403
inteqrasiyanın
dərinləşməsində, birgə regional iqtisadi layihələrin
həyata keçirilməsində maraqlıdır. Azərbaycan Respublikası xüsusilə
Baltikyanı, Şərqi və Cənub-Şərqi Avropa ölkələri ilə siyasi, iqtisadi
əməkdaşlığın genişləndirilməsini vacib hesab edir. Azərbaycan
Avropada enerji mənbələrinin diversifikasiyası
və enerji
təhlukəsizliyinin təmin olunması siyasətinə öz töhfəsini verməklə bu
istiqamətdə bir sıra mühüm addımlar atmışdır.
Mərkəzi və Orta Asiya dövlətləri ilə də münasibətlər Azərbaycan
Respublikasının xarici siyasətində əhəmiyyətli yer tutur. Bu regionun
ölkələri ilə mövcud ikitərəfli əlaqələrin daha da inkişaf etdirilməsinə
xüsusi önəm verilir.
Azərbaycan Respublikası Uzaq Şərqin və Cənub-Şərqi Asiyanın
qabaqcıl dövlətləri olan Çin, Koreya Respublikası və Yaponiya ilə
qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıqda maraqlıdır. Bu ölkələrin Azərbaycan
Respublikasındakı iqtisadi layihələrə fəal qoşulması, "Avropa-Qafqaz-
Asiya Nəqliyyat Dəhlizi" (TRACECA) layihəsinin gerçəkləşməsi
ikitərəfli münasibətlərin zəngin potensialının inkişaf etdirilməsi üçün
əlverişli zəmin yaratmışdır. Cənub-Şərqi
və Cənubi Asiyada yeni
iqtisadi və siyasi güc mərkəzlərinin təşəkkülü Azərbaycan
Respublikasının xarici siyasətinin bu istiqamətə marağının artmasına
səbəb olmuşdur.
Azərbaycan Respublikasının Yaxın Şərq dövlətləri ilə münasibətləri də
böyük potensiala malikdir və ölkəmiz bu dövlətlərlə ikitərəfli əlaqələrin
inkişaf etdirilməsi istiqamətində səyləri davam etdirəcəkdir.
4.2. Müdafiə qabiliyyətinin möhkəmləndirilməsi
Azərbaycan Respublikasının müdafiə qabiliyyəti ölkənin milli
maraqlarını təmin etmək üçün əsas amillərdən biridir.
Azərbaycan Respublikasının müdafiə siyasəti milli resurslara və
mövcud təhlükəsizlik vəziyyətinə əsaslanan, demokratik nəzarət altında
olan müdafiə qabiliyyətinin inkişaf etdirilməsinə və saxlanmasına
əsaslanır. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələri ölkənin
müdafiə qabiliyyətinin əsasını təşkil edir.
Azərbaycan Respublikasının milli müdafiə siyasətinin əsasını
aşağıdakılar təşkil edir:
* bütün ölkələrlə dinc yanaşı yaşama;
* digər dövlətlərin suverenliyinə və müstəqilliyinə hörmət və onların
daxili işlərinə qarışmama;
* mövcud dövlət sərhədlərinin bütövlüyü və onların dəyişməzliyi;
404
* beynəlxalq təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsi;
* hərbi quruculuqda konkret qüvvələr nisbətini nəzərə almaqla zəruri
müdafiə kifayətliliyi məfhumunun dəstəklənməsi.
