasiyan m xfi say r v onu ictimaiyy t aç qlam r v b zi
hallarda onu aidiyy ti t nziml yiciy d t qdim etmir. Daha çox irk tin maliyy hesabatlar n münt z m d rc etm sin
baxmayaraq, BMK-nin 2007-ci ild apard sor uya sas n, respondentl rin yaln z 37% illik hesabatlar n n aç qlanmas n
v yaln z 33% balans hesabatlar n n aç qlanmas n bildirmi dir.
Prinsip IIA 4: S hmdarlar n ümumi y
nca nda i tirak etm k v s s verm k
Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir
S hmdarlar n illik s hmdar y ncaqlar nda i tirak etm k ümumi hüququ var. mtiyazl s hmdarlar n ümumi y nca nda
i tirak etm k hüququna malik olub-olmamas irk tin nizamnam sind mü yy n edilir. mtiyazl s hml r irk tin l v
edilm si, yenid nt kili v onlar n hüquqlar il ba l m s l l r üzr s s verm k hüququnu verir, lakin dividendl rin
28 “Milli Depozit Sistemi haqq nda” Az rbaycan Respublikas Prezidentinin F rman , No 580, 14 may 1997.
Korporativ dar etm nin Qiym tl ndirilm si Az rbaycan
sentyabr 2009
S hif 23
öd nilm m si hal nda qanuna sas n s s verm k hüququnu vermir. (Mülki M c ll §106.1.3.5, 106-1.4, 106-1.5).
S hmdarlar n say 100-d n çox olan SC-l r üçün, qanun n az 3 üzvd n ibar t olan hesablama komissiyas n n
yarad lmas n t l b edir. Hesablama komissiyas il ba l prosedurlar nizamnam d mü yy n edilir. T crüb d , s hmdarlar
li qald rmaqla s s verir. Hesablama komissiyas n n protokolu s hmdarlar n ümumi y nca n n protokoluna lav olunur.
(Mülki M c ll §107-4).
Son SN H v BMK-nin 2007-ci ild apard sor uya sas n, h tta banklarda da illik s hmdar y ncaqlar h r zaman
keçirilmir. S hmdar y ncaqlar n keçir n irk tl rin say haqq nda m lumat verm k ç tin olar, lakin QKDK-in
hesablamalar na sas n irk tl rin n az 30% t r find n y ncaqlar keçirilmir. Yaln z s hmdarlar n say çox yüks k olan
irk tl rin y ncaqlar münt z m olaraq keçirm si görünür.
BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda i tirak etmi irk tl rd , s hmdarlar n ümumi y nca bir çox ümumi funksiyas n yerin
yetirm mi dir. Misal üçün, respondentl rin yaln z dördd biri s hmdarlar n ümumi y nca nda illik hesabat n t sdiq
olunmas n v ya k nar auditorun t yin edilm sini bildirmi dir.
Prinsip IIA 5: Mü ahid uras üzvl rini seçm k v v zif d n azad etm k
Qiym tl ndirm : sas n yerin yetirilir
Proses. S hmdarlar n say 50-d n çox olan aç q s hmdar c miyy tl rind n mü ahid uralar n n yarad lmas t l b olunur.
Qapal SC-l r üçün onlar m cburi deyil. S hmdarlar n ümumi y nca mü ahid uras na üzvl rin seçilm si üzr müst sna
hüquqa malikdir v s hmdar c miyy tl rind sad s s çoxlu u il v banklarda 75% s s çoxlu u mü ahid uras n buraxa
bil rl r (Mülki M c ll §106-1.3.1, 107). Mü ahid uras na üzvl rin seçilm si proseduru nizamnam d mü yy n edilir.
Kumulyativ s sverm / proporsional t msilçilik. Qanun kumulyativ s sverm ni v ya proporsional t msilçiliyi mü yy n
etmir. BMK-nin 2007-ci ilin sor usunda, irk tl rin yaln z 6% kumulyativ s sverm y icaz vermi dir.
50
Prinsip IIA 6: irk tin m nf tl rind pay
Qiym tl ndirm : Qism n yerin yetirilir
Dividendl rin m bl i mü ahid uras t r find n t qdim olunur v s hmdarlar n ümumi y nca t r find n t sdiq olunur
(lakin art r la bilm z) v irk tin m nf tind n yüks k ola bilm z (Mülki M c ll §106-3). Dividendl rin m cburi minimal
m bl i mü yy n edilm yib. SC-l rin ks riyy ti il ba l ciddi problem hesabatlarda m nf tin çat mazl ndan ibar tdir
v bununla onlar dividend öd mir.
BMK-nin 2007-ci ild apard
sor uda i tirak etmi irk tl rin 18% 2002-2004-cü maliyy ill rind dividendl ri b yan edib
öd mi dil r. H min irk tl r öd ni l ri vaxt nda h yata keçirib: onlardan on ikisi dividendl ri on be günd n az müdd td v
qalan alt irk t iki ay rzind öd mi dir.
BMK-nin 2007-ci ild apard
sor uda i tirak etmi irk tl rin yar s ndan az hiss si (45%) s hmdarlar n ümumi y nca
t r find n dividendl rin b yan edilm si v payla d r lmas n n t sdiq edilm sini bildirmi dir.
Prinsip IIB. S hmdarlar irk tl ba l a a dak kimi fundamental d yi iklikl rl ba l q rarlar n q bul edilm sind
i tirak etm k v h min q rarlar haqq nda laz mi d r c d m lumatland r lmaq hüququna malik olmal d r:
Prinsip IIB 1: Nizamnam , sasnam v irk tin ox ar s n dl rin d yi iklikl r
Qiym tl ndirm : sas n yerin yetirilir
irk tin nizamnam sin d yi iklikl r mü ssis l rd s hmdarlar n ümumi y nca nda s sl rin 2/3 hiss sini, v banklarda
75% s s çoxlu unu t l b edir. Bu, qanuna sas n s hmdar y nca n n müst sna hüququdur. (Mülki M c ll §107.1).
Prinsip IIB 2: lav s hml rin emissiyas n n t sdiq edilm si
Qiym tl ndirm : Qism n yetirilir
S hmdar kapital n n burax lmas . S hmdarlar n ümumi y nca s hmdar c miyy tl rind s sl rin 2/3 hiss si v
banklarda 75% s s çoxlu u il s hmdar kapital nda d yi iklikl rin edilm sini t sdiq edir (Mülki M c ll §107.1.1). S hmdar
kapital n n burax lmas mü ahid uras na h val edil bil r.
Üstünlük hüquqlar . Üstünlük hüquqlar qapal s hmdar c miyy tl rind mövcuddur. Aç q s hmdar c miyy tl ri üçün
m cburi üstünlük hüquqlar il müdd alar yoxdur, lakin irk tin nizamnam sind h min hüquqlar n z rd tutula bil r (Mülki
M c ll §101.1, 104.2). Lakin, s hml rin yaln z n zar t pay na malik olan s hmdara burax lmas , kiçik s hmdarlar n istisna
edilm si v h tta b zi hallarda onlar n kapital n art r lmas bar d x b rdar edilm m si hallar var idi.
Prinsip IIB 3: Xüsusi qdl r, o cüml d n irk ti iri aktivl rinin sat lmas
Qiym tl ndirm : sas n yerin yetirilir
S hmdarlar n ümumi y nca t r find n irk tin yenid nt kili v l v edilm si il ba l q rarlar n verilm si mü ssis l r