T.C.
MUĞLA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TARİH ANABİLİM DALI
EVLİYA ÇELEBİYE GÖRE GÜNEYBATI ANADOLU
(AYDIN, DENİZLİ, MUĞLA)
OSMAN NURİ AKBULUT
9941060026
Sosyal Bilimler Enstitüsünce
“Yüksek Lisans”
Diploması Verilmesi İçin Kabul Edilen Tezdir
Tezin Enstitüye Verildiği Tarih: 12.09.2008
Tezin Sözlü Savunma Tarihi : 16.10.2008
Tezin Danışmanı : Yrd. Doç. Dr. Adnan ÇEVİK
Jüri Üyesi
: Doç. Dr. Mehmet TEMEL
Jüri Üyesi : Prof. Dr.
Mehmet ERSAN
Enstitü Müdürü
Prof. Dr. Arslan EREN
KASIM 2008
MUĞLA
YÜKSEK ÖĞRETİM KURULU DÖKÜMANTASYON MERKEZİ TEZ VERİ
GİRİŞ FORMU
YAZARIN
Soyadı: AKBULUT
Adı: Osman Nuri Kayıt No:
TEZİN ADI
Türkçe: Evliye Çelebiye Göre Güneybatı Anadolu (Muğla, Denizli, Aydın)
Y. Dil. According to Evliya Çelebi Southwest Anatolia (Muğla, Denizli, Aydın)
TEZİN TÜRÜ: Yüksek Lisans Doktora Sanatta Yeterlilik
TEZİN KABUL EDİLDİĞİ
Üniversite : Muğla Üniversitesi
Fakülte :
Fen- Edebiyat
Enstitü
: Sosyal Bilimler
Diğer Kuruluşlar :
Tarih :
TEZ YAYINLANMIŞSA
Yayınlayan :
Basım Yeri :
Basım Tarihi :
ISBN :
ÖNSÖZ
Son yıllarda Osmanlı Devleti tarihi üzerine yapılan araştırmalar siyasi tarih
çalışmalarından ziyade sosyal ve ekonomik alana kaymış ve şehir ve bölge tarihi
çalışmaları artmış görünmektedir. Osmanlı Arşivleri sosyal tarih çalışmaları için
gerekli vesika bakımından oldukça zengindir. Özellikle Osmanlı idari yapısını en iyi
şekilde yansıtan başta Tahrir Defterleri olmak üzere, Avarız
Defterleri, Çeşitli arşiv
vesikaları ve bunlar dışında Seyahatnameler tarih araştırmacılarının çalışacakları
birimin belirlenmesinde etkili olmuştur. Bu bağlamda Osmanlı Devleti’nin idari
teşkilatında eyaletleri oluşturan sancakların sosyal ve ekonomik yapıları çalışılmıştır.
Bu çalışmada yeni eğilime uygun olarak bugüne kadar herhangi bir
araştırmaya konu olmamış Evliya Çelebi’ye Göre Güneybatı Anadolu (Aydın ve
Menteşe sancakları ile Denizli) adlı konuyu seçtik. Evliya Çelebi 1671 tarihinde
Hacca gitmek için çıkmış olduğu yolculuğu sırasında Sakız Adası’ndan Batı
Anadolu’ya çıkarak burada yaklaşık
yedi sekiz ay süren bir yolculuk
gerçekleştirmiştir. Evliya bu yolculuğu sırasında XVII. yüzyıl Güneybatı
Anadolu’suna dair çok önemli bilgiler vermektedir. Bu bilgiler bizzat Seyyahımızın
görüp bizlere aktardığı birinci elden kaynak niteliğindedir. Tabii ki bu bilgileri
dönemin diğer kaynakları ile karşılaştırmadan kullanmak araştırmacıları yanıltabilir.
Evliya Çelebi
eserinde bölgenin tarihi, coğrafyası, mimarisi, folkloru, ekonomisi
hakkında bizlere çok önemli bilgiler vermektedir.
