217
имела конкретные административные деления, границы,
внутренюю
структуру
государственности,
а
также
самостоятельную политику, военную силу и денежную систему.
Монеты Албанского государства чеканились в Барде и были
растпространены далеко за ее пределами. В тот период большое
внимание уделялось также языку, писменности, просвещению и
другим сферам культуры. В период развитого средневековья
Барда имела богатую городскую культуру. IХ в. и первая
половина Х века являются периодом ее прогресса и
процветания. Огромный город имел мощные защитные
сооружения, плановую городскую структуру, одно-двухэтажные
жилые и административные здания, дворцы, храмы, мечети,
каравансараи, бани, систему водоснабжения, канализационную
систему и комплекс других коммунальных услуг. Все
перечисленное свидетельствует о высоком уровне культуры
градостроительства того времени. Город Барда славился на
Ближнем и Среднем Востоке как один из крупных ремесленных,
торговых, культурных центров. Его называли «Матерью
Аррана», сравнивали такими известными городами Востока, как
Рей, Исфахан, Багдад и др. В те времена в Барде выросли целые
поколения ученых и мыслителей. Выходцы из Барды обучались
разным
наукам
в
соседних
мусульманских
странах,
усовершенствовали свои знания. Многие из них оставались в
городах, где получали образование, творили под псевдонимом
«Бардаи». В монографии последовательно излагается и
последующие этапы истории города Барды, отмечается, как
город неоднократно подвергался разрушениям, терял былую
славу, но быстро восстановливался как культурный центр.
218
THE CITY BARDA
SUMMARY
The history of ctudy of the city of Barda is of great scientific interest.
Geographical, political and cultural history. A great hictorical way
being passed by the city in the aspect of political, economical and
cultural development is considered in the given work. The centuries-
olt settling- from the IV century B. C. To the XIX century A.D. is
investigated in detail on the basis of written scurces, archaeological
and other materials for the first time in the monography.
The city was formed in the ancient period in the centre of Uti region,
between the rivers of Kur and Terter. The formation of the city of
Barda was based on the development of agriculture, handicraft
production, trade and traderelations. In the monography it is
emphasized that Barda had important strategic Iocation and strong
defensive work. In the V century the residence of politico
administrative power was moved to this city and Barda became the
capital of the Albanian State up to the beginning of the VIII
century& At that time the Albanian State was ruled by Vache II, Va-
chagan III, Varaz-Grigor, Javanshir; outstanding historical figures
such fst Viro, Nerses and others lived there as well. As a whole in the
Middle Ages the city of Barda occuring in the centre of political,
economical and cultural life of the country, naturally, was drawn into
all events of studied time. In the monography work the city of Barda
is examined mainly in the context of events going on in studied
territory. Albania had concrete divisions and borders, internal struc-
ture of State system and independent policy, military force and
money system.The coins of Albanian State were minted in Barda and
used far away outside the country.
219
A great fttention was given to language, written language, education
had other indicators of spiritual culture as well. Barda had a rich
urban culture in the period of developed Middle Ages. The IX
century and first half of the X century were the period of its progress
and prosperity. The enermous city had strong defence, planned
municipial structure, one-storoyed and two-storoyed dwelling and
administrative buildings-palaces, temples, mosgues, carvansaraes,
bath-houses, water-supply, sewarage systems and complex of other
municipal services. All above saids show that the culture of town-
planning was in high level. The city of Barda was famous in the Near
and Middle East as one of the largest handicraft, trade and cultural
centres. It was called «Mother of Arran», compared with such known
cities as Baghdad, Isphahan, Rey and oth. The whole generations of
scientists and thinkers appeared at that time.The inhabitants of Barda
studied the various kinds of sciences in the neighbouring Mussulman
countries, perfected their knowledges. Many of them stayed in those
where they got education and created under the pen- name of
«Bardai». The history of Barda in separate stages of its existence is
elucidated successively in the monography. The city was subsected
to destruction, lost its past fame repeatedly, but was restored quickly
as a cultural centre.
220
ADLAR GÖSTƏRİCİSİ
Şəxs adları
Abbas Bərdəi
Asoy
Abaqa xan
Ast Tarkan
Abas
Arsvagen
Abbas I
Aşurbəyli Sara
Abbas II
Atropat
Abbas Mirzə
Ayba-sultan
Abbasqulu Ağa Bakıxanov
Avqust
Abdullah ibn Həsən
Babayev İlyas
Adam Oleari
Babək
Afşin
Bağatur
Axundov Ağamusa
Bahaəddin Ögəl
Alp İlitver
Bartold V.V.