Tarixi keçmişini, təhlükəsizlik vəziyyətini,
demokratik dövlət
quruculuğunun əsas vəzifələrini və ərazisinin bir hissəsinin Ermənistan
tərəfindən işğal olunması faktını nəzərə alan Azərbaycan
Respublikasının apardığı milli müdafiə siyasətinin əsas məqsədləri
aşağıdakılardan ibarətdir:
* Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyinin, suverenliyinin
qorunması, ərazi bütövlüyünün bərpa
edilməsi və bütün əraziləri üzərində nəzarətin təmin olunması;
* xarici hərbi təcavüzün qarşısının alınması və dəf edilməsi üçün
Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin döyüşə və səfərbərliyə
hazırlıq səviyyəsində saxlanılması;
* NATO-nun "Sülh naminə tərəfdaşlıq" Proqramının müvafiq
mexanizmlərində iştirakının davam etdirilməsi,
NATO dövlətləri və
digər tərəfdaş ölkələrlə qarşılıqlı faydalı əsaslara söykənən ikitərəfli və
çoxtərəfli hərbi əməkdaşlığın həyata keçirilməsi;
* Azərbaycan Respublikasının müdafiə sahəsində öz üzərinə götürdüyü
beynəlxalq hüquq öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi;
* müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsi yolu ilə beynəlxalq
təhlükəsizliyə töhfə. Azərbaycan Respublikasının müdafiə siyasəti
aşağıdakı prinsiplərə əsaslanır:
* Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələri və qanunvericilikdə
nəzərdə tutulan başqa silahlı birləşmələrlə mərkəzləşdirilmiş rəhbərliyin
vəhdəti və bu fəaliyyətə demokratik nəzarətin təmin olunması;
* Azərbaycan Respublikasının təhlükəsizliyinin təmin olunması
sisteminə qarşı hərbi təhdidlərin vaxtında aşkarlanması və
qiymətləndirilməsi;
* hərbi sahədə milli təhlükəsizliyin təmin olunması üçün qüvvə, vasitə
və ehtiyatların zəruri kifayətliliyi, onların müvafiq planlaşdırılması və
istifadəsi.
Hərbi sahədə milli təhlükəsizliyin etibarlı təmin edilməsi
məqsədi ilə
müdafiə sahəsində dövlətin praktiki fəaliyyəti mühüm hərbi vəzifələri,
ehtimal olunan müharibə və hərbi münaqişələrin xüsusiyyət və
məqsədinin qiymətləndirilməsi, mümkün təhlükənin miqyasını, ölkənin
hərbi sahədə təhlükəsizliyinə təhdid olan hərbi və siyasi qüvvələrin və
digər amillərin yerini, silahlı qüvvələrin təşkili prinsiplərini və mümkün
405
təcavüzün qarşısını almağa hazırlıq yollarını müəyyən etməkdən
ibarətdir.
Milli müdafiə siyasətinin mühüm elementlərindən
biri iqtisadiyyat və
müdafiə arasında optimal qarşılıqlı nisbətin bərqərar edilməsi və milli
müdafiə sənayesinin inkişaf etdirilməsidir. Ölkənin müdafiə
qabiliyyətinin möhkəmləndirilməsi yolunda hərbi-siyasi və hərbi-
texniki sahədə beynəlxalq əlaqələrin və əməkdaşlığın hər cür inkişafı
müstəsna əhəmiyyət kəsb edir. Avratlantik məkanın təhlükəsizlik
sisteminə inteqrasiya, NATO dövlətlərinin qüvvələri ilə qarşılıqlı
uzlaşan hərbi əməliyyat qüvvələrinin yaradılması, böhranların aradan
qaldırılması məqsədilə müvafiq beynəlxalq təşkilatların mandatı
əsasında aparılan sülhməramlı cavab əməliyyatlarında iştirak etmək
Azərbaycan Respublikasının müdafiə siyasətinin əsas istiqamətlərindən
hesab olunur.
Ölkə ərazisinin və onun vətəndaşlarının tam müdafiəsi Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının tələbidir ki, bu da bütün
vasitələrlə
təmin olunmalıdır. Bu məqsədlə Azərbaycan Respublikasının Silahlı
Qüvvələri və qanunvericilikdə nəzərdə tutulan başqa silahlı birləşmələr
səlahiyyətləri daxilində öz vəzifələrini həyata keçirirlər. Dövlətin Silahlı
Qüvvələri və başqa silahlı birləşmələri Azərbaycan Respublikasının
Konstitusiyasında, qanunlarında, digər normativ hüquqi aktlarda,
beynəlxalq humanitar hüquq sahəsində tərəfdar çıxdığı beynəlxalq
müqavilələrdə təsbit olunmuş hüquq və vəzifələri yerinə yetirir.
4.3. Təhlükəsizliyin daxili siyasət vasitələri ilə təmin edilməsi
4.3.1. Demokratiyanın möhkəmləndirilməsi
Azərbaycan Respublikası insan hüquq və əsas azadlıqlarının
qorunmasına təminat kimi demokratik idarəetmə və vətəndaş
cəmiyyətinin inkişaf etdirilməsini alternativsiz yol kimi seçmişdir.