Araştırmamız, Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nin Dokuzuncu Cildi içerisinde
yer alan Güneybatı Anadolu’nun önemli şehirleri olan Muğla, Denizli ve Aydın
yöresine dair bilgileri ihtiva etmektedir. Çalışmada esas olarak yararlandığımız asıl
kaynak Yapı Kredi Yayınlarından çıkan
Yücel DAĞLI, Seyit Ali KAHRAMAN ve
Robert DANKOFF tarafından hazırlanmış olan Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nin
Topkapı Sarayı Kütüphanesindeki 306 numaralı Bağdat, Süleymaniye
Kütüphanesi’ndeki 462 numaralı Pertev Paşa, Süleymaniye Kütüphanesindeki 452
numaralı Hacı Beşir Ağa Yazmalarının Mukayeseli Transkripsiyonu - Dizini adlı
eserin XI cildidir. Çünkü Seyahatname’nin XI. Cildinin müellif yazması
bulunamamıştır dolayısıyla bu çalışmayı tezimizde kullanmanın daha yararlı
olacağını düşündük.
Tezi yazarın gidiş güzergâhına göre üç şehri esas alan bir plana göre
hazırladık. Bu bağlamda Tez üç ana bölümden Aydın,
Denizli ve Muğla
bölümlerinden oluşmaktadır. Evliya Çelebi’nin bu şehirler hakkında verdiği bilgileri
çeşitli başlıklar altında tasnif ederek buralara dair bilgilerin daha düzenli bir şekilde
ortaya çıkmasına çaba gösterdik. Aydın, Denizli, Muğla şehirlerini ele alırken daha
çok günümüz idari sınırları içerisinde kalan bölgeleri ön planda tutmaya çalıştık
böylece bu şehirlerin XVII. yüzyıldaki durumlarını Seyyahımızın bakış açısından
ortaya koymaya çalıştık. Oluşturduğumuz bölümlerin içeriği ise şu şekilde karşımıza
çıkmaktadır.
Evliya Çelebi’nin 1671 tarihinde Sakız Adası’ndan Batı Anadolu’ya ayak
basmasıyla birlikte Kaptan Paşa Eyaleti’ne bağlı Sığla Sancağı’na tabi olan
Sivrihisar ve Ayasuluğ üzerinden geçerek Aydın Sancağı’nda yol almasıyla birlikte
araştırmamızın birinci bölümü olan Aydın bölümünü oluşturduk. Burada özellikle
XVII. yüzyılda Sığla Sancağı’na bağlı olmasına karşın günümüzde Aydın İli
içerisinde yer alan Kuşadası ve Ayasuluğ (Selçuk) şehirlerini
de bu bölüme dahil
ettik. Böylece Evliya’nın gidiş güzergâhına ve verdiği bilgilerin önemine sadık
kalarak bu bölümü oluşturmaya devam ettik. Tire bugün İzmir İline bağlı olmasına
rağmen XVI ve XVII. yüzyılda Aydın Vilayeti’nin sancak merkezi olduğu için
bölüme dahil etme ihtiyacı hissettik. Tire’den ayrılan Seyyahımız Bayındır üzerinden
Birgi’ye inmiştir. Birgi’de günümüzde İzmir sınırları içerisinde ama XVII. yüzyılda
Aydın Sancağı’nın önemli bir kazası niteliğinde idi.
İkinci bölümümüz olan Denizli’ye Evliya Ezine – Abâd kazası yoluyla
girmiştir. Honaz hakkında kısa bilgi vererek Denizli şehrine ulaşan Seyyahımız bu
şehir hakkında da kıymetli bilgiler vermektedir. Biz bu bölümü Evliya’nın sadece
gidiş güzergâhı üzerinde yer alan yerleşim birimleriyle sınırlı tuttuk. Denizli ziyareti
ile ilgili yine şehrin genel görünüşü, idari taksimatı,
ticareti, tarımı, glenekleri gibi
konularda Seyyahımız önemli bilgiler vermiştir.