Fanda ko`pgina masalalarni o`rganishda juda katta sonlar bilan amallar bajarishga to`g`ri keladi. Masalan, yorug`lik tezligi c=300000 km/s. Yerdan Quyoshgacha bo`lgan masofa 150 000 000 km, astronomiyada qabul qilingan uzunlik birligi 1 parsek 30 800 000 000 000 km va hokazo. Bu sonlarni ixcham ko`rinishda yozish ular ustida amallarni elektron hisoblash mashinalarida amalga oshirishga imkon beradi. Lekin sonni ixcham ko`rinishda turlicha yozish mumkin. Masalan, yorug`lik tezligi ñ ni sekundiga 3•108 m, yoki 30•107, yoki 0,3•109 m ko`rinishda ixcham yozish mumkin va hokazo. Bu yozuvlar ichida faqat birinchisigina standart shakl sifatida qabul qilingan. Buning ma'nosini tushuntiramiz. Fanda ko`pgina masalalarni o`rganishda juda katta sonlar bilan amallar bajarishga to`g`ri keladi. Masalan, yorug`lik tezligi c=300000 km/s. Yerdan Quyoshgacha bo`lgan masofa 150 000 000 km, astronomiyada qabul qilingan uzunlik birligi 1 parsek 30 800 000 000 000 km va hokazo. Bu sonlarni ixcham ko`rinishda yozish ular ustida amallarni elektron hisoblash mashinalarida amalga oshirishga imkon beradi. Lekin sonni ixcham ko`rinishda turlicha yozish mumkin. Masalan, yorug`lik tezligi ñ ni sekundiga 3•108 m, yoki 30•107, yoki 0,3•109 m ko`rinishda ixcham yozish mumkin va hokazo. Bu yozuvlar ichida faqat birinchisigina standart shakl sifatida qabul qilingan. Buning ma'nosini tushuntiramiz.
Bilib oling Bilib oling Sonning standart shakli— bu uning a·10n ko`rinishidagi yozilishidir, bunda , n— butun son; a shu sonning mantissasi, n uning tartibi deyiladi.
1)yorug`lik tezligining standart shakli c=3•108 m/s; bunda 3 mantissa, 8 esa uning tartibi; 1)yorug`lik tezligining standart shakli c=3•108 m/s; bunda 3 mantissa, 8 esa uning tartibi; 2)275=2,75•102; bunda 2,75 son 275 sonining mantissasi, 2 esa uning tartibi; 3)-2753=-2,753•103; bunda -2,753 son -2753 sonining mantissasi, 3 esa uning tartibi.
Toshkent teleminorasining massasi 6·106 kg, Eyfel minorasining massasi esa 6,4·106 kg. Demak, bu minoralar massasi tartib jihatdan bir-biriga teng. Toshkent teleminorasining massasi 6·106 kg, Eyfel minorasining massasi esa 6,4·106 kg. Demak, bu minoralar massasi tartib jihatdan bir-biriga teng. Algebrada quyidagi belgilashlar qabul qilingan: 100=l, va hokazo. Masalan: bu yerda 2,75— sonning mantissasi, -2 — uning tartibi.
Sonning tartibi katta sonlarni o`zaro taqribiy solishtirishda ham ishlatiladi. Masalan, Yerdan Oygacha bo`lgan masofa 3,8•105 km, Yerdan unga eng yaqin bo`lgan Alfa Sentavr yulduzigacha bo`lgan masofa esa 4·1013 km. Ko`rinib turibdiki, ikkinchi sonning tartibi 13, birinchi sonning tartibi 5. Bu esa ikkinchi son birinchisiga qaraganda 8 tartibga ortiq ekanini bildiradi. Sonning tartibi katta sonlarni o`zaro taqribiy solishtirishda ham ishlatiladi. Masalan, Yerdan Oygacha bo`lgan masofa 3,8•105 km, Yerdan unga eng yaqin bo`lgan Alfa Sentavr yulduzigacha bo`lgan masofa esa 4·1013 km. Ko`rinib turibdiki, ikkinchi sonning tartibi 13, birinchi sonning tartibi 5. Bu esa ikkinchi son birinchisiga qaraganda 8 tartibga ortiq ekanini bildiradi.
Dostları ilə paylaş: |