Dövlət müstəqilliyinin bərpa olunmasından sonra ərazisinin bir
hissəsinin qonşu Ermənistan tərəfindən davam edən işğalının mənfi
təsirlərinə baxmayaraq, Azərbaycan Respublikası qanunvericilik
sistemində və iqtisadi sistemdə mühüm islahatlar aparmışdır.
Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının Azərbaycan Respublikasının
Konstitusiya Məhkəməsinə, Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə və
BMT-nin insan hüquqları üzrə müqavilə-nəzarət orqanlarına müraciət
etmək hüququ təmin edilmişdir. İnsan hüquq və əsas azadlıqlarını
qorumaq üçün Ombudsman təsisatı yaradılmış, məhkəmələrin
müstəqilliyi təmin olunmuşdur. Bütün kütləvi informasiya vasitələri
406
üzərində dövlət nəzarəti və senzura ləğv edilməklə söz azadlığını
qoruyan müvafiq qanunvericilik tədbirləri görülmüşdür.
Eyni zamanda, davam edən demokratik islahatlar
prosesi çərçivəsində
ölkədə seçki praktikasının bundan sonra da inkişaf etdirilməsi,
qanunların icrası mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi, dövlət
idarələrində və bu idarələrə işəgötürmə ilə bağlı şəffaflığın yaradılması,
yerli özünüidarə orqanlarının səlahiyyətlərinin aydın surətdə müəyyən
olunması və onların yerli problemlərin həll edilməsində rolunun
artırılması, habelə kütləvi informasiya vasitələrinin və qeyri-hökumət
təşkilatlarının maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi hökumətin
diqqət mərkəzində olan önəmli məsələlər sırasındadır.Bütün
təhlükəsizlik strukturları üzərində demokratik və mülki nəzarət, onların
fəaliyyətinin şəffaflığı, korrupsiyaya qarşı səmərəli mübarizə, ümdə
vəzifəsi xalqa xidmət olan yüksək vəzifəli şəxslərin
məsuliyyətinin daha
da artırılması və onların məsul olduğu sahələr üzrə fəaliyyətləri barədə
Milli Məclis deputatlarının, kütləvi informasiya vasitələri ilə
ictimaiyyətin məlumatlandırılması kimi məsələlər üzrə hökumət ardıcıl
səylərini davam etdirəcəkdir.
Demokratik hüquqi dövlətin qanunun aliliyi, insan hüquq və əsas
azadlıqları və sosial ədalət kimi fundamental əsaslarının təmin olunması
müvafiq dövlət funksiyalarının yerinə yetirilməsi əleyhinə yönəlmiş
fəaliyyətlərə qarşı mübarizəyə və milli maraqların həyata keçirilməsinə
əhəmiyyətli dəstək verəcəkdir.
4.3.2. Milli və dini tolerantlıq mühitinin qorunması
Azərbaycan Respublikası həmişə müxtəlif millətlərin və dinlərin sülh
şəraitində birgə yaşayışına nümunə olmuşdur. Azərbaycan dövləti
cəmiyyətin maraqlarından irəli gələn rasional milli siyasət kursunu, dini
tolerantlıq mühitinin qoruması və inkişafını, bütün vətəndaşların qanun
qarşısında bərabərliyi və qanunun aliliyini, demokratik hüquq və
azadlıqların, həmçinin insanların bu hüquq və azadlıqlardan
sərbəst
istifadə imkanlarının təmin edilməsini müvafiq riskin real təhdidə
çevrilməsinin qarşısının alınması və neytrallaşdırılmasının mühüm
şərtləri qismində nəzərdən keçirir. Hazırkı mərhələdə ölkədə bərqərar
edilmiş milli və dini tolerantlıq mühitinin qorunması və inkişafı dövlət
qarşısında duran başlıca vəzifələrdən hesab olunur. Azərbaycan
dövlətinin milli siyasət kursu Konstitusiyanın əsas prinsiplərindən birinə
əsaslanır: Azərbaycan Respublikası bütün ölkə vətəndaşlarının ümumi
və bölünməz vətənidir.
4.3.3. Elm, təhsil, mədəniyyət siyasəti və mənəviyyatın qorunması