221
Altman M.M.
Bayəzid
əl-Amin
Baysunqur
Anak
Baqrat
Antoni
Belenitski M.M.
Arrian Flavi
Belyayev V.İ.
Arqun xan
Berezin İ.N.
Artamonov M.İ.
Bestam
Asim ibn Yəzid ibn Abdullah Bolşakov O.Q.
əl-Hilali
Bunin A.V.
Bəhmən Mirzə Qacar
Yesai Həsən Cəlal
Bəhaüddövlə
Evliya Çələbi
Bəlazuri
Əbbal ibn Süleyman
Buqay Şərabi
Əbdü-l-Baqi Nəhavəndi
Bünyadov Teymur
Əbdü-l-Əziz
Bünyadov Ziya
Əbdü-l Məlik əl-Cəhaf əs-
222
Canı bəy
Suləmi
Cavad xan
Əbdü-l Məlik ibn Mərvan
Cavanşir
Əbih Sultan
Cavidan
Əbdü-l-Səməd
Cahan Pəhləvan
Əbdü-r-Rəhman
Cahangir Mirzə
Əbdü-r-Rəhman Cami
Cahanşah Mirzə
Əbih Sultan
əl-Cəbr
Əbu Abbas Əhməd ibn Ömər
əl-Cərrah
ibn Sürayc
Cəfər ibn-İshaq
Əbu Bəkr
Əhməd ibn
Cəfərov Hidayət
Məhəmməd
əl-Həmədani
Cəfərzadə İsaq
(ibn Fəqih)
Cəlaləddin Xarəzmşah
Əbu Bəkr Qutbi əl-Əhəri
Cəlaləddin Məhəmməd Əbu Bəkr Əhməd ibn Harun
223
Münəccim Yəzdi
Bərdici əl–Bərdəi
Cüveyni
Əbu Bəkr Tehrani
Cünabadi
Əbu Əli Məhəmməd Cübban
Cüneyd
Əbu Əli Məhəmməd ibn
Çəmənzəminli Yusif Vəzir
Əbdü-l-Vəhab Cübai
Çingiz xan
Əbu Teyyib Məhəmməd ibn
Davud ibn Əli
İbrahim Xalidi
Derevyanko A.P.
Əbu Əli ibn Savvaf
Deysəm ibn İbrahim
Əbu Bəkr əş-Şəfii
Dəvdək
Əbu Əli Hüseyn ibn Süfvan
Dədə Qorqud
ibn İshaq ibn İbrahim Bərdəi
Dion Kassi
Əbu Bəkr Əbdü-l- Əziz ibn
Dorn B.
Həsən Bərdəi
Dyakonov İ.M.
Əbu Əbdü-l-Kadi
Əbu Yaqub İshaq ibn İbrahim
224
Əbü-l-Qasim Bətrani
Əbu Bəkr Məhəmməd ibn Əbü-l-Qasim Bəğəvi
Yəhya Hilali əl–Bərdəi
Əbü-l-Qasim ət-Təbərani
Əbu Əli Məhəmməd ibn Əbü-l-Qasim Tahiri
Əbdü-l-Vəhab Cübai
Əfəndiyev Oqtay
Əbu Əmr Bəsri
əl-Əhəri
Əbu Əmr Dəqqaq
Əhməd
Əbu Hatəm Razi
Əhməd bəy Cavanşir
Əbu Həsən Abdullah ibn Müta Əhməd bəy Portal
əl-Fədl
Əhmədov Qara
Əbu Mənsur
Əhməd ibn Umeyr
Əbu Mücaəllad ibn əl-Hüseyn Əhməd ibn Harun Bərdəi
Əbu Müslüm Şərit
Əhməd ibn Lütfüllah Münəc-
Əbu-Sabbah
cimbaşi
Əbu Səid
Əhməd ibn Mərd
Əbu Tahir Dəbbas
Əhməd ibn Ömər Əbül–Həsən
Əbu Zura
əl–Bərdəi
225
Əbu Əmr Bəsri
Əhməd ibn Süleyman
Əbu Əmr Dəqqaq
Əhməd Kəsrəvi
Əbu Səid
Əhməd Taşköprüzadə
Əbu Səid əl-Bərdəi
Əli ibn Lülü əl-Vərraq
Əbu Səid Əhməd ibn Hüseyn Əliyev Fuad
Bərdəi
Əliyev İqrar
Əbu Səid əl-Eşəc Əbu Tahir Əliyev İlham
Dəbbas
Əliyev Kamal
Əbü-l-Abbas əs-Səffah
Əliyev Vəli
Əbü-l-Həsən Əli ibn Əbdü-l-
Əli ibn Musa
Əziz Bərdəi
Əliyev Heydər
Əbü-l-Həsən Kərxi
Əlizadə Əbdülkərim
Əbü-l-Həsən Leşgəri
Əlqas Mirzə
Əbü-l-Həsən ibn Ömər ibn Əlvənd Mirzə
Abdullah Bərdəi
Əmin Əhməd Razi
Əbü-l-Həsən
Əmir Vəhsudan
226
Əmir Şəmsəddin Yəzdi
Əmir Musa Xəlifə
Həsənəli
Ənsari
Həyyun ibn Nəsr ibn Ənan
Əsgər
Hişam ibn Ömər Füvəti
Əssar Təbrizi
Hişam ibn Əbdü-l-Məlik
Əsəd ibn Yəzid
Hülakü xan
əl-Əsir
əl-Hüseyni
Əsirəddin Əbhəri
Hüseyn Ciddi
Əzüdəddin İci
Hüseynov Məmmədəli
Favstos Buzand
Hüseynov Rauf
Fexner M.F.
