Vazirligi olmaliq shahar ipak yo'li innovatsiyalar universiteti

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM , fan va innovatsiyalar VAZIRLIGI
Olmaliq shahar IPAK YO'LI INNOVATSIYALAR UNIVERSITETI


mustaqil ISH

MAVZU: L.Binsvagner va M.Boss Shaxsning ekzitensial nazariyasi

Gruppa:_______________________
Bajardi: ________________________
Qabul qildi:_____________________


OLMALIQ-2023 YIL


Reja:
Kirish
Asosiy qism

1. Binsvanger va Boss talqinidagi ekzistensial psixologiya 

2. Lyudvig Binsvanger, o'z ovoziga ega bo'lgan figura
3. Lyudvig Binsvanjerning nazariy hissalari

Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
Kirish
Psixologiya va psixoterapiyada ekzistensial yo’nalishning yorqin 
vakillari shvetsariyalik psixiatrlar Lyudvig Binsvanger va Medard Boss. Ular 
o’z konsepsiyasini nemis faylasufi Martin Xaydeggerning ekzistensial 
nazariyasi asosida ishlab chiqishgan.
Binsvanger va Boss talqinidagi ekzistensial psixologiya bir qator o’ziga 
xosliklar bilan ajralib turadi. Avvalo, ular psixologiyaga tabiiy fanlardan 
sababiylik tamoyilining olib kirilishiga qarshi chiqdilar. Ular fikricha, inson 
hayotida hech qanday sabab- oqibat ga asoslangan munosabatlar yo’q. 
Asosan, xulq-atvorning ketma-ketligi mavjud bo’lib, bu ketma-ketlik orqali 
sababiylikni keltirib chiqarib bo’lmaydi
Shunday qilib, Binsvanger va Boss talqinidagi ekzistensial psixologiya 
kazuallikni rad etgan holda, positivizm, determinizm va materializmni ham 
inkor qiladi. Ushbu olimlar ta‘kidlashicha psixologiya boshqa fanlarga 
o’xshamaydi va ular kabi model asosida qurilishi kerak emas. U o’z metodini (fenomenologiya) va tushunchalarini (hayotdagi mavjudlik, mavjuslik 
moduslari, erkinlik, ma‘suliyat, aylanish, transendensiya, makoniylik, 
temporallik va b.q. ) talab qiladi. Binsvanger va Boss ekzistensial 
nazariyasining markaziy tushunchalaridan biri motivatsiyadir. Motivatsiya 
doim sabab va oqibat munosabatlarini to’g‘ri yoki noto’g‘ri tushunishni talab 
qiladi. Bir xil voqea turi sabablar oqibatida yuzaga kelishi mumkin, shu 
jumladan tabiiy omillar tufayli, lekin faqat insongina mazkur harakatni 
amalga oshirish, biror bir maqsadga erishish uchun motivatsityaga ega 
bo’ladi.
Turli individlar turli maqsadlarga erishih uchun bir xil harakatlarni 
amalga oshirishlari mumkin. Shu bilan birga inson tomonidan u yoki bu 
maqsadga erishish bir necha bosqichlardan iborat bo’lishi mumkin va bu 
bosqichning har biri o’z oqibatiga ega bo’ladi. Umuman olganda, mazkur 
holatda inson motivastiyasini tushunish inson xulq-atvori, hattiharakatini 
anglashning bosh mezoni bo’ladi. Binsvanger va Boss konsepsiyasi subekt 
(ruh) va obekt (tana, muhit, materiya) o’rtasidagi dualizmga salbiy qaraydi.
Ushbu fikrni birinchi bo’lib Dekart ilgari surgan va keyinchalik inson 
kechinmalari va harakatlarini muhit stimullari hamda tana holati nuqtai 
nazardan ko’rib chiqishda keng qo’llanila boshlandi. Ekzistensial nazariya 
individning dunyoda birligini ta‘kidlaydi va bu birlikni buzuvchi har qanday 
qarashni falsifikatsiya va inson voqeligini yagona oqimini bo’lib tashlashga 
bo’lgan urinish deya baholaydi. Boss so’zlariga ko’ra, ekzistensial 
psixologiya maqsadi- insonning bog‘liqlik strukturasini yuzaga chiqarishdir.
U yozadi: ―Bog‘liqlik faqatgina buzilmagan butunlikda mavjud; bog‘liqlik 
butunlikdan kelib chiqadi‖.
Ekzistensial psixologiyaning uhbu yo’nalishi shuningdek fenomenlar 
ortida ularni tushuntirib berishi yoki aniqlab berishi mumkin bo’lgan nimadir 
bor degan farazni ham inkor etadi. U inson xulqatvorini ananaviy bo’lgan 
―Men-konsepsiya‖, ongsiz, psixik va jismoniy energiya, instinktlar, miya 
elektrik jarayolari, arxitiplar va b.q. orqali talqin qilishni tan olmaydi.
Binsvanger va Boss fenomen mohiyatini tushuntirib berishmaydi, ular faqat 
fenomen borlugini tan olishadi va psixologiyaning bosh vazifasini ularni 
