63
mekte, hatta Davutoğlu‟nun inĢacısı ve icracısı olduğu perspektifin “fantastik
fikirler” bütünü olduğuna dair çıkarımlarda bulunulmaktadır.
5
Buna göre Tür-
kiye, ekonomik kısıtları, iç siyasal sistemindeki kutuplaĢmaları ve uluslararası
sistemdeki diğer oyuncularla arasındaki çıkar çatıĢmalarını yeterince dikkate
almayarak, “gücünün üzerinde vurmaya çalıĢan bir boksör misali” kapasitesini
aĢan düzeyde dıĢ politika aktivizmine girmiĢtir.
6
Türk dıĢ politikasının Ortadoğu‟daki etkinliğine yönelik her iki yakla-
Ģım da özünde “güç” tartıĢmalarına odaklanmakta, Türkiye‟nin Ortadoğu‟daki
kapasitesine iliĢkin farklı çıkarım ve projeksiyonlarda bulunmaktadır. Temel-
deki bu farklılığa rağmen, konuya iliĢkin akademik çalıĢmaların neredeyse
tümünün ittifak ettiği nokta, Türkiye‟nin yeni statü talebinde bulunduğudur.
Fakat bu statü talebini realize edecek siyasal, ekonomik, kültürel araçlara ve
beĢeri unsurlara sahip olup olmadığı yoğun tartıĢma konusudur. Bu noktada,
mevcut yazında konuya iliĢkin boĢluk olduğu görülmektedir. Zira “güç” konu-
suna özel vurgu yapılmakla birlikte, Türkiye‟nin Ortadoğu politikasındaki “ka-
pasite açığını” ölçmek adına kapsamlı bir araĢtırmaya giriĢilmemiĢtir. Bu ça-
lıĢmanın amacı literatürdeki bu boĢluktan hareketle tartıĢmalara kısmen katkı
sağlamaktır. Bu kapsamda çalıĢmanın birinci bölümünde “güç” ve “bölgesel
güç” kavramlarının parametreleri mevcut literatüre atıfla tartıĢılacak, ikinci
bölümünde bu parametreler ekseninde Türkiye‟nin Ortadoğu‟daki gücünün
ampirik analizi yapılmaya çalıĢılacaktır. Sonuç bölümünde ise, analizden elde
edilen bulgular çerçevesinde Türkiye‟nin kapasite artırımına iliĢkin politika
önerilerinde bulunulacaktır.
I.
“Güç” ve “Bölgesel Güç” TartıĢmaları: Kavramsal Çerçeve
“Güç” kavramı ve “bölgesel güç” tartıĢmaları, devletlerin dıĢ politika
etkinliklerinin ölçülmesi açısından belirleyici öneme sahiptir. Her ne kadar,
“güç” kavramının genel olarak siyaset biliminde, özelde ise uluslararası iliĢki-
ler disiplininde merkezi bir kavram olduğu değiĢik yaklaĢımlarca kabul edilse
de kavramın çerçevesinin nasıl çizileceği ve daha önemlisi ampirik bir analizin
değiĢkeni haline nasıl getirilebileceği yoğun metodolojik ve teorik tartıĢmaların
konusudur.
7
Bu çalıĢma kapsamında konuya iliĢkin literatür, “güç” kavramının
farklı boyutlarına yapılan vurgu açısından üç temel kategoride ele alınacaktır.
8
5
Bu ifadelerin yer aldığı çalıĢmalar için sırasıyla bk. Ġlhan Uzgel, “Türk DıĢ Politikasında Bölge-
sel Güç Ġllüzyonu”, içinde Dinçer ve diğerleri (ed.),
Yeni Dönemde Türk Dış Politikası, ss. 61-66;
Ġlhan Uzgel, “DıĢ Politikada AKP: Stratejik Konumdan Stratejik Modele”, içinde Ġlhan Uzgel ve
Bülent Duru (ed.), AKP Kitabı: Bir Dönüşümün Bilançosu, Phoenix yayınları, Ankara, 2010, s.
362.
6
Morton Abramowitz ve Henry J. Barkey, “Turkey‟s Transformers: The AKP Sees Big”, Foreign
Affairs, Cilt. 88, Sayı. 6, 2009, ss. 126-127.