Hüseynəli Tərxan
Fədl ibn Yakba
Xacə Şəmsəddin Məhəmməd
əl-Fədl
Cüveyni
Fərrux Yassar
Xaqani Şirvani
Fərzəliyev Şahin
227
Xalid
əl-Fəzl ibn Yəhya əl-Bərməki
Xatun
Fəzli İsfahani
Xəlil bəy Sufi
Fəzlullah Rəşidəddin
Xəlilov Cabbar
Fəzlullah Nəimi
Xətib Bağdadi
Firuz
Xondəmir
Gödək Əhməd
Xorazad
Göycə Sultan Qacar
Xosrov Ənuşiravan
Göyüşov Rəşid
Xosrov Pərviz
Hacı Cəfər Təbrizli
İbn Abdullah əl-Bacalı
Hafiz Əbru
İbn Bəttutə
Hafiz Şirazi
İbn əl-Fəqih
Haqverdiyev Əli
İbn ən-Nədim
Harun ər-Rəşid
İbn Hövqəl
Harun ibn İshaq
İbn Xordadbeh
228
Heydərov Mikayıl
İbn İmdad Hənbəli
Həmdullah Qəzvini
İbn Kuteybə
Həmzə Mirzə
İbn Miskəveyh
Həsən bəy Rumlu
İbn Qudama
əl-Həsən ibn Qəhtəbə
İbn Rusta
Həsən Cəlal
İbn Sac
İbn Şadluyə
Konstans
İbrahim ibn Valid
Konstantin
İbrahim
əl-Kufi
İbrahim xan
Qacar
İbrahim paşa
Qəhtəbə
əl-İdrisi
Qara bəy
İltikin
Qarabağlı Rizvan
İlya
Qasım bəy
İsan Qutluq
229
Qazan xan
İsgəndər
Qazi Gəray
İsgəndər bəy Münşi
Qazi Əhməd Qumi
İshaq ibn Müslüm
Qazıyev Saleh
İshaq ibn Süleyman
Qazi Məhiyəddin Bərdəi
İsmayıl I
Qara Piri bəy
İsmayıl II
Qara Yusif
İsmayıl Mirzə
Qeybullayev Qiyasəddin
İsmayılov Mahmud
Qədirov Fridun
İsmayılov Q.S.
Qəssab
İstəxri
Qətran Təbrizi
Can Batist Tavernye
Qızıl Arslan
Cuze P.K.
Qrantovski E.A.
Kamal ibn Cəlaləddin Qrum-Qrcimaylo
Məhəmməd Münəccim Qubad
Yəzdi
Qubad
230
Kambisi
Qudama
Karaulov N.A.
Quliyev Nəsimi
Karqer M.K.
Qumilyov Lev
Katib Çələbi
Quseynov Rauf
Kavus
Lamm G.C.
Kazımov Qəzənfər
Laurenti C.
Kir
Lukull
Kirakos Qanzaketsi (Gəncəli)
Mahmud bəy
Klavdi Elian
Mahmud Kaşğari
Klavdiy Ptolemey
Mahmudov Yaqub
Maks Veber
Məkki ibn Əhməd Bərdəi
Mamikon
Məqsud bəy
Marko Polo
Məlik Əşrəf
Melikişvili Q.A.