chuqur yoritish, tushuntirish yoki isbotlash emas deb aytib o’tadi. Bu 
tadqiqotchilar har qanday psixologik nazariyalarga salbiy munosabatda 
bo’lganlar, zero, nazariya ostida doim u yoki bu faraz yotadi, mazkur olimlar 
uchun esa inson tomondan his qilingan, uning boshidan o’tgan va anglab 
yetilgan hodisalar haqiqiydir, ilmiy farazlar emas. Bu yonalish tarafdorlari 
fikricha o’rganish bu hech qanday gipoteza va steriotiplarsiz ko’ra olishdir.
Binsvanger va Boss individga huddu buyumdek qarashga qarshi 
chiqdilar. Ular fikricha, insonga bunday munosabat nafaqat psixologiyaga 
insonlarni hayotdagi mavjudligi pozitsiyasidan anglash imkonini bermaydi, 
balkim alal qoibat shaxs degumanizatiyasi ko’rinishida namoyon bo’ladi. 
Ular insonlarning texnisizm, byurokratiya, mexanizatsiya natijasida chetga 
chiqib qolishi, uzlatga chekinishi va buzilishi haqida so’z yuritgan. Olimlar 
nuqtai nazariga ko’ra, insonlar bilan buyum kabi munosabatda bo’lganda, 
ular ham o’zlarini ega bo’lish, nazorat qilish, forma berish, ishlatish mumkin 
bo’lgan buyum deb hisoblay boshlashadi. Natijada bunday insonlar haqiqiy 
inson hayotini yashab o’tishga qodir bo’lmay qoladilar. Inson o’z hatti-
harakati uchun erkin va ma‘suldir. Boss aytadiki, erk bu insonlar ega bo’lgan 
nimadir emas, bu shundoq ham mavjud hodisa. Binsvanger va Boss 
ekzistensial falsafaisda juda katta o’rin inson o’limi mavzusiga ajratilgan. 
Mazkur mutaxassislar asarlarida o’lim oldidan qo’rquv hayot masalasidan 
kam o’rganilmagan. Binsvanger va Boss konsepsiyasining fundamental 
tushunchasi ―dunyoda mavjudlik‖ (Dasein) dir.
Inson mavjudigi dunyosining 3 darajasi bor: 1) bilogik yoki jismoniy 
atrof-muhit (landshaft); 2) insoniyat muhiti 3) insonning o’zi, uning tanasi. 
Inson mavjudligining mohiyati masalasiga to’xtalar ekan, Binsvanger va 
Boss insonlarning o’zi dunyo mohiyati ekanligini, ular o’z dunyosiga ega 
ekanligini, ammo doimo bu dunyo chegarasidan chiqishga harakat qilishini 
aytib o’tadi. Mazkur holatda, dunyo chegarasida ortidagi mavjudlik haqida 
so’z borar ekan, olimlar o’zga – narigi olamda yashashni nazarda 
tutmaganlar, balki mavjud bo’lgan muhitidan yangi dunyoga, muhitga o’tish 
haqida fikr yuritganlar.
Lyudvig Binsvanjer shveytsariyalik psixiatr va yozuvchi bo'lib, psixoanaliz sohasiga Daseinsanalyse (Daseinsanalysis) atamasini kiritgan. Ushbu atama bilan u haqiqatga ishora qildi odamlar har qanday tajribaga ochiq edi. Shuning uchun, bemorning psixikasi izolyatsiya qilingan shaxs emas yoki o'z jarayonlariga qisqartirilgan. Shaxsning xatti-harakati, qaysidir ma'noda, atrof-muhit va uni talqin qilish bilan belgilanadi.
Psixoanalitik maktabda bir nechta raqamlar Lyudvig Binsvanger va Zigmund Freyd kabi yaqin edi. Garchi ular nazariy darajada juda ko'p farq qilsalar ham, ular har doim bir-birlariga qoyil qolishgan. Ular tez-tez bir-birlariga xat yuborishgan va hatto Frudning o'zi ham Ikkinchi Jahon urushi paytida Lyudvigga boshpana berishni taklif qilgan. Ularning ikkalasi ham ushbu terapevtik maktab asoslarini boyitdi.
Lyudvig Binsvanger birinchi ekzistensialist psixiatr edi. Edmund Xusserl va Martin Xaydegger kabi mualliflarning asarlari uni juda ilhomlantirdi. Bu unga har bir bemorning haqiqatiga o'ziga xos tarzda murojaat qilishiga imkon berdi. Bundan tashqari, u terapevt faqat shaxsning patologik jihatlariga e'tibor berishini ta'kidlagan cheklangan istiqbolni chetga surib qo'ydi. Birinchi marta davolash usullari insonning haqiqati, sharoitlari va kontekstiga e'tibor berishni boshladi.
1956 yilda, u Kraepelin medalini oldi, psixiatriya sohasidagi eng yuqori farq. O'sha paytda unga atrofdagilar qoyil qolishgan. Ortega y Gasset, Martin Buber yoki Xaydegger kabi rassomlar, musiqachilar, shoirlar, yozuvchilar va faylasuflar psixologiya tarixidagi ushbu muhim shaxs bilan do'stlik o'rnatishdi.