9
Mafkuralar insonlar va xalqlarning maqsad-muddolarini qanchalik haqqoniy aks ettirishga qarab,
haqiqiy va sohta mafkuralarga bwlinadi.
Odamlarning haqiqatga bwlgan ishonchini suistemol qilib, ularning maqsad va manfaatlariga mos
g`oyalar bilan niqoblanib, amalda ularning orzu-intilishlarini haqqoniy aks ettirmaydigan mafkuralar
soxta mafkuralardir.
Soxta mafkuralar asosida shakllanadigan e`tiqod soxta e`tiqoddir. Sobiq kommunistlik mafkura soxta
edi. Shuning uchun uning xukmronligi bahram topganidan keyin unga e`tiqod qilib yashaganlarning
aksariyati haqiqat deb oylaganlari aslida elg`ondan iborat bwlib chiqqanini tan oldi. Shunki
kommunistlik mafkura soxta bwlganligi uchun haqiqtning kichi bilan emas, turli hil hiyla vositalari
bilan odamlarni wziga jalb etgan, soxta e`tiqodlar shakllanishiga sabab bwlgan edi.
Soxta mafkuralar asosida shakllanadigan duneqarash jaxolatdir. Vahhobiylik, «Xizbut-tahrir» kabi
aqidaparastlik oqimlarning mafkurasiga berilgan ayrim kimsalarning jaholati bunga misol bwla oladi.
Bunday odamlar hatto wz ota-onasidan voz kechib, vaxshiylik yuliga kirmoqda.
Haqiqiy mafkura haetdagi yangiliklar, yutuqlar bilan boyib, rivojlanib boradi. Shu tariqa taraqqiet
tufayli yuzaga chiqarilgan muammolarga wzining asosiy g`oyalariga tayangan holda javob berishga
harakat qiladi.
Bugingi kunda diniy aqidaparastlik soxta mafkuralarning kwp tarqalgan twri bwlib. Bunday
xususiyatdan mahrum. Chunki u yangilikni, taraqqietni tan olmaydi. Ularni tan olishni wzining ustivor
aqidalariga zid deb hisoblaydi. Shuning uchun ularni teskari talqin etish oqibatida insoniyat boshiga kwp
kulfatlar keltiradi. Negaki, taraqiet zarurati insoniyatni oldinga chorlagani sayin aqidaparastlik uning
oeg`iga kishan bwlishiga urinadi.
Haqiqiy mafkuralar sog`lom g`oyalar negizida rivojlanadi va odamlarning haqiqat haqidagi
tushunchalarini umumlashtirib, ularni asoslashga xizmat qiladi. Bunda ular taraqqiet natijalariga
tayanadi, turmushdagi har bir yangilikni uzlashtirib, undan oziqlanadi. Bunday mafkura asosida
shakllangan e`tiqod haqiqiy e`tiqoddir. Imom Buxoriyning ilm yulidagi e`tiqodi, Najmiddin Qubroning
vatanparvarlik e`tiqodi. Alisher Navoyining insonparvarlik e`tiqodi haqiqiy e`tiqodga misol bwla oladi.
Aqidaparastlik, ayniqsa bizning esh mustaqil mamlakatlarimiz uchun havflidir. Unga qarshi ma`rifat
asosida kurashish uchun zamonaviy bilimlarni ham, diniy bilimlarni ham chuqur bilishimiz, buyuk
ajdodlarimizning ilmiy merosidan habardor bwlishimiz kerak.
Mafkura-muayyan ijtimoyi guruh, millat, xalqning maqsad va muddoalarini ifoda etadigan, ularni
uyushtirib safarbar qilib, duneqarash va e`tiqod asoslarini shakllantiradigan g`oyalar tizimidir.
Ideologiya ha`mme waqit ideya haqqinda ta`g`liymat dep tusinip kelgenimiz erteden-aq belgili. Lekin
bizin` jag`dayimida ruwhiyliq ha`m bilimliliktin` xaliq salahiyatinda ko`rsetetug`in Kushke aylaniw
ushin milliy ideya za`ru`r. Ol ma`mleketti xaliqti alg`a jeteklewshi, iygilikli pikirler jiyintig`i. Lekin
bular arasinda olardin` ha`mmesin birlestirip turatug`in bas ideya boladi. Ma`mleketimizde bunday bas
ideya prezidentimiz ortag`a taslag`an «O`zbekstan keleshegi biyik ma`mleket». Qalg`an barliq ideyalar
onin` logikaliq dawami bolip esaplanadi.
Milliy ideologiyanin` a`hmiyeti milliy ideyag`a jetiw joli. Ne qilinsada sol ideyag`a umtiliw tezlenedi,
an`satlasadi, maqset ha`melge asadi, qanday is tutiladi bul ideyag`a qarsi ha`reketlerdin` joli tosiladi.
Milliy ideologiya a`ne sol sawallarg`a juwap beredi.
Umumiy obrazdi aytqanda milliy g`oya nazariya bolsa milliy mafkura avmaliet yaki milliy ideya
strategiya bolsa, milliy ideologiya-taktika boladi.