Mənsur ibn İsa əs-Səbi
əl-Mehdi
231
Mənsur
Mehran
Mənuçöhr
Mehravan
Mərvan ibn Məhəmməd
Mesxia Ş.A.
Mərzban
əl-Məsudi
Məmmədov Arif
əl-Müqəddəsi Məcdəddin Məmmədov Rauf
Məhəmməd ibn Əbu Talib Məmmədov Süleyman
əl-Hüseyni (Məcdi)
Məmmədov Tofiq
Məhəmməd Bərdəi
Məmmədov Zakir
Məhəmməd Gəray
Məsud ibn Namdar
Məhəmmədhəsən xan Etümad Məzyəd əş-Şeybani
əs-Səltəne
Mxitar Qoş
Məhəmmədhəsən Vəlili
Mikluxo-Maklay
Məhəmməd Xudabəndə
Minorski V.F.
Məhəmməd ibn Abbas
Miranşah
Məhəmməd ibn Abdullah ibn Mir Möhsüm Nəvvab
Əbülhəsən Bərdəi
Mirxond
232
Məhəmməd ibn Əhməd ən-
Mirzə Adıgözəl bəy
Nəsəvi
Mirzə Baysunqur
Məhəmməd ibn Hinduşah Mirzə Camal Cavanşir
Naxçıvani
Qarabağlı
Məhəmməd ibn Xalid Bərdəi
Mirzə Məhəmməd Əmini
Məhəmməd ibn İshaq
Mirzə Ömər
Məhəmməd ibn Sul
Mirzə Camal Cavanşir
Məhəmməd ibn Zeyd ibn Qarabaği
Yədəhdəvayh əl-Heysəm əl-
Moisey Kalankatlı
Bərdəi
Moisey Xorenli
Məhəmməd ibn Vərək ər-Razi Muxtarova Əsmət
Məhərrəm Bayar
Mroveli Leonti
Məhinbanu
Mustafazadə Tofiq
Murad
Ömər ibn Əyyub əl-Kinani
Musa ibn Nəsr
Paxomov Yevgeni
Müflih əl-Yusif
Partatua
233
Müsafir ibn Kəsir əl-Qəssab
Petro Zeno
Mütəsim
Petruşevski İ.P.
Müzəffər
əd-Din Mənsur Peykər xan Qacar
Pornək
Pirbudaq
Nadir şah
Piriyev Vaqif
Nadir Mirzə
Pompey
Mədən əl-Xümsü
Pliniy (Böyük)
Nemətova Məşədixanım
Pliniy Sekund
Nerses Bakir
Refik Özdek
Nəcəfqulu xan Dünbüli
Rəbi ibn Süleyman
Nəcəfli Tofiq
Rəcəbli Əli
ən-Nəcm ibn Haşim Rəşidəddin Fəzlullah
(Dərbəndi)
Rəvvad əl-Əzdi
ən-Nədim Əsgilani
Rəvvadi Vəhsudan
Nəsəvi
Ruzbixan Xunci
234
Nəsimi
Rüstəm xan
Nəsirəddin Məhəmməd Tusi
Rüstəm
Nəsr ibn Ənan
Rüstəm Mirzə
Nəsr ibn Mənsur Ərdəbili
Salar Mərzban
Nərimanov İdeal
Salman ibn Rəbiə
Nizaməddin Şami
əs-Samani
Nizami Gəncəvi
Sam Mirzə
Nuriyev Aləm
Satoy
Nüşabə
Sebeos
Oleari Adam
Seyidağa Əxi
Onullahi Seyidağa
Seyidağa Onullahi
Ordubadi Məmməd Səid
Seyidov Mirəli
Orucbəy Bayat
Sədullah əl- Bərdəi
Osman bəy
Səfi Gəray
Osman paşa
235
Səid Nəfisi
Ömər əl-Həsun
Səid ibn Əmr Əbu Osman əl-
Şeyx Üveys
Əzdi əl-Bərdəi
Şihabəddin Abdullah ibn Lüt-
Səid ibn Qasim Bərdəi
fullah (Hafiz Əbru)
Səid ibn Səlim
Şəmsəddin Eldəniz
Səid ibn Səlman
Şəmsəddin Hacı Məhəmməd
Səhl ibn Sumbat
Əssar Təbrizi
Sısoev İ.V.
