Microsoft Word hesenli cavid doc
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
düzgün olmazdı. Bizim fikrimizcə, MDB-də inteqrasiya proseslərinin inkişafını öz xarakterinə, məzmununa və səviyyəsinə görə üç mərhələyə ayırmaq olar. Birinci mərhələ - 1992-1993-cü illər. Bu dövrdə SSR -nin keçmiş müttəfiq respublikalarının "sivilizasiyalı ayrılma" prosesləri başa çatmaqla, ölkələrarası münasibətlər üçün xarakterik olan əlaqələrinin əsaslarının yaradılmasına başlanıldı. Bu dövrdə iqtisadi inteqrasiyanın inkişafı yolunda mühüm rol oynayan - qtisadi ittifaq haqqında müqavilə imzalandı (1993-cü il). Həmin müqavilə inteqrasiya birliyinin uzunmüddətli məqsədini - mərhələlərlə əmtəə, xidmətlər, kapital və işçi qüvvəsi üzrə ümumi bazarın yaradılması sistemi müəyyənləşdirildi. Belə bir bazarın yaradılması şübhəsiz, ardıcıl olaraq azad ticarət, gömrük və ödəniş zonasının yaradılması ilə mümkün ola bilərdi. Bu məqsədlə qtisadi ttifaqın Dövlətlərarası iqtisadi komitəsi yaradıldı; kinci mərhələ - 1994-1996-ci illər. Azad ticarət zonasının yaradılması elan edilsə də, birlik çərçivəsində ölkələrarası əmtəə və xidmətlərin hərəkətində ciddi tarif və qeyri-tarif məhdudiyyətləri tətbiq olunur və bəzən də hətta sərt inzibati maneələr yaradılırdı. Başqa sözlə, Azad ticarət zonası yalnız kağız üzərində qaldı və onun əsas müddəlarının həyata keçirilməsi hələ də mümkün olmayıb. Bu dövrdə üzv-ölkələr arasında bir sıra iqitsadi, siyasi6 hərbi-strateji məsələlər ətrafında yaranan ciddi fikir ayrılıqları, eləcə də birliyə daxil olan ölkələr arasında hərbi konfliktlərin (Ermənistan tərəfindən Azərbaycanın 20% ərazisinin işğalı) həll edilməməsi, birliyin ən böyük dövlətinin - Rusiyanın üzv ölkələrə qarşı yeritdiyi ayrıseçkilik və ikili siyasətinin və s. nəticəsində dezinteqrasiya prosesləri daha da güclənir və nəticədə MDB ölkələrinin lokal inteqrasiya birlikləri yaradılmağa başlayır/ Şübhəsiz, prstsovet məkanında inteqrasiya proseslərinin xarakterini düzgün qiymətləndirmək üçün bu dövrdə subregional səviyyədə yaranmış olan bu inteqrasiya birliklərinin ayrıca geniş və hərtərəfli tətdiq edilməsi vacidbir. Lakin bu məsələlər bizim tədqiqat obyektindən kənara çıxdığı üçün biz, sadəcə olaraq bu prosesləri göstərməklə kifayətlənirik. Beləliklə, göstərilən bu dövr ərzində iqtisadçıların o qədər də qəbul etmədikləri nəzəri konsepsiya - iqtisadi sferada müxtəlif sürətli inteqrasiya meylləri formalaşdı ki, bu da əsasən MDB ölkələrinin inteqrasiya proseslərinin daha sürətlə və daha
dərindən inkişaf etdirilməsi üçün onların hazırlıqlıq səviyyələrinin və maraqlarının müxtəlifliyi ilə izah edilməlidir; Üçüncü mərhələ - 1997-ci ildən sonrakı dövr. Bu dövrdə demək olar ki, birliyin inkişafı yeni mərhələyə qədəm qoyur. Bu mərhələ onunla xarakterikdir ki, MDB-yə üzv dövlətlər artıq öz suverenliklərini və müstəqilliklərini tam möhkəmləndirmiş (Geriyə qayıtmaq sindromu da aradan qalxmışdır), beynəlxalq və regional təşkilatlarda iştirak təcrübəsi əldə etmiş və ən başlıcası isə cəmiyyətdə iqtisadi böhran dayandırılmış, birilk ölkələrinin əksərində siyasi, sosial və iqtisadi sabitlik meylləri formalaşdırılmışdı. Bütün bunları nəzərə alaraq, hər bir ölkə özünün həm ölkələrarası ikitərəfli, həm də çoxtərəfli əlaqələrinin MDB çərçivəsi də daxil olmaqla dəqiq prioritetlərini müəyyənləşdirirlər. Apardığımız tədqaqatlar göstərir ki, MDB bu gün "ölü doğulmuş", perspektivi olmayan, amorf struktur və s. kimi adlandırılsa da, bu inteqrasiya