45
kinmək lazımdır (2, 351-352). Burada isə qeyd etmək la-
zımdır ki, Pifaqorun bu kimi yanaşması ilə hind dünya-
görüşü arasında bənzərliklər vardır.
Pifaqor və onun ardıcılları hakimiyyət məsələlərinə
də diqqət yetirirdilər. Onların fikrincə cəmiyyət hakimiy-
yətsiz yaşaya bilməz. Bu baxımdan da ən yüksək hakimiy-
yət tanrılara məxsusdur. Onlara hamı ibadət etməlidir.
Tanrılardan sonra hökmdarlar, hörmətli insanlar, vali-
deynlər və ən sonda qanunun aliliyi gəlir. Beləliklə, ha-
kimiyyət iyerarxik
39
sistemlə qurulmalıdır.
Pifaqor məktəbinin təliminə görə biliyin mənbəyi
vardır. Bunu da “matemata” adlandırırlar. Onun hikmətini
isə yalnız yüksək məqama çatmış müdriklər bilir. Onlar
bu biliyi özləri bildikləri kimi öyrəncilərinə ötürürdülər.
Öyrəncilər də bu bilikləri sual vermədən dəlilsiz qəbul
etməli idilər. Buna da “akusmata” deyirdilər (3, 13). Bu
prinsiplər sonralar dinlərin, mistik təriqətlərin, mənəvi
qardaşlıqların qaydalarında təkrarlanmışdır.
Pifaqorun və onun ardıcıllarının kosmoqonik ba-
xışlarına görə, hər şey 4 ünsür: od, su, yer və havadan ya-
ranmışdır. Yer isə kürə şəklindədir (2, 348). O sonsuz və
əbədi boşluqdan yaranıb, o boşluqla nəfəs alır. Bunun
nəticəsi olaraq dünya genişlənir və daralır. Bu səbəbdən
məkan, zaman, göy cisimləri və onların hərəkəti yaranır.
Dünyanın mərkəzində od, baş tanrı Zeusun məbədi və
təbiətin qanunu (“fatum” və ya “loqos”) durur. Sonra isə
39
İyerarxia (yun.
ἱεραρχία – müqəddəs hakimiyyət) – hansısa bir silsilə
sistemdə hər bir üzvün özündən öncə gələnə tabe olmasıdır.
46
oddan yaranmış və onun ətrafında fırlanan yer, planetlər
və ulduzlar gəlir.
Beləliklə, Pifaqorun ardıcılları yeri kürə şəklində
təsəvvür etmiş və onu dünyanın mərkəzində yerləşdir-
mişdirlər. Bu baxışlar isə orta əsrlərin sonuna qədər dünya
elmi və fəlsəfəsində qüvvədə olmuşdur. Ancaq sonra
Nikolay Kopernik (XVI yüzillik) yer kürəsinin dünyanın
mərkəzində olmasını inancını şübhə altına almışdır. Son-
ralar isə inkişaf edən elm sübut etmişdir ki, yer dünyanın
mərkəzində yerləşmir.
Pifaqorun çox maraqlı rəqəmlər fəlsəfəsi olmuşdur. O
hesab edirdi ki, dünya və çevrəmizdə olan şeylər heç də
bizim gördüyümüz və duyduğumuz kimi deyildir. Onlar
duyğularımızla yox, düşüncəmizlə qavranıla və anlaşıla
bilər. Hər şeyin arxasında bir birlik durur. Əlbəttə dağ
dağdır, insan insandır, daş daşdır. Ancaq, bu kimi
müxtəlifliyin bir başlanğıcı, birləşdirici nöqtəsi vardır. Bu
da rəqəmlərdir. Onlar hər şeyin pərdə arxası və baş-
lanğıcıdır, çünki istənilən şeyi rəqəmlə göstərmək müm-
kündür, hər şeyin rəqəmlə ölçülən ölçüsü vardır. Məsələn,
suyun miqdarını litrlə, ağırlığın çəkisini kiloqramla, bit-
kilərin sayını ədədlə göstərmək olar. Deməli, rəqəmlər hər
şeyin əsasında durur.
Beləliklə, dövrünün başqa filosoflarından fərqli ola-
raq Pifaqor hər şeyin ilkin səbəbini maddədə deyil, dərk
olunmayan şeylərdə axtarırdı. Sonralar bu fikri Platon
daha da inkişaf etdirərək ideyalar haqqında təlimlə çıxış
47
etmişdir. Bu baxımdan Pifaqoru fəlsəfi idealizmin
40
yara-
dıcısı hesab etmək olar. Ancaq onu da qeyd etmək la-
zımdır ki, bu kimi fikirlər ondan öncə Misir və Babil
kahinlərinin arasında da yayılmışdır. Ehtimal olunur ki,
Pifaqor mistikanı məhz onlardan öyrənmişdir.
Eyni zamanda, rəqəmlər həndəsi mənada da
anlaşılırdı. Nöqtə Bir rəqəmini ifadə edirdi. Bu rəqəm isə
hər şeyin başlanğıcı və əsası hesab edilirdi. Pifaqor üçün
Bir rəqəmi həm də Tanrıdır. Başqa şeylər isə müxtəlif rə-
qəmlərin cəmidir. Belə ki, iki nöqtədən düz xətt alınır, üç
nöqtə isə artıq düz müstəvidir. Dörd nöqtə isə fəzadır. Bu
rəqəm dörd ünsür olan od, yer, su və havanın təməlində
durur ki, bu da hər şeyin başlanğıcında duran səbəbdir.
Həmçinin, bu nöqtələrdən üçbucaq, dördbucaq və s.
fiqurlar yaranır. Üçbucaq dünyaya gəlmənin və hər şeyin
yaradılmasının səbəbidir. Dördbucaq Tanrı təbiətinin tə-
cəssümüdür. Pifaqorun ardıcıllarının rəmzi isə pentaqram
(yun. πεντάγραμμον – beş guşəli ulduz) olmuşdur. Bu
gizli rəmz vasitəsi ilə onlar bir-birini tanıyırdılar.
Pifaqorun ardıcıllarının müqəddəs rəqəmi 36 idi (4,
69). Çünki, 36 rəqəmi 1+2+3 kombinasiyasından yaranır.
Bir dünyanın birliyinin rəmzidir. Hər şey ondan başlayır
deyə, o Tanrı ilə eynilik təşkil edir. İki hər şeyin xeyir-şər,
işıq-qaranlıq kimi dualistik göstəricisidir. Üç isə kamil
rəqəmdir. Çünki onda başlanğıc, orta və son vardır. Həm də
36 rəqəmində elə sirlər var ki, onlar başqa rəqəmlərdə
yoxdur (örnək: 1+2+3+4+5+6+7+8=36).
40
İdealizm – hər şeyin əsasında ideyanın durduğu haqqında fəlsəfi
təsəvvürdür.
Dostları ilə paylaş: |