ilk siyasi əlaqələr yaradırlar. Azərbaycan rrapezıınd sarayı vasitəsilə
Papalıq, Kipr krallığı, Rodos dövləti, Macarıstan, Albaniya, o cümlədən
qüdrətli dəniz dövləti olan Venesiya ilə siyasi əlaqələrə nail olur.
Azərbaycanlı ağqoyunlular özünün məşhur diplomatı Həsən Azanla
Venesiyada səfir kimi təmsil olunmuşduv’ XV əsrin 60-70-ci illərində
Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsən Azərbaycanın təhlükəsizliyini Avropa
dövlətləri ilə yaxınlıqda görürdü. Ona görə də o, uzaqgörənliklə Venesiya,
Böyük Moskva knyazlığı. Qızıl Orda, Polşa, Avstriya, Macarıstan,
Çexiya, Almaniya, Papalıq, Burqundiya, Neapol krallığı, Kipr, Qaraman
bəyliyi, Misir, Hindistan və bir çox dövlətlərlə diplomatik əlaqələr
yaradır.
i)
Uzun Həsənin anası Sara Xatun və arvadı Dəspinə xatunun
diplomatik məharəti məşhurdur.-'
Sonralar Səfəvilərlə də ilk siyasi əlaqəni də Venesiya yaratdı.
Səfəvilər dövlətinin Avropa üçün əhəmiyyətini aşağıdakı fakt çox yaxşı
əks etdirir: Roma papası, 1503-cü ildə hakimiyyətə gələn II Yuli
Almaniya, Fransa, İspaniya, Portuqaliya, Skandinaviya dövlətləri
başçılarına məktubda xüsusi qeyd edirdi ki, “Səfəvilər dövlətinin
yaranması və Şah İsmayılın hərbi nailiyyətləri Allah tərəfindən Xristiyan
dünyası üçün yaradılan əlverişli andır”. Azərbaycan diplomatları o dövrdə
böyük şöhrətə malik idilər. 1603- cü ildə mart ayında Səfəvi dövlətinin 11
nəfərdən ibarət diplomatik nümayəndəsi - Fəthi bəyin başçılıq etdiyi yeni
səfirlik Venesiyada böyük təntənə ilə rəsmi protokolla qəbul olunur.
Venesiya hökmdarlarının əmri ilə o dövrün məşhur rəssamı Qabrilla
Kaliri bu Azərbaycan səfirliyi diplomatlarının rəsmi qarşılanma
mərasimini böyük bir tabloda əks etdirir.
^XVIII əsrin sonlarına qədər Qərbi Avropada Azərbaycan
diplomatiyası mühüm rol oynayırdı.
(fj^zərbaycan diplomatiyası sonralar - Azərbaycan Demokratik
Respublikası dövründə bir daha parlayp^. 1918-ci ilin mayında Milli
Şuranın təsdiq etdiyi ilk hökümətdə ilk xarici işlər naziri M. H.
' l ikrol Sadixov. Diplomatiya və diplomatik xidmət. Bakı. 199.3. səh. 15
5
Hacınski oldu. 1918-ci ii iyunun 4-də Azərbaycan - 'I'ürkiyə dostluq
müqaviləsini o da imzalamışdı. ADR dövründəki ilk diplomatlarımız olan
H. Yusivbəyli, A. Ağayev, M. Rəfiyev 1918-ci ilin noyabrında ingilis
generalı Tomsonla müzakirələrdə böyük məharət göstərirlər. Daha
sonralar ADR-in xarici işlər naziri F. X. Xoyski, görkəmli diplomatlar Ə.
M. Topçubaşev, C. Hacıbəyli, M.Y. Cəfərov, X. Xasməmmədov və
başqaları Azərbaycan diplomatiya tarixində şərəfli ad qoymuşlar. '
Ölkənin xarici siyasətini həyata keçirən xarici əlaqələr
orqanlarıdır. Xarici əlaqə orqanları fəaliyyət növünə görə iki qrupa
bölünür: xarici əlaqələrin mərkəzi orqanları və xarici orqanları. Ölkədə bu
əlaqələri yerinə yetirən mərkəz Xarici İşlər Nazirliyidir, onun öz strukturu
var. O, xarici iqtisadi əlaqələr komitəsinin iqtisadiyyat nazirliyi
beynəlxalq iqtisadi və ticarət əlaqələrinə, beynəlxalq turizm idarəsinə,
beynəlxalq Hava Yolları Konserninə və s. istiqamət verir. Xaricdə bu
siyasəti bizim səfirlərimiz, xarici əlaqələrlə məşqul olan başqa
orqanlarımız (onlar həmin ölkədə olmuş səfirə tabedirlər)yerinə yetirirlər.
