Yargısal Aktivizm ve Yasama Erkinin Gaspı / Şerife Gül Arıman
77
vermiştir. Yüksek Mahkemenin görüşü şu
şekildedir:
“Mademki sistemimiz temsili bir hükümet
sistemidir ve temsilcilerimiz doğrudan doğ-
ruya halk tarafından seçilen ve halkı temsil
eden devlet organlarıdır. O halde temsilcile-
rimizi serbest ve eşit bir şekilde seçmek de
siyasal sistemimizin temel unsurudur. Yurt-
taşların oylarına ayrı değer ve ağırlık vermek,
belli bir yerde oturan kimselere ait oyların
bir başka yerde yaşayan kimselerin oyların-
dan daha ağır sayılması haklı görülemez.
Herkesin oyu aynı değerdedir. Tek kişi tek
oy demokratik hükümet fikrinin temel ilkesi-
dir.”
21
Kararda görüldüğü gibi yargının müdahale-
si ile hükümetin önemli bir demokrasi zafiye-
tinin önüne geçilmiştir.
ABD Yüksek Mahkemesinin tarihi, gerek
yargısal aktivizm, gerek yargının kendi kendini
sınırlandırma dönemlerine tanıklık etmiştir.
Başkan Roosvelt ve
Başkan Roosvelt ve
Başkan Roosvelt ve
Başkan Roosvelt ve
Mahkeme Pake
Mahkeme Pake
Mahkeme Pake
Mahkeme Pakettttleme Planı
leme Planı
leme Planı
leme Planı
Başkan Roosevelt, 1932 yılında “Yeni Da-
ğıtım” [New Deal] adını verdiği bir program-
la seçilmişti. Bu program, ekonomik depres-
yonu sona erdirmek ve kitlesel işsizlikle mü-
cadele etmek yönünde çeşitli demokratik
çözümler içermekteydi. Bu çözümlere ulaş-
mak için pek çok kanun çıkaran Roosvelt,
kanunları uygulama fırsatı bulamadığından
Yüksek Mahkeme ile ciddi bir çatışma halin-
de idi.
Çıkardığı kanunların Yüksek Mahkemece
anayasaya aykırı bulunması karşısında hidde-
te kapılan Roosevelt,
“milletçe öyle bir nokta-
ya geldik ki, Anayasayı Mahkemeden kurtar-
mak için harekete geçmek zorundayız”
diyor-
du.
22
Büyük Krizin etkileri bir yandan, Đkinci
Dünya Savaşı tehdidi diğer yandan, Başkan
Roosevelt çareyi Yüksek Mahkemenin bileş-
kesini değiştirmekte buldu. Amerikan Anaya-
sasında Yüksek Mahkeme yargıçlarının sayısı-
na dair hüküm olmadığından yola çıkarak,
21
Karamustafaoğlu, a.g.m., s. 96.
22
Özbudun, a.g.m., s. 259.
yetmiş yaşını geçen her yargıç için onlara
yardımcı olacak ve oy hakkına sahip yargıçlar
atanması tasarlandı. Böylece, yargıç sayısı
15’e çıkarken, Roosevelt Yüksek Mahkemeyi
“New Deal” reformlarına “anayasayı ihlâl
ettikleri gerekçesiyle” karşı çıkmayacak şekil-
de düzenlemiş olacaktı.
23
Amerikalıların “Mahkeme Paketleme Plânı”
diye andıkları bu girişim, kongrede görüşülme-
si sırasında Yüksek Mahkeme içtihadını değiş-
tirdi ve bazı “yeni dağıtım” kanunlarını onayla-
dı.
Yüksek Mahkeme’nin müdahaleci yakla-
şımına bulduğu çözümle Yargısal Akti-
vizm’le mücadelesi tarihe geçen Roosvelt,
Yüksek Mahkeme’ye döneminin en fazla yar-
gıç atayan başkanı oldu.
Yargı, tüm bu mücadeleler sonucunda batı
demokrasilerinde, kuvvetler ayrılığı prensibi-
nin de etkisiyle jüristokratik hâkimiyet sağla-
yamadı.