7
John A. Vasquez, The Power of Power Politics: From Classical Realism to Neotraditionalism,
Cambridge University Press, Cambridge, 1998; Mark Haugaard, “Power: A „Family Resem-
64
Realist YaklaĢımlar: Gücün Maddiliği ve ĠliĢkiselliği
“Güç” kavramının birinci boyutunu realist yaklaĢımın çizdiği çerçeve
ekseninde incelemek mümkündür. Uluslararası iliĢkiler disiplininin kurulduğu
andan itibaren hakim paradigmalardan biri ve hatta disiplinde belirleyici yakla-
Ģım haline gelen Realist paradigma, “güç” kavramı üzerine yürütülen disiplin-
içi tartıĢmalarda özellikle Soğuk SavaĢ‟ın bitiĢine kadarki dönemde alandaki
kavramsal ufku belirleyen temel yaklaĢım olmuĢtur.
9
Realist teori, Edward
Carr‟ın uyarısını dikkate alarak, gücün uluslararası politikada ihmal edilmeme-
si gereken bir kavram olduğunu her dönemde vurgulamıĢ,
10
hatta Hans
Morgenthau, uluslararası politikayı “güç ekseninde belirlenen çıkar alanı” ola-
rak tanımlamıĢtır.
11
realist yaklaĢımın güç tanımı, ünlü siyaset bilimci Robert
Dahl‟ın kavramsallaĢtırmasına dayanmaktadır. Buna göre “güç, A‟nın B üze-
rinde, B‟nin kendi iradesiyle yapmayacağı Ģeyi B‟ye yaptırabilme” kapasitesi-
dir.
12
Güç kavramına ilişkisel bir yaklaĢım getiren Realist paradigma, gücün
belirleyicileri olarak (i) askeri ve daha az önemli olmak üzere (ii) ekonomik
parametreleri dikkate almaktadır. Buna göre anarĢik bir uluslararası sistemde,
devletlerin gücünü askeri kapasiteleri belirlemekte, Gilpin gibi Realist politik
ekonomistlerce ise ekonomi de gücün parametreleri arasında değerlendirilmek-
tedir.
13
Liberal YaklaĢımlar: Gücün Maddi Olmayan Unsurları
“Güç” kavramının ikinci boyutunu, hem değiĢen uluslararası sistemin
yeni perspektifleri analiz kümesine dâhil etmeyi zorunlu hale getirmesi hem de
Realist teorinin sadece maddi kapasite araçlarını, onları da sınırlı bir Ģekilde,
dikkate alan kısıtlayıcı yaklaĢımının sonucunda bir tepki olarak ortaya çıkan
liberal karĢılıklı bağımlılık teorileri ekseninde incelemek mümkündür.
14
Soğuk
blance‟ Concept”, European Journal of Cultural Studies, Cilt 13, Sayı 4, 2010, ss. 419-438.
8
Bu çalıĢmada “güç” kavramı uluslararası iliĢkiler disiplininin çerçevesinde kalınarak, o da dıĢ
politika analizi bağlamında, tartıĢılacak, siyaset biliminin alanına girilmeyecektir. Ancak belirt-
mek gerekir ki uluslararası iliĢkiler ve siyaset bilimi pek çok konuda olduğu gibi “güç” tartıĢma-
larında da iç içe geçmiĢtir ve uluslararası iliĢkiler disiplininin konuya iliĢkin kullandığı kavram-
sal düzeneklerin büyük kısmı kaynağını siyaset biliminden almıĢtır.
9
John Vasquez, önemli çalıĢmasında, güç kavramının uluslararası iliĢkiler disiplininin temel
tartıĢmalarından biri olduğunu göstermiĢ, realizmin alandaki hâkim pozisyonunu güç kavramı
hakkındaki derinlikli olmayan görüĢlerine rağmen nasıl kurabildiğini araĢtırmıĢtır. Benzer Ģekil-
de, Brian Schmidt, “güç kavramının realist teori ile yakın iliĢkisine” vurgu yapmıĢtır.
10
Edward H. Carr, The Twenty Year Crisis, 1919 -1939, An Introduction to the Study of Interna-
tional Relations, Perennial, New York, 2001, s. 97.
11
Hans J. Morgenthau, Politics Among Nations, New York, Alfred A. Knopf, 1962, s. 5.
12
Robert Dahl, “The Concept of Power”, Behavioral Science, Cilt 2, 1957, ss. 202-203.
13
Robert Gilpin, War and Change in World Politics, Cambridge University Press, New York,
1998.
14
Bu konuda önde gelen iki çalıĢma için bk. Robert O. Keohane ve Joseph S. Nye, Transnational