10
Milliy ideologiyanin` qa`siyetleri
Bir sawat tuwiladi. O`zbekstan respublikasinin` Konstituttsiyasinda birde bir ideologiya ma`mleketlik
ideologiya boliwi mumkin emesligi aytilg`an. Demokratiya tiziminde bir neshshe ideologiya erkin jasay
beredi. Onday jag`dayda milliy ideologiyanin` ja`miyettegi orni qayda yamasa oni qalay tusinilsede
(tasavvur) qilamiz.
Da`slep aytilg`ani so`z milliy ideologiya ma`mleket ideologiyasi emes. Sonin` ushin oni Prezidentimiz
«ja`miyet ideologiyasi», «Milliy mafkura» geyde «Milliy istiqlol mafkurasi» dep tilge aladi. Onnan qala
berse milliy mafkura ma`mleket xalqinin` manfaatlerin ximoya qiladi, sog`an tiykarlanadi. Milliy
mafkurasi kushli xaliqlarda «men» ha`m «ja`miyet» degen tusinikler o`z-ara birigip, uyg`inlasip ketedi.
Sebebi onda ha`r bir shaxstin` taslag`an qa`demi, jurgen joli, qilg`an isi boyinsha o`zine o`zi: «Men
ushing`i bul-yaxshi, lekin xalqim ma`mleketim ushin qalay?» dep sawal beretug`in boladi. Bug`an misal
retinde Yaponiyadag`i ideyalardi, ondag`i shaxslardin` keltiriw mu`mkin.
Oylap ko`rilse xaslinda xesh kimnin` as-tuz Bergen xalqinin` manfa`a`tine zid (ziyanli) is islerge
xuqiqi joq. Lekin ha`mmenin` sol da`rejege jetiwi ushin xukim milliy mafkura kerek.
Manawiyat ha`m marifat adamdi sonday insaniy da`rejege jetkeredi. Sonda insan kamal boladi.
Kamillik o`zinin` ishine manaviyatliliqti marifatliqti qosip aladi. Milliy mafkurani ha`m «ka`mil
insanlar jaratadi, jetilistiredi, a`melge asiradi».
Bir ma`mlekette bir neshshe mafkuranin` a`mel qilamiz ja`ne uliwma milliy mafkuranin` ha`m boliwin
tasavvur etiw ushin bir uqsatiw keltiriw mu`mkin.
Aytayiq bir viloyattin` ulken zalinda paytaxttan barg`an lektor bayanat qilip atir. Sonda bir jigit
orninan turdida naraziliq bildirgendey tas talqin esikti tars etip jawip shig`ip ketti. Demek belgili waqiya
payda boldi. Og`an ha`r Kim ha`r tu`rli qatnas jasaydi. Ol qanday waqiya ekenligine qaramastan sog`an
munasibet tayin. Bir kisinin` munasibeti ol qanday bolmasin ol pikir. Shaxsiy pikir. Ha`r gellede min`
qiyal lekin bul pikirge jamaa qosilsa ol mafkurag`a aylanadi.
Misali zaldin` on` ta`repindegi qiriq kisi «Sol bala natuwri qildi. Lektor jaqsi, kerekli ga`plerdi aytip
pikirimizge fikr qosip atirg`an edi. Bunin` ustine ol mexman edi. Onin` xurmetin jayina qoymadi»-dedi.
Buni «A»-mafkura dep alayiq.
Zaldin` shep jag`inda alpis shaqli adam bolsa «jigit qa`te qiladi» deydi. Sol tochkada «A» mafkura
menen tutasqanda boladi. Lekin pariq bar. Bular jigittin` qa`demin basqa jihattan turip shariqlaydi.
«Zalda eki juz adam otiripti, solardin` xurmetin qilmadi» Buni «V» mafkura dep alayiq.
Zaldin` ortasinda juzge jaqin kisi otir. Olarda jigittin` bul isine renjigen. Lekin endi waqiyag`a
putkilley basqa nuktay nazardan turip baha beredi: «Bala mexmannin` ha`reketin qilmag`an bolsa mayli,
zaldag`ilardi xurmetlemegen bolsada ma`yli. Lekin bul jerde putkil ualiyat xalqinin` wakilleri jiyilg`an.
Ol wa`liyattin` abiroyin oylamadi. Buni «S» mafkura dep alayiq». Tiykarinda ush mafkura bar. Birine
keskin qarsi emes. Tek nuqtay nazardan pariq bar. Olardin` ishinde «S» mafkura xaliqtin` ulken wa`liyat
ko`leminen alg`anda ko`pshilik bo`leginin` manfaatlerin birinshi oring`a qoyipti. Demek «S» mafkura
milliy mafkurag`a uqsap ketedi.
Shininda da, milliy mafkura ma`mlekette basqa turli mafkuralar ha`m jasap beriwine qarsiliq qilmaydi.
Mine endi bolg`an mafkuralardin` hesh biri a`hmiyetli itibari menen milliy mafkurag`a qarsi
kelmesligi lazim.
Ha`zir O`zbekstanda to`rt partiya bar. Olar o`z mafkurasina iye ekenligi shubhasiz. Lekin hesh qashan
olardin` mafkurani ma`mleket mafkurasina aylanbaydi, ekinshiden bul mafkuralardin` ha`r biri milliy
mafkurani jasnawina ha`m gulleniwi kesent ko`rsetpeydi. (7 bet. Sultonmuratov Olim «Halq»).