44
müəyyən “düzəliĢ” edə bilər. Vay o haldan ki, əvvəldən
auditoriyanı boĢ buraxsın. Məncə bu sərbəst oturuĢla əlcəzairli
tələbələr özlərini fransız həmyaĢıdlarına bənzədirlər. Bir dəfə
bizim müəllimlərdən biri tələbəsinin sərbəst oturuĢuna
“düzəliĢ” vermək üçün ona deyir ki, bura bax, elə oturmusan
ki, sanki öz evindəsən. Tələbə nə cavab versə yaxĢıdır?:
“Cənab,
mən öz evimdəyəm, siz öz evinizdə deyilsiniz”.
Bumerdes gənclik Ģəhəri olsa da, orada nisbətən yaĢlılar da
yaĢayırlar. Bunlar əsasən ali məktəblərin iĢçiləri, ticarətçilər,
habelə məiĢət xidmətçiləridirlər.
ġəhərdə bir dövlət mağazası (buna Unipri deyirlər – sabit
qiymətli mağaza), bir kooperativ mağaza (buna Suk-əl-Fəllah
deyirlər, burada Ģeylərin qiyməti dövlət mağazasına nisbətən
baha olur), 20-dən artıq isə xüsusi mağaza vardır. Xüsusi
mağazalarda malların qiyməti kooperativ mağazalardakından
da bahadır. Bu o demək deyildir ki, xüsusi mağaza sahibləri
satdıqları mallara istədikləri qiymətləri qoya bilərlər. Bu
mağazalardakı qiymətlərə Dövlət tərəfindən nəzarət olunur.
Xüsusi mağazalardakı malların qiyməti dövlət mağazalarındakı
qiymətin 5%-indən baha ola bilməz.
ġəhərdə bazar da vardır. Bazarla bağlı bir hadisə məncə
oxucular üçün maraqlı olar.
Ġstirahət günü ailəmizlə birlikdə bazara getdik. Əlcəzairin
bir sıra Ģəhərlərində bazarlar səyyaridirlər. Xüsusi maĢınlarla
tacirlər Ģəhər kənarındakı meydana öz mallarını çıxarırlar. Bu
meydan bazar üçün ayrılmıĢdır. Bazarda alver səhər saat 6-dan
günorta 12-yə kimi davam edir. Burada həm ərzaq, həm
sənaye, həm də təsərrüfat malları satılır. Sonra onlar malları
yığıĢdırıb evlərinə dağılıĢırlar. Bumerdesdə bu bazar həftədə üç
dəfə yığıĢır. Yerdə qalan günləri həmin tacirlər öz mallarını
baĢqa Ģəhərlərə aparırlar. Bu üç gündən biri istirahət, yəni
cümə gününə düĢürdü. Biz mütəxəssislər yalnız istirahət günü
bazara gedə bilərdik (bu bizim sovet rəhbərliyinin sərəncamı
idi). Ona görə də biz bir həftəlik bazarlıq edirdik. Iki zənbil Ģey
46
sənət sahibləri idilər. Ümumiyyətlə Bumerdesdə 1000-dən artıq
sovet vətəndaĢı vardır. Bunlar mütəxəssislər və onların ailə
üzvləri idilər. Burada baĢqa “növ” sovet vətəndaĢlarına da rast
gəlinirdi. Onlar vaxtilə ölkəmizdə təhsil almıĢ əlcəzairli
oğlanlarla ailə qurmuĢ qadınlardırlar. Onlardan birisi lap bizim
qonĢuluqda yaĢayırdı...
Əlcəzairin nigah haqqında qanunu hər kiĢiyə üç dəfə
evlənmək hüququ verir. Bir Ģərtlə ki, kiĢi həmin qadınların
normal həyat Ģəraitinə tam təminat vermiĢ olsun. Həmin
qonĢumuz ikinci arvad almaq qərarına gəlmiĢdi. Rus arvadı isə
buna tam etiraz edirdi (Axı bizdə rəsmi olaraq belə qanun
yoxdur). KiĢi birinci arvadını (rus arvadını) Fransaya gəzməyə
göndərdi və ikinci arvadı aldı. Birinci arvad səfərdən
qayıtdıqdan sonra çox haray-həĢir qopardı, lakin nəticəsi
olmadı. Bədbəxtlikdən birinci arvad heç yerdə iĢləmirdi. Bizim
səfirliyin yaxından köməyi nəticəsində iĢə düzəldi və istər-
istəməz ailədə yaranan yeni Ģəraitlə razılaĢmalı oldu.
Bumerdesdə digər rus qadınları da var idi ki, ərləri bizimlə bir
institutda çalıĢır, həmin qadınların müəyyən qismi də bizimlə
iĢləyirdilər. Hər dəfə onlarla söhbət edəndə hiss olunurdu ki,
nədənsə bu qadınlar özlərini xoĢbəxt göstərməyə çalıĢır, öz
üstünlüklərini (?) büruzə verməyə cəhd göstərirdilər. Söhbət
əsnasında Fransaya, Ġspaniyaya, ABġ və digər kapitalist
ölkələrinə səfərlərindən, bankda olan dollar hesabının
üstünlüklərindən, ailələrinin firavan yaĢamasından ağızdolusu
danıĢırdılar. Gözlərinə diqqətlə fikir verəndə görürsən ki,
baxıĢlarının dərinliyində bir kədər, bir həsrət özünə həmiĢəlik
yuva salmıĢdır. Fəxrlə danıĢdıqları da həmin kədər və həsrətin
içərisində boğularaq göz yaĢlarına çevrilirdi. Bu zaman
ixtiyarsız olaraq müdrik el bayatısı yada düĢürdü:
ġaftalıyam,
kalam mən,
Dilim yoxdu,
lalam mən;
Eldən ayrı düĢmüĢəm –