TÜRKĐYE’DE ANAYASA YARGISI VE
TÜRKĐYE’DE ANAYASA YARGISI VE
TÜRKĐYE’DE ANAYASA YARGISI VE
TÜRKĐYE’DE ANAYASA YARGISI VE
ANAYASA MA
ANAYASA MA
ANAYASA MA
ANAYASA MAH
H
H
HKEMESĐ
KEMESĐ
KEMESĐ
KEMESĐ
1.
1.
1.
1. Türkiye’de Anayasa Ya
Türkiye’de Anayasa Ya
Türkiye’de Anayasa Ya
Türkiye’de Anayasa Yarrrrgısının
gısının
gısının
gısının
Tarihsel G
Tarihsel G
Tarihsel G
Tarihsel Geeeelişimi
lişimi
lişimi
lişimi
Türkiye 1961 Anayasası ile Avusturya ve
Fransa’dan sonra Avrupa Modeli’ni benimse-
yip, Anayasa Mahkemesi ihdas eden beşinci
ülke olmuştur.
1924 Anayasası yasaların anayasaya uy-
gunluğunun yargı yolu ile denetlenmesi esasını
kabul etmemiştir. Benimsenen yol, BMM’nin
kendi kendini denetlemesi, yani yasaların Teş-
kilat-ı Esasiye Kanunu’na uygun düşüp düşme-
yecekleri konusunda, bunlar tasarı aşamasında
iken bir siyasal denetim yapmasıdır.
24
“Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz”
25
di-
yerek açıkça “anayasanın üstünlüğü” ilkesini
23
Alatlı, a.g.m.
24
Bülent Tanör,
Osmanlı Türk Anayasal Gelişmeleri
Osmanlı Türk Anayasal Gelişmeleri
Osmanlı Türk Anayasal Gelişmeleri
Osmanlı Türk Anayasal Gelişmeleri, s.
307.
25
1961 Anayasası 8. madde: “Kanunlar Anayasaya
aykırı olamaz. Anayasa hükümleri, yasama, yürütme
ve yargı organlarını, idare makamlarını ve kişileri bağ-
layan temel hukuk kurallarıdır.”
Genç Hukukçular Hukuk Okumaları
78
kabul eden 1961 Anayasası, hiç kimsenin
kaynağını
Anayasadan almayan bir devlet
yetkisini kullanamayacağını
26
da belirterek bu
üstünlüğü somutlaştırmıştır.
Anayasa’nın üstünlüğünün hukuki açıdan
önemli sonucu “Anayasanın Katılığı” ilkesi-
dir. Anayasa Mahkemesi anayasayı değişti-
ren yasaların biçim ve esas yönünden dene-
timi yetkisini kendinde bulmuş, böylece tali
kurucu iktidarın, asli kurucu iktidara oranla
sınırlı yetkili olduğuna, Anayasa değişiklikle-
rinin Anayasa’nın özüne ve Başlangıç’ındaki
felsefeye aykırı olamayacağına hükmetmiş-
tir.
27
1961 Anayasası, II. Dünya Savaşı sonrasın-
da kabul edilen Avrupa anayasalarını, özellikle
Alman ve Đtalyan Anayasalarını model alan bir
anayasa yargısı sistemi öngörmüştür. Daha
sonra “Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve
Yargılama Usulleri Hakkında” 22.02.1962 tarih
ve 44 Sayılı Kanun ile Anayasa Mahkemesi’nin
kuruluşu gerçekleştirilmiştir.
28
25 Nisan 1962
tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürür-
lüğe girmiştir. 25 Nisan Anayasa Mahkeme-
si’nin kuruluş yıldönümü olarak kutlanmakta-
dır.
29
Anayasa Yargısı 1961 Anayasa’nın “en ra-
dikal özelliği olarak yorumlamış” olup, bazı
değişikliklerle birlikte 1982 Anayasası’nca da
korunmuştur.
1982 Anayasası da kanunların anayasaya
uygunluğu denetimi sistemini benimsemiş ve
kurulduğu günden bugüne kesintisiz varlığını
sürdüren Anayasa Mahkemesi’nin kuruluşunu
ve görevlerini tekrar düzenlemiştir.