Şərəfəddin Bidlisi
Siracəddin Urməvi
Şərəfəddin Yəzdi
Strabon
Şərəfəddin Xarəzmi
Sultan Əhməd Cəlairi
Şərəf əl-Mülk
Sultanəli
Şərifli Məmməd
Sultan Məhəmməd
Şiltberger
Sultan Hüseyn Bayqara
Şirin Bəyani
Sultan Həsən
236
Şirin
Sultan Xəlil
Şirvanşah Kavus
Sultan Murad
Şükürlü Əlisa
Sultan Üveys
Tacəddin
Sultan Yaqub
Tahir ibn Məhəmməd əs-
Süleyman
Sənan
Süleyman əs-Səmərqəndi
Tavernye
Süleyman ibn Əbdü-l Məlik
Teyyib Məhəmməd ibn
Süleyman ibn Əhməd əl-
İbrahim Xalid əl-Bağdadi
Haşimi
Teymur
Syuti
ət-Təbəri
Şahverdi Sultan Ziyadoğlu Təhmasib
Qacar
Toğrul bəy
Şarden
Toxtamış
Şero
Trdat
Şeyx Əli Qəssab
237
Trever KamelyaVasilyevna
Şeyx Heydər
Uğurlu xan
Şeyx İbrahim ibn Şihabəddin Uğurlu Məhəmməd
Gülşəni Bərdəi
Ulcaytu Məhəmməd
Şeyx Mahmud Şəbüstəri
Urnayr
Şeyx Səfi
Uzun Hacı Bağır
Vaçaqan
Yəhya Qəzvini
Vaçe
Yəzid ibn Əhməd
Vaçaqan
Yəzid ibn Hatəm əl-Mühəlləbi
Varaz-Qriqor
Yəzid ibn Məzyəd
Varaz-Peroz
Yəzid ibn Üseyd əs-Sülami
Varaz-Trdat
Yusif ibn Divdad
Varazo
Yusifov Yusif
Vasaq
Yüzbaşov Rəmzi
Vəlixanlı Nailə
Zaxoder B.N.
Viro
238
Ziyadxan
Yağıbastı
Zeki Validi Toğan
Yaqub əl-Bərdəi
Zeynəddin Qəzvini
Yaqub Sultan
Zəkəriyyə Təbrizi
Yaqut əl- Həməvi
Zəkəriyyə ibn Məhəmməd əl-
Yakba
Qəzvini
Yakubovski A.Y.
Zəkəriyyə
Yar Əhməd Qaraman
Zöhtabi Məmmədtağı.
Yezdəgird
Zuhəyra ibn Sinan ət-Tamnimi
239
M Ü N D Ə R İ C A T
GİRİŞ
I FƏSİL Bərdənin tarixi ərazisi, şəhərin təşəkkülü və adının
etimologiyası
1.1.Bərdənin
yerləşdiyi
tarixi ərazi və onun təbii-coğrafi
xüsusiyyətləri
1.2. Şəhərin adının etimologiyası
II FƏSİL Bərdə antik dövr və erkən orta əsrlərdə (e.ə. IV- b.e.VII
əsrlər)
2.1. Bərdə alban arşakların hakimiyyəti dövründə
2.2. Bərdə mehranlıların hakimiyyəti dövründə
III FƏSİL Bərdə VIII - XIX əsrlərdə
3.1. Bərdə ərəblərin hücumları dövründə 3.2. Bərdə VIII-X əsrin I
yarısında (Bərdənin çiçəklənmə dövrü)
3.3. Bərdə Sacilərin və Salarilərin hakimiyyəti dövründə 3.4.
Bərdənin ruslar tərəfindən dağıdılması, tənəzzül dövrü
3.5. Bərdə şəhərinin yenidən dirçəlməsi və sonrakı tarixi (XII- XIX
əsrlər).
IV FƏSİL Bərdənin maddi və mənəvi mdəniyyəti
4.1. Maddi mədəniyyət
4.2. Mənəvi mədəniyyət
MƏNBƏ VƏ ƏDƏBİYYAT
QƏBUL OLUNMUŞ İXTİSARLAR
ADLAR GÖSTƏRİCİSİ
İLLÜSTRASİYA
240
Nəşriyyatın direktoru Bəxtiyar Əli
Texniki redaktor Anar Babayev
Yığılmağa verilib 09.05.2008
Çapa imzalanıb: 15.06.2008
Kağız formatı 84x108 1/16
Şərti çap vərəqi 15
Sifariş № 18
Tirajı 300
«UniPrint»
nəşriyyat-poliqrafiya müəssisəndə
çap edilmişdir.
Dostları ilə paylaş: |