- Müasir Azərbaycan diplomatiyasında uzun illər ABŞ-da səfir
olmuş Hafiz Paşayev, Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya krallığında,
Norveç, İsveç krallıqlarında və s. səfir işləmiş Mahmud Məmmədquliyev,
ərəb ölkələrində Azərbaycam təmsil edən səfir Elman Araslı və başqaları
öz bacarıqları ilə Azərbaycan diplomatiyasına uğur gətirmişlər/
Azərbaycan prezidenti H. Əliyevin uğurlu xarici siyasəti
nəticəsində respublikamız bir sıra beynəlxalq təşkilatlara tam hüquqlu
üzv kimi daxil olmuş^ qıssa müddətdə BMT-yə, Avropada Təhlükəsizlik
və Əmədaşlıq Təşkilatına, İslam Konfransı Təşkilatına, İqtisadi
Əməkdaşlıq Təşkilatına, Beynəlxalq İnkişaf və Yenidənqurma Bankına,
İslam İnkişaf Bankına və s. kimi nüfuzlu beynəlxalq və regional
təşkilatlara üzv seçilmişdir;/ Azərbaycan “Diplomatik əlaqələr haqqında”
1961-ci il 18 apreldə Vyanada BMT-ın
l’ikrət Sadixov. Diplomatiya vn diplomatik xidmət. Bak». 1993. .s,əh.23-24
Konfransında qəbul edilmiş Vyana Konvensiyasına qoşulmuş, bir sıra
ölkələrdə səfirliklərini, konsulluqlarım açmışdır. Bu siyasi orqanlarda
milli diplomatlarımız uğurla işləyirlər. >
^ jBeynəlxalq münasibətlərdə son illərdə baş verən keyfiyyət
dəyfşiklikləri Azərbaycan Respublikasının xarici siyasətindən də yan
keçməmişdir. Bu da tamamilə qanunauyğundur. Çünki döğma
Azərbaycanımız dünyanın fəal diplomatik fəaliyyətinin ön cərgələrində
yerləşir və dünya siyasətinin diqqət mərkəzindədir: Öz uğurlu siyasi,
sürətli iqtisadi və mədəni inkişaf tempi ilə ölkəmiz dünya siyasi
meydanının mərkəzində yerləşməyə bilməzdi./Son illər Azərbaycan
paytaxtında xarici səfirliklərin və nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların
nümayəndəliklərinin artması buna əyani sübutdup. Ulu öndərimiz Heydəe
Əliyevin yenilməz xarici siyasətini şərəflə davam etdirən prezident İlham
Əliyevin təşbbüsü ilə bir sıra dünya əhəmiyyətli mötəbər tədbirlər Bakıda
keçirilmişdir.' “Əsrin müqaviləsi” həyata keçmiş, enerji və təhlükəsizlik,
terrorizmə qarşı mübarizə, beynəlxalq ticarət yolları və s. məsələlərdə
Azərbaycan dünya siyasətinin diqqət mərkəzinə çevrilmişdir.
Azərbaycanın beynəlxalq münasibətlərdə əlaqələrinin və
müvəffəqiyyətlərinin getdikcə artması, diplomatik və işgüzar kadrlara
ehtiyacın daha da yüksəlməsi uzun illər xarici ölkələrdə tərcüməçi, sonra
1979-1888-ci illərdə bəzi fasilələrlə Əfqanıstanda Sovet səfirliyində
ikinci katib vəzifəsində çalışmağım məni gələcək diplomatlarımız üçün
bir stolüstü kitab hazırlamağa şövq etdi. On illərlə bir sıra ali
məktəblərimizdə tədris etdiyim “Diplomatik protokol”, “Diplomatik
yazışma”, “Diplomatik etiket və nitq”, “Diplomatik portret”, “Beynəlxalq
münasibətlər tarixi”, “Beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsi”, “Beynəlxalq
müqavilələrin bağlanması prosesi”, “Azərbaycanın xarici siyasəti” və sair
fənnlərin mühazirə və məşqələlərində tələbələrimizin bir sıra suallara
daha ətraflı cavab tapmaları üçün toplu halında “Diplomatik protokol və
xarici əlaqələr” stolüstü məlumat kitabını ənsəyə gətirməyi zəruri he.sab
elədim.
’ Maqsud Hacıyev. Yetmiş ilin yarpaqları. Bakı, 2005. səh 294
7
Dostları ilə paylaş: |