27
və etibarlı halda təyin etmək olur. Bu üsullara nazik qatlı xromatoqrafiyanı
göstərmək olar ki, bu zaman eyni zamanda nümunədə 30-a qədər müxtəlif
mikotoksinləri təyin etmək olur.
Qida məhsulları üçün xammal və məhsulların təhlükəsizliyinin monitorinqi
aparılarkən tədqiqatlarımızda tədqiqat obyektləri heyvandarlıq məhsulları olduğu
üçün bu sahədə kənd təsərrüfatı heyvanlarının profilaktikası, onların xəstəlikləri və
yemlərinin keyfiyyətinin saxlanılması olduqca böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu
məqsədlə müxtəlif yem qatqıları, dərman və kimyəvi preparatlar: aminturşuları,
mineral maddələr, fermentlər, antibiotiklər və digər antibakterial maddələr,
trankvilizatorlar, antioksidantlar, aromatizatorlar və s. istifadə olur.
Antibiotiklər ətə, heyvan südünə, quş yumurtalarına və digər məhsullara
keçməklə insan orqanizmi üçün toksiki təsir göstərə bilər (cədvəl 1.2).
Antibiotiklər qida məhsullarında təbii komponentlər olmaqla yanaşı, eləcə də
texnoloji proseslər zamanı da tərkibinə düşə bilər, məsələn, pendir istehsalında
onun yetişməsi zamanı onu görmək olar. Belə antibiotiklər məhsulun tərkibində az
miqdarda olan halda insan üçün faydalı olmaqla məhsulun dad və pəhriz
xüsusiyyətlərini təmin etmiş olur. Əgər məhsulun tərkibində antibiotiklərin
miqdarı yol verilmiş normadan və hüduddan artıq olarsa, orqanizm üçün allergiya
təsiri göstərməklə mənfi hallara səbəb ola bilər.
Ə
traf təbiət mühitində müxtəlif miqdarda kimyəvi elementlər iştirak edir.
Onlar qida məhsullarına sudan, torpaqdan, hava atmosferindən, yerüstü və yeraltı
sulardan, kənd təsərrüfat xammalından. Müəyyən miqdarda makro və
mikroelementlər müəyyən qədər orqanizmə müsbət biokimyəvi və fizioloji təsir
göstərməklə ancaq onların yüksək miqdarı toksiki təsirə malik ola bilər. Dünya
Səhiyyə Təşkilatının qərarı ilə Qida Kodeksinə müvafiq qida məhsullarının
beynəlxalq ticarətində 8 kimyəvi elementlər toksiki sayılır ki, bunlar
aşağıdakılardır: civə, kadmium, arsen, mis,sink, dəmir və stronsium.
28
Cədvəl 1.2
Ə
rzaq xammalı və
qida mə
hsullarında antibiotiklə
rin miqdarı
Məhsul
Antibiotik
Heyvana
yeridilmə üsulu
Miqdarı, mkq/kq
(mkq/l)
nək südü
Pensilin
Tetrasiklin
Streptomisin
Linkomisin
Novobiosin
Kloksasillin
Yem və su ilə
Ə
zələ daxili
-----"-----"------
-----"-----"------
-----"-----"------
-----"-----"------
-----"-----"------
-----"-----"------
-----"-----"------
zləri –131
zləri –12500
0,7–6,6
25–125
20–1000
470–3500
470–3500
45
350
Keçi südü
Xloramfenikol
Ə
zələ daxili
zləri - 300
Xama, kəsmik
Pensillin
Streptomisin
Linkomisin
Ə
zələ daxili
Ə
zələ daxili
Ə
zələ daxili
0,7–6,6
1000
1000
Pendir
Natamisin
sladılma
4,0* qədər
Mal əti
Xloramfenikol
Ə
zələ daxili
62 qədər
Ə
t məhsulları:
bifşteks, bişirilmiş
kolbasa
Pensillin
Ə
zələ daxili
31 qədər
Yumurta
Tetrasiklinlər
Xloramfenikol
Ampisillin
Klopidol
Nikarbazin
Streptomisinlər
Su və yemlə
-----"-----"-----
-----"-----"-----
-----"-----"-----
-----"-----"-----
-----"-----"-----
350–1150
3000 qədər
izləri -550
30–70
30–70
8000 qədər
Farel balığı
Oksitetrasiklin
Su və yemlə
2000 qədər
Azərbaycanda da tibbi-bioloji tələbatlara müvafiq olaraq aşağıdakı elementlər
üçün təhlükəsizlik kriteriyaları təyin olunmuşdur: civə, kadmium, qurğuşun, mis,
sink, dəmir və qalay.
Ə
rzaq xammalı və qida məhsullarında toksiki kimyəvi elementlərin yol verilə
biləcək səviyyə miqdarı cədvəl 1.3-də göstərilmişdir.
29
Cədvəl 1.3
Ə
rzaq xammalı və
qida mə
hsullarında bə
zi toksiki metalların yol verilə
bilə
n sə
viyyə
də
miqdarı, mkq/kq artıq olmayaraq
Məhsullar qrupu
Metal
Pb
Cd
As
Hg
Cu
Zn
Süd və
onun emal mə
hsulları
Süd və turş süd məmulatları
0,1
(0,05)
0,03
(0,02)
0,05
0,005
1,0
5,0
Mötərizədə uşaq və pəhriz məhsulları üçün nəzərdə
tutulmuş xammal üçün
Bankalarda sterilizə edilmiş
qılaşdırılmış süd
0,3
0,1
0,15
0,015
3,0
15,0
Ə
lavə qalay – 200,0
Süd və quru süd məmulatları
0,1(0,05
)*
0,03* 0,05* 0,005*
1,0*
5,0*
Mötərizədə - uşaq qidalanması üçün,
* – ilkin məhsula hesablamaq üçün
Pendir və kəsmik məmulatları
0,3
0,2
0,2
0,02
4,0
50,0
Sağ
lam uş
qlar üçün
Adaptasiya olunmuş süd
qatışıqları
0,05
0,02
0,05
0,00
1,0
5,0
(bərpa olunmuş məhsulda)
Sterilizə olunmuş süd, kefir,
kəsmik
0,05
0,02
0,05
0,05
1,0
5,0
(bərpa olunmuş məhsulda)
Sterilizə olunmuş süd, kefir,
kəsmik
0,05
0,02
0,05
0,005
1,
5,0
Cədvəldən göründüyü kimi, bu göstərilən normativlər qida məhsullarının
ekoloji təhlükəsizliyinin təmin edilməsini hüquqi normativ bazasını təşkil edir.
Ə
traf mühitdə və başlıcası torpaq və suda nitrat və nitrit mineral maddələr
geniş yayılmışdır. Nitratlarla yanaşı torpaqda azotun digər mineral mənbəyi –
ammonium da vardır ki, torpaq tərəfindən adsorbsiya olaraq nitrifikatlaşır.
Nitritlərin miqdarı qida məhsullarının tərkibində onların saxlanılma müddətindən
asılı olaraq mikrofloranın inkişafı ilə əlaqədar artmaqla nitratlara çevrilir.