12 Eylül
12 Eylül
12 Eylül
12 Eylül darbesi ile yakl
darbesi ile yakl
darbesi ile yakl
darbesi ile yaklaaaaşık iki yıl anayasa
şık iki yıl anayasa
şık iki yıl anayasa
şık iki yıl anayasa
mevcut olmamıştır
mevcut olmamıştır
mevcut olmamıştır
mevcut olmamıştır ama Anayasa Mahkemesi
varlığını sürdürmüş, yargıçlar görevlerine de-
vam etmişlerdir. Görevi kanunların anayasaya
uygunluğunu denetlemek olan bir kurumun
ortada anayasa yokken görevlerinin başında
bulunuyor olmaları düşündürücüdür.
26
1961 Anayasası 4/2. madde.
27
Tanör, a.g.e., s. 403.
28
Hasan Tunç-Faruk Bilir-Bülent Yavuz,
Türk Anay
Türk Anay
Türk Anay
Türk Anayaaaasa
sa
sa
sa
Hukuku
Hukuku
Hukuku
Hukuku, s. 255.
29
Anayasa Mahkemesi Resmi Sitesi.
2.
2.
2.
2. Devletin Muhafızı:
Devletin Muhafızı:
Devletin Muhafızı:
Devletin Muhafızı:
Anayasa Ma
Anayasa Ma
Anayasa Ma
Anayasa Mahk
hk
hk
hkeeeemesi
mesi
mesi
mesi
Seçilmişlerin gelip geçici olmaları sebebiy-
le Anayasa Mahkemesi kendisini “devletin
muhafızı” ve üst bir “vesayet makamı” olarak
görmüştür. Özellikle 1960 ve 1970’li yıllarda
yasama ve yargı kıyasıya bir tartışma içinde
olmuştur.
Anayasa Mahkemesi resmi web sitesinde
45 yıl içinde 47 siyasi parti kapatma davasına
bakmış olduğunu resimler eşliğinde sunmuş-
tur.
30
Adalet sistemi gelişmiş ülkelerde bu
durum bir demokrasi ayıbı olarak görülürken,
Türkiye’de adeta bir başarı olarak resmedil-
miştir.
Anayasa Mahkemesinin, başörtüsü ve si-
yasi parti kapatma davalarında da meşruiye-
tini halkın oy ve onayından almış çoğunluğu
hiçe sayarak tepeden inmeci bir azınlık şek-
linde yasama erkinin gaspına örnek teşkil
eden kararlar sunmuştur.
Anayasa Mahkemesinin anayasa değişik-
liklerini yalnızca şekil yönünden denetleyebi-
leceği hükmüne rağmen mahkeme, esas yö-
nünden denetimi de kapsayacak şekilde ka-
rarlar alarak yetkisini genişletmiştir.
Bunun gibi ilerleyen zamanda da kendisine
Anayasa’da verilmemiş olan yetkiler ihdas
etmiş ve kendi görev alanını kendi belirlemiş-
tir. “Yürürlüğü durdurma kararı” yetkisi de
bunun tipik örneğidir.
3.
3.
3.
3. Anayasa Mahkemesinin
Anayasa Mahkemesinin
Anayasa Mahkemesinin
Anayasa Mahkemesinin
Yapısı ve
Yapısı ve
Yapısı ve
Yapısı ve Ü
Ü
Ü
Üyeleri
yeleri
yeleri
yeleri
Demokratik ülkelerde anayasa mahkemesi
üyelerinin belirlenmesi konusunda, üyelerin
parlamento tarafından seçilmesi ve seçme
yetkisinin çeşitli organlar arasında paylaştırıl-
ması (parlamento, yüksek mahkemeler, hü-
kümet ve devlet başkanı arasında) yöntemleri
yaygındır. Anayasa mahkemesi üyelerinin
seçilmesi yetkisinin parlamento, yargı, hükü-
met ve devlet başkanı arasında paylaşılması
usulü (karma sistem), Avusturya, Belçika,
30
http://www.anayasa.gov.tr/general/icerikler.asp?-
contID=489&menuID=43&curID=151