birliyi Azərbaycanın xarici iqtisadi siyasətində, xüsusilə inteqrasiya siyasətində mühüm strateji istiqamətlərdən biri kimi müəyyən olunmalıdır. Xüsusilə 300 mlrd.dollara yaxın MDM-ə nəhəng hərbi-sənaye kompleksinə və bazar xarici ticarətinin xeyli hissəsinin - 22%-ə qədərinin formalaşdığı və eləcə də hərbi-strateji və geosiyasi baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edən Rusiya Federasiyası kimi nəhəng qonşu dövlətlə münasibətləri həm ikitərəfli əlaqələr səviyyəsində, həm də MDB çərçivəsində inkişaf etdirmək olduqca vacibdir. Azərbaycanla Rusiya arasında iqtisadi əlaqələrin ən mühüm prioritet istiqamətləri - Xəzər neftinin hasilatı, onun dünya bazarlarına nəqli və Xəzərin statusu ilə bağlı olan problemlər, Şimal-Cənub sistemində nəqliyyat-kommunikasiya əlaqələri, birgə sahibkarlıq fəaliyyətinin genişləndirilməsi, işçi qüvvəsinin miqrasiyası, beynəlxalq proqram və layihələrdə birgə iştirak və s. məsələlərdən ibarətdir. Beləliklə, MDB-ni yaratmaqla keçmiş postsovet respublikaları vahid xalq təsərrüfat kompleksində mövcud olan və müstəqillik dövrünün ilk illərində dağılmış iqtisadi əlaqələri müəyyən mənada bərpa etmək niyyətində olsalar da, onlar bunun ə vəzinə keyfiyyətcə yeni problemlərlə qarşılaşmalı oldular. MDB inteqrasiyasının uğursuzluqları və onun perspektivliyinə inamsızlıq üzv-ölkələrin məntiqi olaraq blokdaxili qruplaşmalar yaradılması ilə nəticələndi. Bunlar arasında Azərbaycan üçün ə n əhəmiyyətlisi və onun milli maraqlarına uyğun ölkəni Gürcüstan, Ukrayna, Azərbaycan və Moldovanın yaratdığı GUAM təşkilatıdır. Doğrudan da MDB-nin mövcud olduğu 20 ildən artıq zaman ərzində onun üzvlərinin maraqları arasındakı dərin zidiyyətlərlə əlaqədar olaraq, qəbul olunmuş prinsipial qərarların heç vaxt həyata keçirilmədiyi bir şəraitdə subregional inteqrasiya mexanizmlərinin yaradılması tamamilə məntiqə uyğundur və o, müasir şəraitdə lazımi qədər cəlbedici və real görünür. Demokratiya və qtisadi nkişaf naminə Təşkilat-GUAM Azərbaycan Respublikası, Gürcüstan, Moldova Respublikası və Ukrayna tərəfindən təsis edilmiş beynəlxalq regional təşkilatdır. lk öncə GUAM Azərbaycan Respublikası, Gürcüstan, Moldova Respublikası və Ukrayna Prezidentlərinin 10 oktyabr 2007-ci ildə Strasburqda Birgə Kommünike imzalamaqla bu dörd dövlətlərin birliyi kimi fəaliyyətə başlamışdır. Kömmünikedə Prezidentlər suverenlik, ərazi bütövlüyü, sərhədlərin toxunulmazlığı, demokratiya, hüququn aliliyi və insan hüquqlarına hörmət prinsipləri əsasında Avropada sabitliyin və təhlükəsizliyin gücləndirilməsi məqsədilə dördtərəfli ə məkdaşlığın inkişaf elətdirilməsinin vacibliyinin vurğulamışlar. 7 iyun 2001-ci ildə Yalta təşkil olunmuş GUAM-ın ilk Zirvə Toplantısı onun beynəlxalq struktur kimi formalaşması və institusionallaşmasında böyük rol oynamışdır. Dövlət başçılari tərəfindən imzalanmış GUAM-ın Yalta Xartiyası iştirakçı dövlətlər arasında əməkdaşlığın məqsədlərini, prinsiplərini və istiqamətlərini müəyyənləşdirmişdir. 22 may 2005-ci il tarixində GUAM-ın Kişineuda keçirilmiş Zirvə Toplantısı üzv-dövlətlərin demokratik cəmiyyət, Avropaya inteqrasiya, iqtisadi inkişaf, regionda sabitlik və təhlükəsizlik məsələlərinə dair vahid baxışlarını nümayiş etdirmişdir. Dövlət başçıları GUAM əsasında beynəlxalq təşkilatın yaradılması zərurətinə dair birgə mövqedən çıxış etmişlər və bununla əlaqədar GUAM Xarici şlər Nazirləri Ş urasına müvafiq qərar vermişlər. Yüklə 0,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|